Ηθική και χριστιανικό δόγμα

Ο ηθικός προβληματισμός, μια πανανθρώπινη πραγματικότητα Αδιάκοπα στη ζωή του ο άνθρωπος χρειάζεται να διαμορφώνει άποψη, να λαμβάνει αποφάσεις και να ενεργεί. Αντιμετωπίζει διλήμματα, κρίνει και αξιολογεί. Και γι’ αυτό βρίσκεται συνεχώς μπροστά στο ερώτημα «τι είναι σωστό και τι λάθος», «τι είναι καλό και τι κακό», δηλαδή τι είναι ηθικό και τι όχι. Το ερώτημα αυτό αποτελεί τον ηθικό προβληματισμό και αποτελεί χαρακτηριστικό, το οποίο διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα αντικείμενα και από την άλογη φύση, η οποία ζει βάσει αυτοματισμών και ενστίκτων. Φυσικά, στο
ερώτημα τι είναι ηθικό και τι όχι δίνονται πλήθος διαφορετικές απαντήσεις, καθεμία από τις οποίες ορίζει κάποια ηθική. Αλλά πάντως ο ηθικός προβληματισμός είναι πανανθρώπινο χαρακτηριστικό. Εκδηλώνεται σε όλους τους ανθρώπους και όλες τις κοινωνίες, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.

Η ηθική του χριστιανού  

Ο τρόπος ζωής είναι κορυφαίο ζήτημα για τα μέλη της Εκκλησίας. Ο Χριστός έχει διαβεβαιώσει: «Στη βασιλεία του Θεού δε θα μπει όποιος μου λέει “Κύριε, Κύριε”, αλλά όποιος κάνει το θέλημα του ουράνιου Πατρός μου» . Ο τρόπος ζωής του Χριστιανού, λοιπόν, υπαγορεύεται από την ίδια του την ταυτότητα: από το ότι είναι Χριστιανός, από το ότι έχει τη συγκεκριμένη πίστη, από το ότι αποδέχεται
αυτά που του προσφέρει και του ζητά ο Θεός. Οι αλήθειες τις οποίες έχει αποκαλύψει ο Θεός (π.χ.
ότι ο Θεός είναι Τριάδα και ότι ο Χριστός είναι Θεάνθρωπος) αποτυπώνονται με ποικίλους τρόπους στην Αγία Γραφή και στα δόγματα της Εκκλησίας, όσο αυτό είναι δυνατό στην ανθρώπινη γλώσσα. Τις αλήθειες αυτές καλείται να αποδεχτεί ο άνθρωπος, να τις εκφράσει κατά τη λατρεία και να τις ζήσει στην καθημερινή του ζωή. Τα δόγματα, δηλαδή, δεν είναι ιδεολογικές αρχές ή αξιώματα, τα οποία αρκεί ο άνθρωπος να δηλώσει ότι τα δέχεται εγκεφαλικά. Τι σημασία έχει, αν κάποιος παραδέχεται ότι υπάρχει Θεός, αλλά αυτή η πίστη δεν οδηγεί σε έμπρακτη ζωή; Και τα δαιμόνια το παραδέχονται αυτό (μας λέει στην επιστολή του ο απόστολος Ιάκωβος), αλλά δεν εμπνέονται από αυτό· αντιθέτως, τρέμουν. Γι’ αυτό, καταλήγει ο Ιάκωβος, «η πίστη χωρίς τα έργα είναι νεκρή» .
Ο πιστός λοιπόν καλείται να ζει, να αποφασίζει και να πράττει βάσει του τρόπου ζωής τον οποίον φανερώνουν τα δόγματα της πίστης του. Αυτό μάλιστα θα μπορούσαμε να το πούμε και αντίστροφα: Ο τρόπος ζωής των Χριστιανών οφείλει να είναι τέτοιος, ώστε από αυτόν να φανερώνεται ποιο είναι το περιεχόμενο της πίστης του, η δογματική του. «Έτσι θα σας ξεχωρίζουν όλοι πως είστε μαθητές μου», είχε πει ο Χριστός, «αν έχετε αγάπη ο ένας για τον άλλο» . Και ο απόστολος Ιάκωβος προκαλεί: «Δείξε μου την πίστη σου από τα έργα σου»! Ας δούμε, λοιπόν, πώς η Αγία Γραφή και τα δόγματα της Εκκλησίας αποτελούν όχι θεωρητικά κείμενα, αλλά αποτύπωση ενός τρόπου ύπαρξης και προσκλήσεις στην ηθική.

