Σφραγίδα Πνεύματος Αγίου (το Μυστήριο του Χρίσματος)

Σύσταση και ιστορική εξέλιξη του Μυστηρίου
Στη διδακτική ενότητα του Βαπτίσματος αναφερθήκαμε στη διδασκαλία του Χριστού προς τον μαθητή Του Νικόδημο, σύμφωνα με την οποία, ο άνθρωπος πρέπει «να ξαναγεννηθεί μέσα από το νερό και μέσα από το πνεύμα». Με βάση αυτή τη διδασκαλία, η Εκκλησία βαπτίζει στο νερό και δίνει στον βαπτισμένο τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος με το Μυστήριο του Χρίσματος, μία πολύ σύντομη Ακολουθία, ενταγμένη στο Μυστήριο του Βαπτίσματος. Ο ιερέας, μετά την τριπλή κατάδυση και ανάδυση στο νερό, διαβάζει την ευχή του Χρίσματος και αλείφει τα μέλη του σώματος του βαπτισμένου με το άγιο Μύρο, κάνοντας το σχήμα του Σταυρού και λέγοντας τη φράση «Σφραγίς δωρεάς Πνεύματος Αγίου. Αμήν» (δηλαδή, «λάβε τη σφραγίδα των δωρεών του Αγίου Πνεύματος»).

Οι θεολογικές ρίζες του Μυστηρίου του Χρίσματος (ως δωρεά των Χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος), προέρχονται από τους Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης και, μάλιστα, από τον Προφήτη Ιωήλ (3,1) τη μαρτυρία του οποίου αναφέρει και ο απόστολος Πέτρος στο κήρυγμά του κατά την ημέρα της Πεντηκοστής (της Επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος). Μιλώντας στον εκατόνταρχο Κορνήλιο, ο απόστολος Πέτρος αναφέρει ότι και ο Χριστός, κατά το Βάπτισμά Του, «χρίστηκε από τον Θεό με το Άγιο Πνεύμα» (Πρ.10, 38), εννοώντας την παρουσία του Αγίου Πνεύματος κατά τη Βάπτιση του Χριστού.Όμως, στα πρώτα χρόνια της Εκκλησίας, οι δωρεές του Αγίου Πνεύματος δεν παρέχονταν
στους βαπτισμένους με άλειψη, αλλά με την τοποθέτηση των χεριών των Αποστόλων (χειροθεσία) στα κεφάλια των βαπτισμένων [αυτό αναφέρεται σε ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της ιστορίας της πρώτης Εκκλησίας, στις «Πράξεις των Αποστόλων» (2,38)]. Αλλά και στην Έφεσο της Μικράς Ασίας, όταν ο απόστολος Παύλος βαπτίζει κάποιους μαθητές του Ιωάννη του Προδρόμου, «θέτει το χέρι του στα κεφάλια τους και τους μεταδίδει τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος» (Πρ. 19, 5-6). Η πρακτική αυτή της μετάδοσης των Χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος με τη χειροθεσία (και όχι με άλειψη), φαίνεται ότι ίσχυσε μέχρι και τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Περί τα τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα φαίνεται ότι η Εκκλησία εγκαταλείπει την πρακτική της χειροθεσίας και εφαρμόζει την άλειψη με Μύρο, οπότε, το Μυστήριο λαμβάνει το όνομά του από αυτή την άλειψη (Χρίσμα). Βέβαια, οι πρώτες μαρτυρίες δεν αναφέρονται σε «Μύρο», αλλά σε «έλαιο»· αυτό, όμως, μπορεί να εξηγηθεί αν δεχτούμε ότι το «έλαιο», είναι το βασικό συστατικό του «Μύρου» (που είναι λάδι με ανάμειξη άλλων αρωματικών ουσιών). Το 180 μ.Χ., ο χριστιανός συγγραφέας Θεόφιλος, Επίσκοπος στην Αντιόχεια της Μικράς Ασίας, αναφέρει ότι
«Χριστιανός» είναι ο «κεχρισμένος» (αυτός που έχει χριστεί). Και στις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα
μαρτυρείται για πρώτη φορά μία ευχή αγιασμού του Μύρου, με το οποίο πρόκειται να χριστούν
οι βαπτισμένοι (η μαρτυρία προέρχεται από τον Ιππόλυτο Ρώμης, στο έργο του «Αποστολική Παράδοση»). Έκτοτε, το Χρίσμα αποκτά μόνιμη θέση μέσα στο Μυστήριο του Βαπτίσματος. 

