Η Λειτουργία του Λόγου (Α΄ μέρος της Θείας Λειτουργίας)

Ο  Χριστός παρέδωσε (ίδρυσε) το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας κατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου. Τα κείμενα της Καινής Διαθήκης μάς αναφέρουν ότι, κατά τον Μυστικό Δείπνο, ο Κύριος έλαβε και ευλόγησε τον άρτο και τον οίνο, ακολούθως δε, έδωσε στους μαθητές Του να μεταλάβουν, διακηρύσσοντας ότι αυτός ο αγιασμένος άρτος «ήταν το Σώμα Του» και αυτός ο αγιασμένος οίνος «ήταν το Αίμα Του». Έκτοτε (και μέχρι σήμερα), η Εκκλησία τελεί την ίδια πράξη, ακολουθώντας την εντολή
του Κυρίου στον Μυστικό Δείπνο: να επιτελείτε την πράξη αυτή για να με θυμάστε. «Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν».Η πράξη που συνέστησε ο Κύριος στον Μυστικό Δείπνο διατήρησε τον αρχικό πυρήνα της (την ευλογία και τον καθαγιασμό του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού), αλλά
στην πράξη αυτή προστέθηκαν, στο διάβα των αιώνων, και άλλα στοιχεία. Έτσι, έλαβε την τελική της μορφή η Θεία Λειτουργία, την οποία θα προσεγγίσουμε αναλυτικά σε δύο αντίστοιχες (με τα δύο τμήματά της) ενότητες: τη Λειτουργία του Λόγου και τη Θεία Ευχαριστία.

 Η ακολουθία της Προσκομιδής
Για να τελεστεί η Θεία Λειτουργία, πρέπει οι πιστοί να προσφέρουν τον άρτο και τον οίνο, τα οποία θα αγιαστούν και θα γίνουν Σώμα και Αίμα του Χριστού. Αυτή η προσφορά των «δώρων» (του άρτου και του οίνου) για την επιτέλεση της Θείας Λειτουργίας γινόταν, κατά τους οκτώ πρώτους αιώνες της χριστιανικής Εκκλησίας, με τρόπο απλό: οι πιστοί προσέφεραν τα δώρα στον διάκονο, στην είσοδο του Ναού, και εκείνος τα μετέφερε στον Επίσκοπο
που στεκόταν μπροστά από την Ωραία Πύλη (την κεντρική είσοδο του ιερού Βήματος). Ο Επίσκοπος παραλάμβανε τα δώρα και «μνημόνευε» αυτούς που
τα πρόσφεραν, λέγοντας: «Όλους εσάς να θυμηθεί ο Κύριος στη Βασιλεία Του». Ακολούθως, τα τοποθετούσε επάνω στην Αγία Τράπεζα , ώστε να αρχίσει η Λειτουργία και να πραγματοποιηθεί ο καθαγιασμός τους σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Με τον τρόπο αυτό, γινόταν η προσφορά των δώρων κατά τους οκτώ πρώτους αιώνες. Στα τέλη του 8 ου μ.Χ. αιώνα, η Εκκλησία δημιούργησε μια ει-
δική ακολουθία για την προσφορά και την προετοιμασία των δώρων: οι πιστοί τα μεταφέρουν οι ίδιοι μπροστά στο ιερό Βήμα (στη βορεινή πύλη του), ο
δε ιερέας τα παραλαμβάνει και τελεί την προετοιμασία τους για τη Θεία Λειτουργία, διαβάζοντας ευχές και κάνοντας τελετουργικές πράξεις. Όλη αυτή η διαδικασία ονομάστηκε «Προσκομιδή» και έτσι δημιουργήθηκε η σχετική Ακολουθία. Τα Δώρα, πλέον, δεν είναι το απλό ψωμί και το κρασί (που προσέφεραν οι πιστοί για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας), αλλά ονομάζονται «Τίμια Δώρα», διότι έχουν προετοιμαστεί μέσα από την Ακολουθία της Προσκομιδής για τη Θεία Λειτουργία.