 Το Χριστολογικό δόγμα
Η ενανθρώπηση του Υιού φανερώνει τη σφοδρή αγάπη του Θεού προς τη δημιουργία του. «Τόσο
πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο», λέει ο ευαγγελιστής Ιωάννης, «ώστε παρέδωσε στο θάνατο το μονο-
γενή του Υιό» . Ο Υιός προσέλαβε πλήρη ανθρώπινη φύση, πράγμα που σημαίνει πόσο σημαντικό
είναι το ανθρώπινο σώμα, η ύλη, η ανθρώπινη δραστηριότητα κλπ. Η σταύρωσή του δείχνει τις διαστάσεις της θυσιαστικής αγάπης, και η ανάστασή του σημαίνει τη θανάτωση του θανάτου, δηλαδή
όλων των δυνάμεων οι οποίες υποδουλώνουν και φθείρουν την κτίση. Θάνατος είναι η βιολογική
αποσύνθεση του ανθρώπου, θάνατος είναι και η μισανθρωπία (μίσος, εκμετάλλευση, αδικία, αποξέ-νωση) η οποία «θανατώνει» κάποιους ανθρώπους και τους σπρώχνει στο περιθώριο της ζωής. Θάνατος είναι και η λεηλασία του φυσικού κόσμου.

Το Τριαδολογικό δόγμα
O Θεός της Εκκλησίας είναι Τριάδα: τρία Πρόσωπα (Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα), τα οποία  ουδέποτε συγχέονται, ουδέποτε χωρίζονται, ουδέποτε το καθένα απ’ αυτά χάνει την ιδιαιτερότητά του. Μπορούμε να πούμε ότι ο Θεός δεν είναι μία μοναχική ύπαρξη, αλλά μια συντροφιά τριών Προσώπων ισότιμων μεταξύ τους, καθένα από τα οποία ανοίγεται αγαπητικά προς τα άλλα δύο. Ο τρόπος ύπαρξης του Θεού είναι η αγάπη. Καλώντας, λοιπόν, η Εκκλησία τον άνθρωπο να αποδεχτεί αυτόν τον Θεό, τον καλεί να γίνει κοινωνός του τρόπου ύπαρξης του Θεού του. Το τριαδικό δόγμα υποδεικνύει, δηλαδή, και ζητά από τους ανθρώπους να ζήσουν με δύο βασικούς άξονες:
1) Να συνυπάρχουν αρμονικά, χωρίς ατομικισμό, ο οποίος σπάζει τις ανθρώπινες σχέσεις, και  ταυτόχρονα
2) η συνύπαρξη αυτή να μην καταλήγει σε μία απρόσωπη μάζα, η οποία απορροφά κι εξαφανίζει τα Πρόσωπα. Κάθε άνθρωπος παραμένει μοναδική, ανεπανάληπτη και αναντικατάστατη ύπαρξη, όταν βρίσκεται σε κοινωνία με τις άλλες, μοναδικές υπάρξεις.
Αυτοί οι δύο άξονες χρειάζεται να υπάρχουν ταυτόχρονα. Αν ο ένας από τους δύο αγνοηθεί, τότε ο τρόπος ζωής των ανθρώπων και των ανθρώπινων κοινωνιών θα ολισθήσει είτε στην ατομοκρατία είτε στη μαζοποίηση .