 Η παρουσία του Αγίου Πνεύματος στη ζωή των πιστών
Το Άγιο Πνεύμα είναι εκείνο που στηρίζει την Εκκλησία. Δεν είναι, άλλωστε χωρίς σημασία, ότι η επιφοίτησή του στους Αποστόλους, κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, αποτελεί τη γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας, δηλαδή, αποτελεί το γεγονός πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η Εκκλησία. Ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία είχε προαναγγελθεί από τον Χριστό: το Άγιο Πνεύμα θα ήταν εκείνο που θα οδηγούσε την Εκκλησία στην ολοκλήρωση της αλήθειας. Ο Χριστός, δηλαδή, έθεσε με τη διδασκαλία Του τις βάσεις της αλήθειας σχετικά με τον Θεό, αλλά το Άγιο Πνεύμα, ολοκληρώνει την διδασκαλία Του. Γι᾽ αυτό και ονομάζεται «Παράκλητος», δηλαδή «παρηγορητής», διότι παρηγορεί
την Εκκλησία για την εγκόσμια απουσία του Κυρίου μετά την Ανάληψή Του. Τα παραπάνω βοηθούν να κατανοήσουμε την παρουσία του Αγίου Πνεύματος στη ζωή των πιστών. Διότι, όταν οι πιστοί προσεύχονται σε Aυτό, το αποκαλούν «Πνεύμα της αληθείας», εκείνο, δηλαδή, που εγγυάται την έκφραση της αλήθειας και που βοηθά στην κατανόησή της. Στην ίδια προσευχή, οι πιστοί παρακαλούν το Άγιο Πνεύμα να «κατασκηνώσει μέσα τους», να τους «καθαρίσει από κάθε αμαρτία» και
να «σώσει τις ψυχές τους». Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι το Άγιο Πνεύμα έχει ενεργό και σημαντικό ρόλο στη ζωή των πιστών, διαφυλάσσοντάς τους από την αίρεση, δηλαδή, από την αλλοίωση της αλήθειας, την πλάνη, καθιστώντας την ψυχή τους καθαρή από την αμαρτία. Είναι αυτονόητο, όμως, ότι το Άγιο Πνεύμα δεν ενεργεί στη ζωή των πιστών χωρίς τη θέλησή τους. Αντιθέτως, για να ενεργήσει, απαιτείται η θέληση των ίδιων των πιστών και η επίκλησή του ώστε να βοηθήσει στο έργο αυτό.

