Π. Ιακωβής – Ένα Πράσινο Αυτοκίνητο: Η Ασυμμετρία της Άρνησης και η Οντολογία του Όχι

Ας υποθέσουμε μια Πρόταση Α: (Αυτό το αυτοκίνητο είναι Πράσινο) και την Άρνησή της, Πρόταση Β: [Δεν ισχύει ότι: (Αυτό το αυτοκίνητο είναι Πράσινο)].

Η μεν Πρόταση Α, μας δίνει μια χρήσιμη πληροφορία για τον κόσμο. Αντιθέτως, η Πρόταση Β δεν ισοδυναμεί με την

Πρόταση Γ: (Αυτό το αυτοκίνητο δεν είναι Πράσινο), αλλά θα μπορούσε επίσης να σημαίνει την

Πρόταση Δ: (Δεν είναι Αυτοκίνητο αυτό το Πράσινο) ή ακόμα και την

Πρόταση Ε: (Αυτό το Αυτοκίνητο ήταν κάποτε Πράσινο).

Τα Παραπάνω δείχνουν ότι η Άρνηση μιας Πρότασης, ενέχει πολλές διαφορετικές δυνατότητες ερμηνείας, ακόμα και σε ιδιαιτέρως απλές προτάσεις όπως η Πρόταση Α. Συνεπώς, η Άρνηση μιας Πρότασης, δεν έχει το ίδιο οντολογικό περιεχόμενο με την ίδια την Πρόταση, αφού η πρώτη είναι μια θετική περιγραφή του Κόσμου ενώ η δεύτερη εμπεριέχει ενίοτε ατελείωτες ερμηνευτικές δυνατότητες. Πρόκειται για ασύμμετρα φαινόμενα που αντιστοιχούν στο αριστοτελικό “εν ενεργεία” και το “εν δυνάμει”. Το εν ενεργεία είναι η απτή πραγματικότητα, ενώ το εν δυνάμει αφήνει πολλά ενδεχόμενα ανοιχτά.

Η παραπάνω παρατήρηση, κάθε άλλο παρά “αθώα” είναι, αφού σε πλήθος λογικών συλλογισμών χρησιμοποιούμε ως οντολογικά συγκρίσιμες και αλληλοαναιρούμενες δυνατότητες, μια πρόταση και την άρνησή της.

Μπορεί δηλαδή να ισχύει η Πρόταση Α και κάποιες από τις αρνήσεις της να ισχύουν επίσης, ενώ άλλες όχι, αφού τα φαινόμενα δείχνουν ασύμμετρα.

Η λογική άρνηση, στον αυστηρό φορμαλισμό, λειτουργεί δυαδικά: είτε μια πρόταση είναι αληθής, είτε η άρνησή της. Όμως, στον φυσικό λόγο και στην εμπειρική πραγματικότητα, η άρνηση δεν έχει την ίδια πληροφοριακή πληρότητα. Είναι σημασιολογικά ανοιχτή. Πολλώ δε μάλλον που η παραπάνω συλλογιστική, αμφισβητεί και την δυνατότητα του Λογικού Φορμαλισμού, να συγκρίνει αυτά τα δύο ασύμμετρα φαινόμενα. Η ασυμμετρία και ανισομορφία μιας πρότασης και της άρνησής της, δημιουργεί μείζονα προβλήματα στον τυπικό Φορμαλισμό, όπως αυτός εκφράζεται με την Αρχή του Αποκλειόμενου Τρίτου και την Αρχή της μη Αντιφάσεως.