Η Λειτουργία του Λόγου

 
i. Έναρξη- «Ευλογημένη η Βασιλεία»
Το πρώτο τμήμα της Θείας Λειτουργίας ονομάζεται «Λειτουργία του Λόγου» και εσφαλμένα «Λειτουργία των κατηχουμένων». Η έναρξη του πρώτου αυτού τμήματος γίνεται με μία εισαγωγική ευλογία του Τριαδικού Θεού: «Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Η ευλογία αυτή μάς θυμίζει τη μεγάλη αλήθεια, ότι μέσα στη Θεία Λειτουργία ζούμε την αιωνιότητα, γι᾽ αυτό και «καλωσορίζουμε» τη Βασιλεία του Θεού («ευλογημένη η Βασιλεία»), δηλώνοντας, ότι εισερχόμαστε ήδη σε μια πραγματικότητα άμεσης και βαθειάς σχέσης με τον Θεό.

ii. Τα ειρηνικά
Μετά την εισαγωγική ευλογία, η εκκλησιαστική παράδοση καθόρισε να απευθύνουμε στον Θεό μικρά (σε διατύπωση) αιτήματα, να Τού ζητάμε, δηλαδή, ορισμένες δωρεές, με πρώτη τη δωρεά της «άνωθεν ειρήνης», της «ειρήνης του Θεού» στις καρδιές μας. Για τον λόγο αυτό, τα αιτήματα ονομάστηκαν «ειρηνικά». Έτσι, παρακαλούμε τον Θεό για την ειρήνη όλου του κόσμου, για την ορθή πορεία και την ενότητα των χριστιανικών Εκκλησιών, για τον Ναό (στον οποίο τελείται η Θεία Λειτουργία), και για όλους όσοι βρίσκονται σ’ αυτόν, για όλους τους ευσεβείς Χριστιανούς, για τον Αρχιεπίσκοπο και τους κληρικούς της τοπικής Εκκλησίας, για το έθνος και τους άρχοντές του, για την πόλη στην οποία τελείται η Θεία Λειτουργία, για την καρποφορία της γης, για τις διάφορες ανάγκες του ανθρώπου και για τη συνολική προστασία του από τον Θεό.

iii. Τα αντίφωνα και τα τυπικά.
Η λέξη «αντίφωνο» είναι ένας τεχνικός όρος και σημαίνει τον τρόπο ψαλμωδίας μεταξύ δύο χορών, που ο καθένας έψαλλε από έναν στίχο κάποιου ψαλμού (αντιφωνική ψαλμωδία). Στο τέλος κάθε στίχου έψαλλαν μία σταθερή φράση, που λεγόταν «εφύμνιο». Έτσι γεννήθηκαν τα αντίφωνα στη Θεία Λειτουργία, που είναι τρία· στο πέρασμα, όμως, των αιώνων οι στίχοι των ψαλμών περιορίστηκαν σε τρεις ή τέσσερεις και παρέμεινε η ψαλμωδία του εφυμνίου («Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου...» / «Σώσον ημάς Υιέ Θεού...»)Στα μοναστήρια, η λειτουργική παράδοση προβλέπει, αντί για την ψαλμωδία των αντιφώνων,να ψάλλονται τα λεγόμενα «τυπικά». Ονομάστηκαν έτσι , διότι αποτελούσαν «τύπο» (υποκατάσταση) της Θείας Λειτουργίας, όταν αυτή δεν προβλεπόταν να τελεστεί σε ορισμένες ημέρες.