 Η θεολογία του Μυστηρίου
Η θεολογία του Μυστηρίου του Χρίσματος διατυπώνεται, κατ᾽ αρχάς, στη μοναδική ευχή του
Μυστηρίου, την ευχή του Μύρου. Σ᾽ αυτήν, ο ιερέας εύχεται ο Θεός να «δώσει στον βαπτισμένο τη σφραγίδα του Πνεύματος», ώστε να «διαφυλαχτεί στην ορθόδοξη πίστη», να παραμείνει «μέσα στον αγιασμό του Θεού», να «διαφυλαχτεί από τον πονηρό» και να παραμείνει «με αγνεία και δικαιοσύνη στην ψυχή του». Τα αιτήματα αυτά της ευχής του Μύρου αποκαλύπτουν τον θεολογικό σύνδεσμο του Μυστηρίου του Χρίσματος με το Μυστήριο του Βαπτίσματος, εφόσον γίνεται λόγος για μία πνευματική ολοκλήρωση του βαπτισμένου, μέσα από την αποδοχή των δωρεών του Αγίου Πνεύματος.
Τη θεολογία του Μυστηρίου του Χρίσματος μπορούμε να την αντιληφτούμε, όταν έχουμε κατανοήσει ποιές είναι οι δωρεές του Αγίου Πνεύματος, οι οποίες περιγράφονται με λεπτομέρειες από τον Απόστολο Παύλο στην επιστολή του προς τους Γαλάτες, όταν γράφει ότι οι καρποί του Αγίου
Πνεύματος είναι η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη, η μακροθυμία, η χρηστότητα, η αγαθοσύνη, η πίστη, η πραότητα και η εγκράτεια. Ο Παύλος, μάλιστα, θεωρεί αυτές τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος
ως τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες,γι᾽ αυτό και γράφει ότι τίποτα δεν μπορεί να τις ξεπεράσει ή να τις μειώσει.Έτσι, όταν αντιληφθούμε τη σημασία και τη σπουδαιότητά τους, αντιλαμβανόμαστε και τη θεολογία του Μυστηρίου του Χρίσματος, δηλαδή την προσφορά του στη ζωή μας.

 Ο θεολογικός συμβολισμός των υλικών στοιχείων του Μυστηρίου
Το γεγονός ότι τα στοιχεία που αποτελούν το Μύρο είναι πολλά, συμβολίζει την ποικιλία των Χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος. Αλλά και ο τρόπος με τον οποίο τελείται το Χρίσμα (η σφράγιση του βαπτισμένου) συμβολίζει την πνευματική μάχη, η οποία θα ακολουθήσει σε ολόκληρη τη ζωή του. Και αυτό γιατί, η «σφραγίδα» αποτελεί σημάδι μάχης (οι στρατιώτες των μεγάλων αρχαίων αυτοκρατοριών είχαν στο χέρι τους τη σφραγίδα του ηγεμόνα τους). Δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι,στο βιβλίο της Αποκάλυψης του Ιωάννη οι «δούλοι του Θεού» είναι «σφραγισμένοι στο μέτωπο με το σημείο του αρνίου» (7, 3).
Ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης γράφει ότι το Χρίσμα συμβολίζει τη σφραγίδα της «αρχικής υιοθεσίας», δηλαδή μάς υπενθυμίζει (συμβολικά) ότι κάποτε -πριν την απομάκρυνσή μας από τον Θεό- είχαμε λάβει τη σφραγίδα της «κορωνίδας» της δημιουργίας. Ο άνθρωπος είχε «χριστεί» ως μία ύπαρξη που θα έφθανε στην ομοίωσή της με τον Θεό. Με το Μυστήριο του Χρίσματος, επομένως, συμβολίζεται η δυνατότητα επανόδου του ανθρώπου στην προπτωτική του κατάσταση.

 Ενδεικτικές Δραστηριότητες

 
1η Δραστηριότητα
Καταιγισμός ιδεών με τη λέξη «Χρίσμα».