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι το δυαδικό μοντέλο True/False είναι αρκετά περιοριστικό και δεν αποτυπώνει επαρκώς την οντολογική πολυπλοκότητα της Άρνησης ερμηνευτικά, ρητορικά, λογικά, πολιτικά, γλωσσικά. Η Άρνηση από μόνη της δεν αρκεί να προσφέρει εναλλακτικές έναντι μιας Πρότασης, αλλά απαιτείται περαιτέρω καθορισμός της. Ειδικώς δε, στην καθημερινότητά μας, αυτή η επί της ουσίας της πολυ-σημία της Άρνησης, την κάνει ιδανικό σχήμα λόγου και ελευθερίας ή και χειραγώγησης. Η Άρνηση, δεν αρνείται, απλώς, αλλά επιφέρει νέα δυναμική στον λόγο, ως ενδεχομενική πρόταση, ενώ σε υπαρξιακό επίπεδο, ας αναφέρουμε τα λόγια του Camus: “Το να λέμε όχι, είναι η αρχή της ελευθερίας.” Με αυτή την έννοια, η Άρνηση πλησιάζει την Υπαρξιακή Ελευθερία, ενώ τα ΟΧΙ μας έχουν ισχυρότερη συμβολική αξία αλλά και ευθύνη από τα ΝΑΙ. “Τα ΟΧΙ μας, είναι πιο σημαντικά από τα ΝΑΙ μας”, αφού φέρουν μεγαλύτερο υπαρξιακό – ενδεχομενικό βάρος και ως εκ τούτου υψηλότερο βαθμό ευθύνης.

Το γεγονός ότι οι Έλληνες το 1940 έκαναν σύμβολό τους το “ΟΧΙ” αναδεικνύει μέσα σε μια λέξη την πλήρη συνειδητοποίηση του πολύπλοκου φορτίου που έφεραν, αλλά και την βαθιά Παιδεία ενός λαού που μπορεί να αγωνιζόταν για την Ελευθερία μέσα στη φτώχεια και τις στερήσεις, αλλά έφερε το φιλοσοφικό φορτίο χιλιάδων ετών.

Η Άρνηση, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια μονοσήμαντη πράξη Λογικού Αποκλεισμού, αλλά ένα Οντολογικό Άνοιγμα Ελευθερίας και ως εκ τούτου και Ευθύνης. Φέρει διαφορετικές δυνατότητες από μια απλή Κατάφαση και δεν είναι εύκολο να γίνει σύγκριση μεταξύ τους, γεγονός που ανέλυσαν οι Υπαρξιστές όπως ο Sartre και ο Camus.

H σημερινή “καταιγίδα” ανεξέλεγκτων πληροφοριών και η ναρκισσιστική θεοποίηση της “Εικόνας” μας, φέρνει μια ακόμα διάσταση ανάμεσα στην Κατάφαση και την Άρνηση: Αυτή του Bullshit, που δεν ενδιαφέρεται ούτε για την Άρνηση ούτε για την Κατάφαση, αλλά απλώς προσπαθεί να χειραγωγήσει την πληροφορία, με την Ελευθερία και την Ευθύνη να υποχωρούν έναντι της Εικόνας.

Και μια τελευταία παρατήρηση: Το “Όχι” όταν γίνεται μηδενιστική άρνηση που δεν συνδυάζεται από αίσθημα ευθύνης, χάνει το νόημά του ως αρχιτεκτονική της Ελευθερίας και οδηγεί σε πράξεις που δεν δύνανται να θεωρηθούν ως “λογικές” ή ηθικώς αποδεκτές. Την ακραία αυτή περίπτωση του “Όχι” ως απελπιστικού μηδενισμού, την περιγράφει γλαφυρά η ταινία του Woody Allen, “Irrational Man”. Σε αυτή, ένας καθηγητής φιλοσοφίας σε υπαρξιακό αδιέξοδο εν μέσω μόνιμης άρνησης, χάνει το ηθικό του υπόβαθρο, μετατρέποντας το ”Όχι” σε θάνατο και καταστροφή.

Ιακωβής Παναγιώτης MD, PhD
Καρδιολόγος
Επεμβατικός Καρδιολόγος
Γενικός Αρχίατρος ε.α
Επιστημολόγος

Πηγή