«Δεν είναι καλό να είναι μόνος ο άνθρωπος» (Το Μυστήριο του Γάμου)

Σύσταση και ιστορική εξέλιξη του Μυστηρίου
Ο άνθρωπος δεν πλάστηκε από τον Θεό για να είναι μόνος του: «Οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον μόνον· ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸν κατ’ αὐτόν» (Γεν. 3:18). Ο Θεός ευλόγησε το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι μέσα στον Παράδεισο. Η δημιουργία της Εύας είχε σκοπό τη βοήθεια στον Αδάμ για την επιτέλεση του σκοπού της ύπαρξής του, που δεν ήταν άλλος, από την τελείωση και την ένωσή του με τον Θεό. Γι᾽ αυτό και η ανθρώπινη ύπαρξη, ήδη από την πρώτη στιγμή
της δημιουργίας της, είναι συζυγική ύπαρξη.
Η πτώση των πρωτοπλάστων και η έξοδός τους από τον Παράδεισο διέσπασε την πνευματική ένωση των πρώτων ανθρώπων με τον Θεό και μεταξύ τους, με οδυνηρές συνέπειες. Ο  Χριστός, όμως, με την Εκκλησία ευλόγησε την ένωση των συζύγων στο Μυστήριο του Γάμου, μεταμορφώνοντας τη σχέση των ανθρώπων σε κοινωνία ενότητας του ανδρογύνου μεταξύ τους και με τον Θεό. Η αρχή αυτής της ένωσης δεν είναι άλλη από τον Τριαδικό Θεό, του οποίου χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η αγάπη. Γι᾽ αυτό και η ολοκλήρωση της αγάπης είναι η ένωση των δύο σε ένα. Στόχος αυτής της ένωσης είναι η τελείωση των ανθρώπων και η σωτηρία τους. Συνεπώς, με τη «συζυγική ιεροσύνη» (δηλαδή, την ιερή αφοσίωση του ενός προς τον άλλο), εξαγιάζονται τα ανθρώπινα σώματα και δίνεται δόξα στον Θεό. Η δε απόκτηση παιδιών, ως καρπός της αγάπης των συζύγων, δεν θεωρείται αποκλειστικός σκοπός του Γάμου. Το μυστήριο του Γάμου θεωρείται σπουδαίο «εἰς Χριστόν καὶ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν» (Εφ. 5, 32), γιατί ακριβώς στηρίζεται στο πρότυπο της ένωσης του Χριστού με την Εκκλησία. Σύμφωνα με το παραπάνω «παντὸς ἀνδρὸς ἡ κεφαλὴ ὁ Χριστὸς ἐστίν, κεφαλὴ δέ γυναικὸς ὁ ἀνήρ» (Α´ Κορ. 11:3). Ώστε, ο άνδρας θεωρείται η κεφαλή της γυναίκας, όχι επειδή έχει εξουσία πάνω της, αλλά επειδή πρέπει να θυσιάζεται γι᾽ αυτήν, όπως έκανε και ο Χριστός για την Εκκλησία. Ο σύζυγος, μέσα στο Μυστήριο του Γάμου, προσκαλείται για να οδηγήσει στη σωτηρία τη σύζυγό του, αλλά και για να βοηθηθεί από αυτήν στο να πετύχει και τη δική του σωτηρία. Με τον Γάμο το ζευγάρι γίνεται «μικρή Εκκλησία», οικογένεια, ο βασικότερος και πολυτιμότερος πυρήνας της ανθρώπινης κοινωνίας.

 Οι συμβολισμοί του Μυστηρίου

Μέσω των συμβόλων και των συμβολισμών, εκφράζεται το μυστήριο της πίστης ως βασικό γνώρισμα της λειτουργικής ζωής της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η Ακολουθία του Γάμου είναι πλούσια σε σύμβολα και συμβολισμούς. Τα σύμβολα, μέσα στο Μυστήριο του Γάμου, έχουν θεολογική και τελετουργική σημασία, εφόσον ο στόχος του Μυστηρίου είναι η σωτηρία των νεονύμφων. Οι συμβολισμοί του Μυστηρίου είναι τα δαχτυλίδια, η στεφανηφορία, το κοινό ποτήριο, ο ιερός χορός και η άρμοση των χειρών των μελλονύμφων. 