2η Δραστηριότητα
TPS με θέμα: Πώς μπορούν οι άνθρωποι, ως “δοχεία” των χαρισμάτων του Αγ. Πνεύματος, να τα ενεργοποιήσουν και να τα πολλαπλασιάσουν; Διαβάζουμε το παρακάτω χωρίο (Α΄Κορ.12, 4-12), χωριζόμαστε σε ζευγάρια και συζητούμε για το περιεχόμενό του. Καταγράφουμε τις σκέψεις μας και τις ανακοινώνουμε στην τάξη.
«Το Πνεύμα δίδει χαρίσματα και δωρεάς· υπάρχουν βέβαια καταμερισμοί διαφόρων χαρισμάτων, αλλά το Πνεύμα, που μοιράζει τα χαρίσματα, είναι ένα. Και καταμερισμοί υπηρεσιών υπάρχουν εις διαφόρους πιστούς εν τη Εκκλησία, αλλ’ ένας και ο αυτός είναι ο Κύριος, που μοιράζει αυτάς τας εκκλησιαστικάς υπηρεσίας. Υπάρχουν και διανομαί δυνάμεων, δια των οποίων ενεργούνται υπερφυσικαί και θαυμασταί πράξεις· ο ίδιος όμως Θεός είναι εκείνος που ενεργεί και μοιράζει όλα αυτά εις όλους. Εις τον καθένα δίδεται το χάρισμα, με το οποίον φανερώνεται η ενέργεια και η δωρεά του Αγίου Πνεύματος δια το πνευματικόν συμφέρον και την εξυπηρέτησιν των πιστών. Διότι εις άλλον μεν δίδεται από το Αγιον Πνεύμα ικανότης λόγου να κατανοή βαθέως και να διδάσκη με σαφήνειαν και πειστικότητα τας υψηλάς αληθείας της πίστεως. Εις άλλον δίδεται ικανότης λόγου να εξηγή και μεταδίδη στους πιστούς την σωτηριώδη γνώσιν· δίδεται δε σύμφωνα με το μέτρον και την δωρεάν του αυτού Αγίου Πνεύματος. Εις άλλον δε, δίδεται από το αυτό Αγιον Πνεύμα θερμή και ζωντανή πίστις, ώστε να κάμνη θαύματα. Εις άλλον δε, χαρίσματα θεραπείας διαφόρων ασθενειών, αι οποίαι
θεραπείαι γίνονται με το ίδιον Αγιον Πνεύμα. Εις άλλον δίδονται ενέργειαι δυνάμεων δι’ υπερφυσικά έργα. Εις άλλον δίδεται χάρισμα προφητείας, εις άλλον το χάρισμα να διακρίνη τους πνευματικούς ανθρώπους από τους μη πνευματικούς, τους αληθινούς προφήτας και διδασκάλους από τους ψευδείς. Εις άλλον δίδεται το χάρισμα να ομιλή διαφόρους γλώσσας, εις άλλον δε το χάρισμα να ερμηνεύη αυτά που λέγονται εις ξένας γλώσσας. Όλα δε αυτά τα ενεργεί το ένα και το αυτό Αγιον Πνεύμα, το οποίον
σύμφωνα με την αγαθήν και πάνσοφον αυτού θέλησιν μοιράζει ιδιαιτέρως στον καθένα τα χαρίσματα, (ώστε να υπάρχη εις την Εκκλησίαν του Χριστού ποικιλία μικρών και μεγάλων χαρισμάτων). Διότι όπως ακριβώς το σώμα ένα είναι και έχει πολλά μέλη, όλα δε τα μέλη του ενός σώματος, καίτοι είναι πολλά, αποτελούν ένα σώμα, έτσι και ο Χριστός μαζί με όλους τους πιστούς, ανεξαρτήτως των χαρισμάτων και δωρεών που έχουν, αποτελεί ένα πνευματικόν σώμα».

3η Δραστηριότητα
Προβολή video: Ο καθαγιασμός του Αγίου Μύρου στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (https://www.youtube.com/watch?v=svuOsefwHks).

4η Δραστηριότητα
Artful Thinking: Ο Πύργος της Βαβέλ. Παρατηρούμε την εικόνα και εργαζόμαστε σε ομάδες. Πώς ο πύργος της Βαβέλ έγινε η αιτία να διασκορπιστούν και να χωρίσουν οι άνθρωποι και πώς το Άγιο Πνεύμα με τα χαρίσματά Του αποκαθιστά τη σχέση μεταξύ τους; Συζητούμε στην τάξη τις σκέψεις και τις παρατηρήσεις μας.