 v. Η μικρή Είσοδος
Κατά τους πρώτους αιώνες, οι ιερείς, ντυμένοι με τα άμφιά τους, ξεκινούσαν από το αίθριο του Ναού και εισέρχονταν στον κυρίως Ναό για να αρχίσει η Θεία Λειτουργία. Κι επειδή επρόκειτο να διαβαστεί το ευαγγελικό ανάγνωσμα, μετέφεραν το Ευαγγέλιο από το σκευοφυλάκιο (ένα δωμάτιο έξω από το Ναό) και το τοποθετούσαν στον άμβωνα απ᾽ όπου θα γινόταν η ανάγνωση. Αργότερα προστέθηκαν
διάφορα άλλα τμήματα στην αρχή της Θείας Λειτουργίας και έτσι , σήμερα, η Λειτουργία δεν αρχίζει με την είσοδο των ιερέων στο ιερό Βήμα. Παρέμεινε, όμως, η λεγόμενη μικρή Είσοδος για να μάς θυ-
μίζει αυτή την παλαιότερη λαμπρή είσοδο των ιερέων στο Ναό. Μάλιστα, όταν σήμερα λειτουργεί Επίσκοπος, εισέρχεται στο άγιο Βήμα ακριβώς μετά τη μικρή Είσοδο.

v. Ο τρισάγιος ύμνος
Ο τρισάγιος ύμνος είναι ο τριαδικός ύμνος «Άγιος ο Θεός, άγιος ισχυρός, άγιος αθάνατος» και ονομάζεται έτσι διότι περιέχει τρεις φορές τη λέξη «άγιος». Οι ρίζες του ύμνου είναι βιβλικές, διότι στην Αγία Γραφή αυτός είναι ο ύμνος των Αγγέλων. Παλαιότερα, οι Χριστιανοί έψαλλαν τον 79ο Ψαλμό από την Παλαιά Διαθήκη και έψαλλαν τον τρισάγιο ύμνο ως εφύμνιο του Ψαλμού (δηλαδή, μετά από κάθε στίχο του). Με τον ύμνο αυτό, δοξολογούμε τον Θεό με αγγελικό τρόπο· και Τον δοξολογούμε στο συγκεκριμένο σημείο της Θείας Λειτουργίας, πριν, δηλαδή , αρχίσει το κεντρικό τμήμα της.

vi. Τα αναγνώσματα
Είναι αποστολικές και ευαγγελικές περικοπές, κείμενα δηλαδή από την Καινή Διαθήκη (Πράξεις των Αποστόλων, Επιστολές του αποστόλου Παύλου, Καθολικές επιστολές και Ευαγγέλια), που διαβάζονται σε κάθε Θεία Λειτουργία. Στα πρώτα χρόνια της χριστιανικής Εκκλησίας διαβαζόταν ανάγνωσμα και από την Παλαιά Διαθήκη, η ανάγνωση του οποίου καταργήθηκε μετά τον 4 ο αιώνα. Από το βαθύ, πλούσιο και περιεκτικό περιεχόμενο των αναγνωσμάτων, οι πιστοί έχουν την ευκαιρία να διδαχθούν βασικές δογματικές αλήθειες και τα σημαντικότερα σημεία της χριστιανικής πίστης.

vii. Το αλληλουάριο
Η λέξη «αλληλούια» είναι εβραϊκή και σημαίνει τη δοξολογία του Θεού. Το αλληλουάριο είναι η ψαλμωδία του «Αλληλούια» και αποτελεί δοξολογία προς τον Θεό και προετοιμασία ,λίγο πριν την ανάγνωση του ιερού Ευαγγελικού αναγνώσματος. Έτσι, με τη δοξολογία αυτή ,τιμούμε τον Θεό, περιμένοντας να ακούσουμε τη διδασκαλία Του.

viii. Το κήρυγμα
Το κήρυγμα είναι ένα από τα σημαντικότερα τμήματα της Θείας Λειτουργίας και θεωρείται τόσο ιερό, ώστε ολόκληρο το πρώτο τμήμα της Θείας Λειτουργίας (που διαπραγματευόμαστε σ᾽ αυτή τη διδακτική ενότητα), να λαμβάνει την ονομασία του από το κήρυγμα: «Λειτουργία του Λόγου». Με το κήρυγμα , η Εκκλησία δίδασκε όλους τους παριστάμενους στον Ναό· κι αυτοί ήταν είτε οι βαπτισμένοι πιστοί είτε αυτοί που ετοιμάζονταν για το Βάπτισμα και ονομάζονταν «κατηχούμενοι». Ειδικά για τους κατηχούμενους, το κήρυγμα θεωρείτο βασικό τμήμα της προετοιμασίας τους πριν βαπτιστούν. Έτσι, το πρώτο αυτό τμήμα της Θείας Λειτουργίας ονομάζεται «Η Λειτουργία του Λόγου» και εσφαλμένα Λειτουργία των κατηχουμένων, αποτελώντας τη διδακτική προετοιμασία τους (μαζί με το κήρυγμα), για το επερχόμενο Βάπτισμά τους 