Τα δαχτυλίδια χρησιμοποιούνταν  ήδη από την αρχαιότητα ως σύμβολα δέσμευσης. Το κυκλικό τους σχήμα παραπέμπει στην αιωνιότητα και στη συνέχεια των γενεών. Με τα δαχτυλίδια σφραγίζεται η ένωση των νεονύμφων και δηλώνεται η αμοιβαία εμπιστοσύνη και αλληλοπροσφορά των συζύγων, οι υποσχέσεις δηλαδή, που δίδονται κατά την τέλεση του Μυστηρίου. Τα δαχτυλίδια χρησιμοποιούνται ως ορατό σημείο, εχέγγυο και δημόσια ομολογία της αμοιβαίας ευθύνης, που αναλαμβάνουν οι νυμφευόμενοι.

Κατά την ανάγνωση της τρίτης ευχής του Γάμου, ο ιερέας τελεί την άρμοση των χειρών των νεονύμφων. Αυτή η μυστηριακή στιγμή αποτελεί τη θεϊκή ευλογία για τη συζυγία των νυμφευομένων. Με την άρμοση των χειρών, η Εκκλησία υπενθυμίζει την πράξη του Θεού, να παραδώσει την Εύα στον Αδάμ ως γυναίκα του και να ευλογήσει τη συζυγία του πρώτου ζευγαριού. Μέσα στο Μυστήριο του Γάμου, η άρμοση των χειρών συμβολίζει την αδιάσπαστη και διηνεκή ένωση των νυμφευομένων. Η άρμοση των χειρών δηλώνει την οριζόντια προοπτική της σχέσης του ανθρώπου με τον συνάνθρωπο, σε αναλογία με την οριζόντια γραμμή του Σταυρού. Η σχέση αυτή, όμως, έχει αναφορά και προς τον Θεό, σε αναλογία με την κάθετη γραμμή του Σταυρού. Οι νεόνυμφοι ενώνονται μεταξύ τους και οι δύο μαζί με τον Θεό, μέσω της σταυρικής θυσιαστικής αγάπης. 

 Η στεφανηφορία είναι αρχαίο ελληνικό έθιμο που έχει καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα. Στους γάμους των αρχαίων Ελλήνων, τα στέφανα αποτελούσαν μια ένδειξη χαράς για το γεγονός που ακολουθεί. Στην παράδοση της Εκκλησίας, τα στεφάνια των νεονύμφων συμβολίζουν τα στεφάνια των μαρτύρων. Με αυτά, η Εκκλησία συμβουλεύει τους νεόνυμφους πώς θα πρέπει να πορευτούν στη ζωή της συζυγίας, με μαρτυρικό φρόνημα και διάθεση υποταγής ο ένας στον άλλον, χάριν της αγάπης. Η υπομονή στις αντιξοότητες που θα τύχουν, θα έχει ως αποτέλεσμα τη στεφανηφορία τους από τον Χριστό στη βασιλεία Του, διότι θα θεωρούνται ως μάρτυρες. Η χρήση στεφάνων στο Μυστήριο του Γάμου δηλώνει τη λαμπρή υποδοχή του νέου ζευγαριού από την κοινότητα και τη χαρά για τη σύναψη μιας νέα ζωής συζυγίας. Τα στεφάνια αποτελούν σύμβολα πνευματικής νίκης και θριάμβου για το ζευγάρι που αγωνίστηκε με εγκράτεια, μέχρι την ώρα του Γάμου.