5η Δραστηριότητα
Διαβάζουμε το κείμενο που ακολουθεί. Πώς συσχετίζει ο συγγραφέας το Χρίσμα με τις δω-
ρεές του Αγίου Πνεύματος;
«Πλασθήκαμε για τα μεγάλα. Για τίποτα λιγότερο από την αγιότητα. Και ο Θεός,
που δεν είναι παράλογος, μας πρόσφερε τα κατάλληλα εφόδια γι’ αυτήν. Μας
χειροτόνησε με Άγιο Πνεύμα. Οι περισσότεροι το αγνοούμε αυτό και δεν αρχίζουμε καν τον αγώνα. Άλλοι το λησμονούμε στην πορεία και εγκαταλείπουμε. Και αρκετοί το θυμόμαστε διανοητικά μόνο, παραμένοντας έτσι αδιάβροχοι προς την
εκκλησιολογία της δωρεάς. Που είναι απαιτητική και ζητά αλλαγές. Προσωπικές και συλλογικές. Αλλά η πραγματική αρχοντιά του Χριστιανού φανερώνεται σε όλο το μεγαλείο της όταν λατρεύει τον Θεό και ζει μέσα στην Εκκλησία ως χειροτονημένος. Χωρίς τους μεσάζοντες της ισχύος, αλλά με τη μόνιμη ανάγκη των προσευχών όλων. Χωρίς να καθηλώνεται σε παιδική ανωριμότητα και εξάρτηση, αλλά
ως δέκτης της εξουσίας τέκνον Θεού γενέσθαι. Με ευχαριστία προς τον Πατέρα του και με ανάληψη ευθύνης προς την Εκκλησία μητέρα του».
π. Β. Θερμού, «Το ξεχασμένο Μυστήριο (εκκλησιολογικές συνέπειες
του αγίου Χρίσματος», Αθήνα, Γρηγόρης, 2004, (εξώφυλλο).

6η Δραστηριότητα
Πως μπορούμε να αξιοποιήσουμε το μέγα και ανυπέρβλητο «Δώρο» του Αγ. Πνεύματος στη ζωή μας; Μας βοηθά να απαντήσουμε και το κείμενο που ακολουθεί.
«Τώρα, μετά την κατάδυση και την ένδυση με το λευκό χιτώνα, ο νεόφυτος χρίεται ή για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα της ακολουθίας, “σφραγίζεται” με το άγιο Μύρο. Η δωρεά του Αγίου Πνεύματος, το Άγιο Πνεύμα ως δωρεά! Είμαστε ακόμη άξιοι να κατανοήσουμε το άρρητο βάθος αυτού του μυστηρίου, τις πραγματικές του θεολογικές και πνευματικές συνέπειες; Μπορούμε να κατανοήσου-
με ότι η ασύγκριτη μοναδικότητα αυτής της προσωπικής Πεντηκοστής είναι ότι παίρνουμε ως δώρο αυτό που ο Χριστός και μόνον ο Χριστός έχει κατά φύσιν: το Άγιο Πνεύμα, που αιώνια αποτίθεται από τον Πατέρα στον Υιό και το Οποίο, στον Ιορδάνη, κατέρχεται πάνω στο Χριστό και μόνο σ᾽ Αυτόν, αποκαλύπτοντας το Χριστό ως κεχρισμένο, ως τον αγαπητό Υιό και Σωτήρα. Ότι, με άλλα λόγια,
δεχόμαστε ως δώρο το Πνεύμα που ανήκει στο Χριστό ως το Πνεύμα Του, που κατοικεί στο Χριστό ως η ζωή Του. Και σ᾽αυτό το χρίσμα της Πεντηκοστής, το Άγιο Πνεύμα κατέρχεται πάνω μας και σκηνώνει μέσα μας ως το προσωπικό δώρο του Χριστού από τον Πατέρα Του, ως το δώρο της ζωής Του, της Υιότητάς Του, της κοινωνίας Του με τον Πατέρα Του».
Α. Σμέμαν, Εξ ύδατος και πνεύματος, Αθήνα, Δόμος, 1984, σσ. 107 και 112.

Γεώργιος Φίλιας, Δημήτριος Χοϊλούς, Κωνσταντίνος Πρέντος, Λειτουργική Ζωή της Εκκλησίας Β´ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, σελ: 48-54