ix. Η μεγάλη εκτενής
Έτσι ονομάζεται το τμήμα των προσευχών και των αιτημάτων εκείνο, που απευθύνουμε στον Θεό μετά το κήρυγμα. Ονομάστηκε «εκτενής» διότι προσευχόμαστε με θερμότητα και περισσότερα λόγια (εκτενέστερα), προς τον Θεό. Η μεγάλη εκτενής ικεσία διακρίνεται για το οικουμενικό της πνεύμα και περιεχόμενο, δηλαδή για το ενδιαφέρον των αιτημάτων μας σχετικά με όλους, παρόντες και απόντες, ζωντανούς και νεκρούς.

x. Τα κατηχούμενα
Στο σημείο αυτό της Θείας Λειτουργίας, οι παρόντες βαπτισμένοι πιστοί προσεύχονταν για τους κατηχούμενους. Αυτή η προσευχή αποτελούσε πράξη αγάπης για τους κατηχούμενους, οι οποίοι και αποχωρούσαν από τον Ναό, μετά από τις συγκεκριμένες δεήσεις.

xi. Οι ευχές των πιστών
Μετά την αποχώρηση των κατηχουμένων, στον Ναό παρέμεναν για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας μόνον οι πιστοί, αυτοί δηλαδή που είχαν το πνευματικό δικαίωμα συμμετοχής στη Θεία Λειτουργία (το δικαίωμα να μεταλάβουν). Οι ευχές των πιστών είναι δύο και αποτελούν ευχές προετοιμασίας για τη συμμετοχή τους στο κεντρικό τμήμα της Θείας Λειτουργίας. Αποτελούν, όμως, και ευχές προετοιμασίας του ιερέα που τελεί τη Θεία Λειτουργία, ώστε να ιερουργήσει επάξια το Μυστήριο. Μέσα από τις ευχές αυτές κηρύσσεται έντονα η εκκλησιαστική ενότητα κλήρου και λαού. 

δ. Ο συμβολισμός της Λειτουργίας του Λόγου
Το πρώτο τμήμα της Θείας Λειτουργίας που ονομάζεται «Η Λειτουργία του Λόγου» και εσφαλμένα Λειτουργία των κατηχουμένων, έχει βαθύτερο νόημα και, συγχρόνως, έναν σημαντικό συμβολισμό: τονίζει την αλήθεια ότι η Εκκλησία οικοδομήθηκε πάνω στον Λόγο του Θεού και ότι προσκαλεί τους ανθρώπους να γίνουν μέλη της (με το Βάπτισμα), αφού, όμως, πρώτα , διδαχτούν και αποδεχτούν τις αλήθειες της πίστης. Το πρώτο, δηλαδή, τμήμα της Θείας Λειτουργίας τονίζει την ελευθερία και την ευθύνη που πρέπει να χαρακτηρίζει την ανθρώπινη απόφαση για μια ζωή σύμφωνα με τις εντολές του Θεού. 

 Ενδεικτικές Δραστηριότητες
1η Δραστηριότητα
Δημιουργούμε μια «παγωμένη εικόνα» από μια σημαντική στιγμή της Θείας Λειτουργίας. Βρίσκουμε και ακούμε τους αντίστοιχους ύμνους και ψαλμούς της στιγμής που επιλέξαμε.