Η εσχατολογία
Ο όρος «έσχατα» σημαίνει «τα τελευταία, το τέρμα». Η Εκκλησία έχει συγκεκριμένη πίστη για τα
έσχατα, δηλαδή έχει εσχατολογία. Πιστεύει ότι η ιστορία δεν προχωρά κυκλικά, δεν είναι μια αιώνια
επανάληψη. Αντίθετα, οδεύει προς ένα αίσιο τέρμα, το οποίο κατά τη Βίβλο είναι η Βασιλεία του Θεού. Είναι τέρμα, όχι υπό την έννοια ότι ο κόσμος (το σύμπαν) θα πάψει να υπάρχει, αλλά υπό την έννοια της τελικής και αιώνιας φάσης. Ο κόσμος θα ανακαινιστεί, δηλαδή θα ελευθερωθεί από το κακό, τη φθορά και τον θάνατο για πάντα. Την ανακαίνιση αυτή την ενεργεί ο Θεός. Η Βασιλεία έχει εγκαινιαστεί με την ενανθρώπηση και την ανάσταση του Χριστού, αλλά προσδοκάται η ολοκλήρωσή της. Η ανάσταση όλων (την οποία δηλώνουμε, στο Σύμβολο της Πίστεως, ότι προσδοκούμε) είναι κάτι που χαρίζεται από τον Θεό· δεν παράγεται από την ανθρώπινη φύση, η οποία από μόνη της (δηλαδή αν την νοήσουμε χωρίς τον Θεό) τείνει στον θάνατο και τον εκμηδενισμό της. Η προσδοκία της Βασιλείας δεν σημαίνει για τον Χριστιανό παθητική αναμονή. Σημαίνει πηγή έμπνευσης για την καθημερινότητα. Με τις επιλογές του και τις πράξεις του ο πιστός καλείται να φέρει το φως των εσχάτων στο σήμερα. Η Βασιλεία νοείται ως η κοινωνία Θεού και ανθρώπου, ως ανακαίνιση των πάντων, ως εξάλειψη του δακρύου και του πόνου. Μέσα στην ιστορία, λοιπόν, οι Χριστιανοί καλούνται σε στάση ζωής κατά των ποικιλόμορφων δυνάμεων του θανάτου, οι οποίες εξαθλιώνουν τον άνθρωπο και αντιστρατεύονται το έργο του Θεού.

Η θεία Ευχαριστία
Δεν είναι τυχαίο ότι η θεία Ευχαριστία ονομάζεται και θεία Κοινωνία: κοινωνία των ανθρώπων
με τον Θεό, κοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους. «Όπως ο άρτος είναι ένας, έτσι κι εμείς αποτελούμε ένα σώμα, αν και είμαστε πολλοί». Είναι το μόνο κυριολεκτικά κοινό γεύμα πάνω στη γη, στο οποίο παύουν να υπάρχουν όλες οι διαιρέσεις και οι διχασμοί. Και είναι στενά συνδεδεμένη με την εσχατολογία, διότι η Ευχαριστία αποτελεί εικόνα της αγαπητικής Βασιλείας που προσδοκούμε. Δεν υπάρχει διαφορετική Ευχαριστία για άντρες και γυναίκες, για καθεμία εθνότητα ιδιαίτερα ή για κάθε ανθρώπινη φυλή ξεχωριστά! Κι όλοι λαμβάνουν την ίδια «τροφή» και την ίδια «ποσότητα».
Η θεία Ευχαριστία αποτελεί πρότυπο για ολόκληρη τη ζωή των Χριστιανών. Όπως μας λένε εκκλησιαστικά κείμενα ήδη του 2ου αιώνα, αφού οι πιστοί συμμετέχουν από κοινού στα άγια,
πόσο μάλλον πρέπει να μοιράζονται τα φθαρτά αγαθά . Και βέβαια αυτό δεν περιορίζεται στα
υλικά πράγματα. Αφορά την ανθρώπινη συνύπαρξη σε κάθε της διάσταση. Η Ευχαριστία είναι
το υπόδειγμα μιας κοινωνίας, όπου καθένας συμμετέχει ως ιδιαίτερο πρόσωπο, και ταυτόχρονα όλοι αποκτούν «μία καρδιά και μία ψυχή». 

 Βήματα μάθησης και έκφρασης

 
Βήμα Πρώτο:
Ας αναρωτηθούμε τι είναι σωστό και τι λάθος, σε μία πραγματικά δύσκολη περίπτωση. Ας προσπαθήσουμε να εισχωρήσουμε στις σκέψεις ενός άνδρα που μπαίνει σε ένα ηθικό δίλημμα, το οποίο αφορά την «τιμή» της ζωής.
Μία γυναίκα, σε μια πόλη της Ευρώπης, υποφέρει από καρκίνο και πασχίζει να κρατηθεί στη ζωή.
Υπάρχει όμως ένα βαρύ φάρμακο, που ίσως μπορεί να τη σώσει. Πρόκειται για ένα φάρμακο το οποίο περιέχει ράδιο, και το οποίο το ανακάλυψε πρόσφατα ένας φαρμακοποιός της ίδιας πόλης. Ο φαρμακοποιός χρεώνει το φάρμακο 2.000 €, δέκα φορές ακριβότερα απ’ ό, τι κοστολογούνται τα ανάλογα φάρμακα.