Το κοινό ποτήριο στο Μυστήριο του Γάμου, μας υπενθυμίζει το θαύμα στον γάμο της Κανά. Επιπλέον, συμβολίζει την κοινή απόλαυση των αγαθών της ζωής, καθώς και το κρασί της Θείας Ευχαριστίας, η μετάληψη του οποίου, οδηγεί στην αιώνια ζωή. Με αυτό ως σύμβολο, οι νεόνυμφοι μετέχουν στην κοινή ζωή και στον κοινό τους προορισμό, που είναι η Βασιλεία του Θεού.

 Ο ιερός χορός του ζεύγους (που το συνοδεύει ο ιερέας και ο παράνυμφος), γνωστότερος ως ο «χορός του Ησαΐα», συμβολίζει τη νοσταλγία του Παραδείσου και την αναζήτηση της αιωνιότητας. Είναι τα πρώτα βήματα του ζευγαριού στο νέο του ξεκίνημα. Ο ιερός αυτός χορός εκφράζει, επίσης, τη φυσική χαρά για τον Γάμο και την πνευματική ανανέωση, με την απόφαση του ανθρώπου να αγωνιστεί στη νέα πνευματική παλαίστρα.  

Το νόημα της χριστιανικής συζυγίας 

Στον ορθόδοξο χριστιανικό Γάμο, τα πρόσωπα των μελλονύμφων ενώνονται με τη θεϊκή ευλογία. Μέσα στον Γάμο, ο άνδρας και η γυναίκα γίνονται ένα, αλλά ο καθένας διατηρεί την ξεχωριστή προσωπικότητα-ταυτότητά του, χωρίς κάποιος από τους δύο να επισκιάζει τον άλλο. Η πορεία των συζύγων επιτυγχάνεται μέσα από την αλληλοϋποστήριξη, την ικανότητα των συζύγων να ακούν ο ένας τον άλλον, χωρίς τελικά να υποτιμάται κανείς από τους δύο. Στην ευλογημένη συζυγία, ο άνθρωπος βιώνει τη βαθιά, ειλικρινή αγάπη που δεν αποβλέπει στην προσωπική του ικανοποίηση, αλλά αλλοιώνει τον άνθρωπο, τον οδηγεί στην υπέρβαση της ατομικότητάς του και στην κατάργηση του εγωισμού του. Η πραγματική συζυγική αγάπη απαιτεί διαρκή προσπάθεια, αμοιβαία κατανόηση και ειλικρινή επικοινωνία. Τα νέα ζευγάρια πρέπει να εμπλουτίζουν τη συζυγική τους συμπεριφορά διαρκώς με αρετές και δεξιότητες αποδοχής και σεβασμού των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών του άλλου προσώπου. 

Ο Γάμος δεν περιορίζεται στη φυσική ένωση του άνδρα και της γυναίκας, αλλά τοποθετείται σε μια νέα βάση: γίνεται χριστιανική συζυγία, όταν το ζευγάρι συμμετέχει κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής του ενεργά στα Μυστήρια της Εκκλησίας. Οι σύζυγοι, με την ευχαριστιακή σύναξη οδηγούνται στη νέα τους συζυγική ύπαρξη. Η συζυγία αυτή ανανεώνεται μέσα στην Εκκλησία, καθώς ο Χριστός  ανατροφοδοτεί το ζευγάρι. Με αυτό τον τρόπο, το Μυστήριο του Γάμου μετατρέπει τη φυσική ερωτική σχέση σε άφθαρτο δεσμό, σε οδό σωτηρίας. Σύμφωνα με αυτά, ο Γάμος δεν «σκοτώνει τον έρωτα», όπως φοβάται ο σύγχρονος άνθρωπος, αλλά σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας πορείας, μέσα από μια ακατάλυτη αγάπη. Το νόημα του Γάμου ως Μυστηρίου, δεν είναι, λοιπόν, η συμβατική κοινωνική νομιμοποίηση της σχέσης άνδρα και γυναίκας. Αυτή είναι και η διαφορά του Μυστηρίου της  χριστιανικής συζυγίας με την τυποποιημένη διαδικασία του πολιτικού γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης.  