2η Δραστηριότητα
Συλλογικός ρόλος: «Προετοιμάζοντας την Προσκομιδή». Δύο μαθητές υποδύονται τον ιερέα και τον διάκονο ή έναν βοηθό (παπαδάκι, νεωκόρο). Μαζί προετοιμάζουν την Προσκομιδή με τα ιερά Σκεύη που χρησιμοποιούνται, τις σχετικές ευχές, τα δώρα (άρτος και οίνος), τα ονόματα ζώντων και τεθνεώτων που έχουν δώσει οι πιστοί για να μνημονεύσει «υπέρ υγείας» και «υπέρ αναπαύσεως» ο ιερέας στην αγία Πρόθεση κ .λπ.

3η Δραστηριότητα
Κατασκευάζουμε έναν εννοιολογικό χάρτη για την Λειτουργία του Λόγου με τις βασικές λέ-
ξεις – έννοιες: Εκκλησία, Θεία Λειτουργία, κατηχούμενοι κ.λπ. Θα μας βοηθήσουν οι τίτλοι i.
Έναρξη, ii. Τα ειρηνικά, κ.λπ. της Ενότητας.

4η Δραστηριότητα
Επισκεπτόμαστε έναν ιερό Ναό και συμμετέχουμε ενεργά ως βοηθοί του ιερέα στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας των κατηχουμένων, με την προετοιμασία των απαραίτητων στοιχείων για την τέλεση της Προσκομιδής.

5η Δραστηριότητα
Διαβάζουμε τα κείμενα που ακολουθούν. Τι παρακαλούμε τον Κύριο σε κάθε περίπτωση; Σε ποιο
είδος προσευχής ανήκουν οι ευχές; (Δοξολογία, Ευχαριστία, Παράκληση).

«Λάμψε μέσα στις καρδιές μας φιλάνθρωπε Δέσποτα Χριστέ το καθαρό φως της θεογνωσίας σου κι άνοιξε τα μάτια του λογισμού μας, για να κατανοήσουμε τα ευαγγελικά σου λόγια. Βάλε μέσα μας το φόβο των αγίων εντολών σου, για νακαταπατήσουμε όλες τις σαρκικές επιθυμίες, να ζήσουμε ζωή πνευματική και να φρονούμε και να κάνουμε όσα αρέσουν σε εσένα. Γιατί εσύ είσαι ο φωτισμός των
ψυχών και των σωμάτων μας, Χριστέ ο Θεός, και εσένα δοξολογούμε μαζί με τον άναρχο Πατέρα σου και το πανάγιο και αγαθό και ζωοποιό σου Πνεύμα, τώρα και πάντα και στους ατελεύτητους αιώνες. Αμήν». 

Ευχή του ιερέα πριν την ανάγνωση του Ευαγγελίου, κατά τη Θεία Λειτουργία.

«Δέσποτα Κύριε και Θεέ μας, εσύ που έβαλες στους ουρανούς τάγματα και στρατιές αγγέλων και αρχαγγέλων για να υπηρετούν τη δόξα Σου, κάμε και τώρα με την είσοδό μας άγιοι Άγγελοι να έλθουν, για να λειτουργούν μαζί μας και να δοξάζουν την καλοσύνη Σου. Γιατί σε σένα πρέπει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση, στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντα και στους ατελεύτητους
αιώνες. Αμήν». 

Ευχή της Μικρής Εισόδου (Α´ μέρος της Θείας Λειτουργίας).

6η Δραστηριότητα                                                                                                                      Παρακολουθούμε ένα στιγμιότυπο από την Προσκομιδή στον ιστότοπο
http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-educationalvideo-8522-942

 7η Δραστηριότητα
Ακούμε στιγμιότυπα από τα «ειρηνικά» στον ιστότοπο
http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-6407

 8η Δραστηριότητα
Παρακολουθούμε ένα στιγμιότυπο από τη μικρή Είσοδο στον ιστότοπο
http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-educationalvideo-8522-940 

Πηγή:Γεώργιος Φίλιας, Δημήτριος Χοϊλούς, Κωνσταντίνος Πρέντος,Λειτουργική Ζωή της Εκκλησίας Β´ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, σελ: 23-31