Ο σύζυγος της άρρωστης γυναίκας αναζήτησε από συγγενείς και φίλους να δανειστεί τα χρήματα
και συγκέντρωσε 1.000€. Εξήγησε στον φαρμακοποιό ότι η γυναίκα του πεθαίνει και του ζήτησε να του κάνει έκπτωση ή έστω μία προσωρινή πίστωση… Ο φαρμακοποιός τού αρνήθηκε.
Ο άντρας απεγνωσμένος, πια, διέρρηξε το φαρμακείο για να κλέψει το φάρμακο χάριν της γυναίκας του10.
Αφού μάθουμε για τον ηθικό προβληματισμό, ας επιχειρήσουμε να απαντήσουμε σε δύο ερω-
τήσεις:
• Ήταν σωστό που αρνήθηκε ο φαρμακοποιός τις προτάσεις του άντρα; Γιατί;
• Ήταν σωστό που ο άντρας διέρρηξε το φαρμακείο; Γιατί;
Αφού διαβάσουμε για την ηθική του χριστιανού και έχοντας στον νου το αγιογραφικό χωρίο
«Δείξε μου την πίστη σου από τα έργα σου» (Ιακ. 2:18), ας συζητήσουμε:
• Τι θα έκανε κάποιος χριστιανός στη θέση του άντρα με το ηθικό δίλημμα; 

 Ας διακρίνουμε πώς η Αγία Γραφή και τα δόγματα της Εκκλησίας αποτυπώνουν τρόπους
ζωής και αποτελούν προσκλήσεις στην ηθική.
Ας διαβάσουμε για το Χριστολογικό Δόγμα και ας καταλήξουμε, τι σημαίνει για τον άνθρωπο
η ενανθρώπηση και η σταυρική θυσία του Υιού του Θεού;

 Παρατηρούμε στην εικόνα αυτή τις διαφορετικές εκφράσεις του Χριστού στο δεξί και αριστερό τμήμα της εικόνας του Χριστού. Ο Χριστός προσφέρεται σε όλους ανεξαίρετα ως αγάπη. Αλλά δείτε πώς εκλαμβάνει την αγάπη αυτή, αν δει κάποιος μόνο το αριστερό βλέμμα του Χριστού και πώς αν δει μόνο το δεξί.

 Σκεφτόμαστε πότε εκλαμβάνει ο πιστός τον Χριστό ως χαρά.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Βήμα Τρίτο:
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία την Αγία Τριάδα την εικονίζει η σκηνή της φιλοξενίας του Αβραάμ προς τρεις ξένους (Γεν 18:1).

 Παρατηρούμε την εικόνα 13 , και απαντούμε σε δύο ερωτήσεις:
• Γιατί οι τρεις άγγελοι είναι όμοιοι;
• Γιατί οι τρεις άγγελοι παρουσιάζουν διαφορές στην ενδυμασία και τη στάση του σώματος;
Διαβάζουμε από την υμνολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας δύο τροπάρια, τα οποία δίνουν νόημα στην εικόνα και τη διήγηση της φιλοξενίας του Αβραάμ:
Στο μεσονυκτικό του Σαββάτου πριν την Κυριακή του Θωμά, η Εκκλησία ψάλλει:

Συ πάλαι σαφώς τω Αβραάμ, ως ώφθης τρισυπόστατος, μοναδικός τε φύσει θεότητος, θεολογίας το
ακραιφνέστατον, τυπικώς ενέφηνας, Kαι πιστώς υμνούμέν σε, τον μονάρχην Θεόν, και τρισήλιον.
Την Κυριακή του Παραλύτου, στον κανόνα του Μεσονύκτιου (Ωδή ζ΄) η Εκκλησία ψάλλει:
Εφάνη τω Αβραάμ, Θεός τρισυπόστατος, εν τη δρυϊ πάλαι τη Μαμβρή, τής φιλοξενίας μισθόν, τον
Ισαάκ αντιδούς δι’ έλεον, όνπερ νυν δοξάζομεν, ως Θεόν τών Πατέρων ημών.
Ποιες λέξεις στα τροπάρια αυτά αναφέρονται στους τρεις ξένους οι οποίοι φιλοξενούνται από
τον Αβραάμ και τη Σάρα;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Αφού διαβάσουμε για το Τριαδολογικό Δόγμα, ας συζητήσουμε για το πώς στην Εκκλησία οι άνθρωποι συνυπάρχουν και, παράλληλα, κάθε άνθρωπος παραμένει μοναδική και αναντικατάστατη ύπαρξη, πάντα σε κοινωνία με τις άλλες μοναδικές υπάρξεις, και ποτέ εγωκεντρικά.
Στη συζήτηση αυτή θα μας βοηθήσει να έχουμε στο νου μας το αγιογραφικό χωρίο, «Όλοι όσοι πίστεψαν είχαν μία καρδιά και μία ψυχή» (Πράξ. 4:32)
• να παρατηρήσουμε στην παρακάτω εικόνα ποιος είναι αυτός που συντελεί στην κοινωνία των ανθρώπων με τον Θεό, και στην κοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους. 

 

Βήμα Τέταρτο:
Αφού κατανοήσουμε γιατί η θεία Ευχαριστία ονομάζεται και θεία Κοινωνία, ας επιχειρήσουμε
να αντιληφθούμε τις ευκαιρίες που έχει ο πιστός να γευτεί στο σήμερα το φως των εσχάτων,
την τέλεια κοινωνία, έχοντας στο νου μας
• όσα ο αββάς Μακάριος λέει με τον δικό του, παραβολικό, τρόπο για την ακοινωνησία μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ ανθρώπων και Θεού, η οποία συνιστά τη ζωή των «κολασμένων», και
• όσα φαίνονται για τις σχέσεις των ανθρώπων στο ζωγραφικό έργο του Γιάννη Γαΐτη:

Μια μέρα, ο Αββάς Μακάριος, καθώς βαδίζει στην έρημο, χτυπάει με το μπαστούνι του το πεταμένο
κρανίο ενός αιρεσιάρχη. Αμέσως ακολούθησε ο εξής διάλογος:
ΜΑΚΑΡΙΟΣ: Ποιος είσαι εσύ;
ΚΡΑΝΙO: Ήμουν ιερέας των ειδώλων και εκείνων, που έμειναν ειδωλολάτρες σ’ αυτό τον τόπο. Εσύ
είσαι ο Μακάριος, ο πνευματοφόρος. Όταν σπλαχνίζεσαι τους κολασμένους και προσεύχεσαι γι’ αυτούς, αυτοί ανακουφίζονται.
ΜΑΚΑΡΙΟΣ: Ποια ανακούφιση αισθάνεσθε; πώς είναι η κόλαση; ποια είναι η κατάσταση εκεί;
ΚΡΑΝΙΟ: Δεν μπορούμε να βλέπουμε ο ένας το πρόσωπο του άλλου, γιατί είμαστε δεμένοι πλάτη
με πλάτη, και δεν μπορεί κανένας να αντικρίσει τα πρόσωπα των άλλων. Όταν όμως προσεύχεσαι, λασκάρουν τα σκοινιά και μπορούμε να κοιταχτούμε πρόσωπο προς πρόσωπο. Αυτή είναι η ανακούφιση!

 Με βάση όσα μάθαμε για τη ζωή του χριστιανού, ας γράψουμε σε τρεις φράσεις τι σημαίνει
πρακτικά να έχει κάποιος την προσδοκία της Βασιλείας του Θεού ως πηγή έμπνευσης για την
καθημερινότητά του:

Πηγή : Αθανάσιος Ν. Παπαθανασίου, Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης, Θέματα Χριστιανικής Ηθικής και Ποιμαντικής Θεολογίας, ΤΕΥΧΟΣ Α΄ ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ Γ΄ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ, σελ:9-16