Ενδεικτικές Δραστηριότητες 

 1η Δραστηριότητα 

  Διαβάζουμε τα ακόλουθα κείμενα. Ποια άποψη από αυτές που εκφράζονται πιστεύουμε ότι ισχύει σήμερα για το Μυστήριο του Γάμου; Έχει υποστεί ο Γάμος τη λεγόμενη εκκοσμίκευση; Τεκμηριώνουμε την άποψή μας. 

 «Οι άνδρες οφείλουν να αγαπούν το ίδιο τους το σώμα. Όποιος αγαπάει τη γυναίκα του αγαπάει τον εαυτό του…Το μυστήριο αυτό είναι μεγάλο, που εγώ σας λέω ότι αναφέρεται στη σχέση Χριστού και Εκκλησίας. (Εφ. 5,28). 

 «Σύμφωνα με την πίστη της Εκκλησίας, ο γάμος είναι μυστήριο και μάλιστα “μυστήριο μέγα”, πράξη δηλαδή ιερή, κατά την οποία με ορατά σημεία παρέχεται στους πιστούς η αόρατη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Τόση ιερότητα αποδίδει η Εκκλησία στο γάμο, ώστε σύμφωνα με τη διδασκαλία του αποστόλου Παύλου, στην έννομη συζυγία του άνδρα με τη γυναίκα βλέπει τη μυστηριακή ένωση του Χριστού με την Εκκλησία. Τόσο αγνή, τόσο στενή και αδιάρρηκτη είναι η ένωση των συζύγων, την οποία ευλογεί η Εκκλησία. Η αποστολική περικοπή που αναγινώσκεται κατά την ιερή Ακολουθία του γάμου, είναι μία ολόκληρη ιερή διδαχή περί της αλήθειας αυτής, που δυστυχώς, όμως, συμβαίνει τις περισσότερες φορές να μην προσέχουν ούτε οι νυμφευόμενοι, ούτε οι χριστιανοί που καλούνται στο γάμο. Τα πράγματα στην περίπτωση αυτή παίρνουν συνήθως μια τυπική κοινωνική όψη». Επισκόπου Διονυσίου Ψαριανού (Μητροπολίτου Κοζάνης), «Ο ορθόδοξος Γάμος», Αθήνα, Αποστολική Διακονία, 1974, σ. 40.

 «Όλες οι ορθόδοξες κατηχήσεις και τα εγχειρίδια ορίζουν τον γάμο σαν μία ιερολογία ή “μυστήριο” της Εκκλησίας. Στην πρώτη ματιά, αυτός ο ορισμός μπορεί να φαίνεται παράξενος μια και ο γάμος πραγματώνεται όμοια από χριστιανούς και μη χριστιανούς, από άθεους και από γενιές ανθρώπων, που δεν άκουσαν ποτέ τί η λέξη “ιερολογία” σημαίνει. Ο άνθρωπος γεννιέται, παντρεύεται, κάνει παιδιά και πεθαίνει. Αυτοί είναι οι νόμοι της φύσης, που ο Θεός καθόρισε και ευλόγησε. Όμως, στο γάμο αποδίδεται μια ιδιαιτερότητα από την Εκκλησία. Η απόλυτα ειδική ευλογία, που απονέμεται στον άνδρα και τη γυναίκα, που παντρεύονται, καλείται “μυστήριο”. Γιατί; Για το γάμο υπάρχει μια πλούσια φιλολογία, γραμμένη από Ρωμαιοκαθολικούς και Προτεστάντες, από ψυχολόγους, ψυχαναλυτές, κοινωνιολόγους και κανονολόγους. Στους καιρούς μας, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης καλλιεργούν τα θέματα που έχουν σχέση με τη σεξουαλική φύση του ανθρώπου. Συζητούνται δημόσια ερωτήματα, που οι πουριτανικές γενιές του παρελθόντος δεν τολμούσαν να αντικρύσουν ούτε ιδιωτικά. Άλλωστε, είναι γενικά παραδεκτό ότι ο Φρόυντ και ο Γιούνγκ επαναστάτησαν όχι μόνο εναντίον της σεξουαλικής ηθικολογίας, αλλά και γενικότερα της θεώρησης της ανθρώπινης φύσης. Η απόλυτη θεώρηση του γάμου σαν “ιερολογία” προϋποθέτει ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ένα ον με ψυχολογικές, φυσιολογικές και κοινωνιολογικές λειτουργίες, αλλά ότι είναι ένας   πολίτης της Βασιλείας του Θεού, με άλλα λόγια ότι η εσωτερική του ζωή- και ειδικότερα στις πιο αποφασιστικές της στιγμές- περιέχει αιώνιες αξίες και τον ίδιο τον Θεό. Ο γάμος εμφανίζεται σε μας πρωταρχικά, σαν μία ατομική ή οικογενειακή υπόθεση. Μπορεί να ευλογείται στο Ναό και να αποκτά έτσι ένα παραμυθητικό άρωμα απ᾽ τη μια νομιμότητας και απ᾽ την άλλη ιερότητας. Όμως, η σχέση του με τη θεία Λειτουργία της Εκκλησίας παραμένει ανεξιχνίαστη για τους πολλούς από εμάς. Η τελετή που γίνεται σήμερα, δεν έχει καμιά φανερή σχέση με την Ευχαριστία και μόνο ένας κύκλος προσκεκλημένων συγγενών και φίλων συμμετέχουν σ᾽ αυτήν. Στην ουσία η “ευχαριστιακή” κατανόηση του γάμου διαγράφει καθαρά ποιός είναι ο ουσιώδης χριστιανικός σκοπός του ανθρώπου-εικόνας του Θεού, προορισμένου από τη δημιουργία του για μετοχή στη Θεία Ζωή. Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι, στα πλαίσια των σχετικών αλλά περιορισμένων εδαφών αναζήτησης, μπορεί να φτάσουν σε μία πρόγευση αυτής της αλήθειας, αλλά σίγουρα δεν θα την βεβαιώσουν ποτέ στην πληρότητά της. Μόνο η χριστιανική εμπειρία, σύμφωνα με την οποία “ο Θεός γίνεται άνθρωπος, ίνα Θεόν τον Αδάμ απεργάσηται” είναι ικανή να πραγματώσει τον σκοπό αυτό σε όλη του τη σημασία. Αυτού του γεγονότος ο χριστιανικός γάμος είναι επίσης μία έκφραση». 

J. Meyendorff, Γάμος, μια ορθόδοξη προοπτική, Αθήνα 1983, σσ. 13-15.

2η Δραστηριότητα  

Ερευνούμε: Ήθη και έθιμα του Γάμου στην ελληνική κουλτούρα και παράδοση. 

 3η Δραστηριότητα 

Κατασκευάζουμε πόστερ με τα υλικά στοιχεία του Γάμου και τους συμβολισμούς τους. 

 4η Δραστηριότητα 

 Artful thinking (Ακούγοντας 5χ2): «Ησαΐα χόρευε». Ακούμε τον παραπάνω ύμνο και γράφου με 5 λέξεις που μας έρχονται στο μυαλό. Αφού τον ακούσουμε για δεύτερη φορά, γράφουμε άλλες 5 λέξεις και συντάσσουμε ένα κείμενο με θέμα τον ορθόδοξο Γάμο. 

5η Δραστηριότητα 

 Μελέτη περίπτωσης: Έγγαμοι άγιοι (αγ. Θωμαή, αγ. Ανδριανός και Ναταλία). 

6η Δραστηριότητα 

Επισκεπτόμαστε ένα μουσείο λαϊκής τέχνης και παρατηρούμε τα σχετικά με τον Γάμο εκθέματα (φορεσιές, στολίδια, κοσμήματα, σκεύη κ.λπ.). Συζητούμε για τα ήθη και τα έθιμα του Γάμου τα παλαιότερα χρόνια (δες και τον ιστότοπο: http://eng.travelogues.gr/item.php?view=46164)

7η Δραστηριότητα 

 Παρακολουθούμε στιγμιότυπα από τις ελληνικές ταινίες: «Η δε γυνή να φοβείται τον άνδρα» και «Γάμος αλά ελληνικά». Ποιες πτυχές του Γάμου, της οικογένειας, των συγγενών, του περιβάλλοντος και της κοινωνίας θίγονται σε αυτές; Ποιες «δοκιμασίες» καλούνται να αντιμετωπίσουν οι νεόνυμφοι και ποια επίδραση έχουν αυτές στον συζυγικό τους βίο; 

8η Δραστηριότητα 

Παρακολουθούμε αποσπάσματα από την ακολουθία του Γάμου, π.χ. από την ευλογία των στεφάνων (http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-educationalvideo-8522-949). 

 9η Δραστηριότητα 

 Συμπληρώνουμε τη δραστηριότητα:  «Οι συμβολισμοί του Γάμου» στον ιστότοπο http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-8620.

 10η Δραστηριότητα 

Με τη βοήθεια του αποστολικού αναγνώσματος του μυστηρίου του Γάμου που ακολουθεί, καταγράφουμε τις υποχρεώσεις του άνδρα και της γυναίκας στη διάρκεια της συζυγίας τους: 

 «Αἱ γυναῖκες τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν ὑποτάσσεσθε ὡς τῷ Κυρίῳ, ὅτι ὁ ἀνήρ ἐστι κε φαλὴ τῆς γυναικὸς, ὡς καὶ ὁ Χριστὸς κεφαλὴ τῆς ἐκκλησίας, καὶ αὐτός ἐστι σωτὴρ τοῦ σώματος. Ἀλλ’ ὥσπερ ἡ ἐκκλησία ὑποτάσσεται τῷ Χριστῷ, οὕτω καὶ αἱ γυναῖκες τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν ἐν παντί. Οἱ ἄνδρες ἀγαπᾶτε τὰς γυναῖκας ἑαυτῶν, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς ἠγάπησε τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἑαυτὸν παρέδωκεν ὑπὲρ αὐτῆς, ἵνα αὐτὴν ἁγιάσῃ καθαρίσας τῷ λουτρῷ τοῦ ὕδατος ἐν ῥήματι, ἵνα παρα στήσῃ αὐτὴν ἑαυτῷ ἔνδοξον τὴν ἐκκλησίαν, μὴ ἔχουσαν σπίλον ἢ ῥυτίδα ἤ τι τῶν τοιούτων, ἀλλ’ ἵνα ᾖ ἁγία καὶ ἄμωμος. Οὕτως ὀφείλουσιν οἱ ἄνδρες ἀγαπᾶν τὰς ἑαυτῶν γυναῖκας ὡς τὰ ἑαυτῶν σώματα. ὁ ἀγαπῶν τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἑαυτὸν ἀγα πᾷ· οὐδεὶς γάρ ποτε τὴν ἑαυτοῦ σάρκα ἐμίσησεν, ἀλλ’ ἐκτρέφει καὶ θάλπει αὐτήν, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς τὴν ἐκκλησίαν· ὅτι μέλη ἐσμὲν τοῦ σώματος αὐτοῦ, ἐκ τῆς σαρκὸς αὐτοῦ καὶ ἐκ τῶν ὀστέων αὐτοῦ· ἀντὶ τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πα τέρα καὶ τὴν μητέρα καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν. Τὸ μυστήριον τοῦτο μέγα ἐστίν, ἐγὼ δὲ λέγω εἰς Χριστὸν καὶ εἰς τὴν ἐκκλησίαν. Πλὴν καὶ ὑμεῖς οἱ καθ’ ἕνα ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα οὕτως ἀγαπάτω ὡς ἑαυτόν, ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα.» (Εφ. 5, 23-33).

Πηγή: Γεώργιος Φίλιας, Δημήτριος Χοϊλούς, Κωνσταντίνος Πρέντος,Λειτουργική Ζωή της Εκκλησίας Β´ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, σελ: 71-78