Διαξιφισμοί για το «χρυσό ρύζι»

 

Οι βιολόγοι Πέτερ Μπάγερ και Ίνγκο Πότρικους έγιναν προ 15ετίας οι πατέρες του «χρυσού ρυζιού». Οι δυο τους κατόρθωσαν να τροποποιήσουν τόσο πολύ τη γενετική δομή του ρυζιού, ώστε αυτό να παράγει προβιταμίνη Α - γνωστή και ως Β-καροτίνη - η οποία μετατρέπεται στη συνέχεια από το ανθρώπινο σώμα σε βιταμίνη Α. Οι παραγωγοί του «χρυσού ρυζιού» και οι υπέρμαχοί του θεωρούν ότι η συστηματική του καλλιέργεια θα έσωζε τις ζωές χιλιάδων παιδιών που τυφλώνονται και πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας της έλλειψης βιταμίνης Α, κυρίως σε φτωχές χώρες της Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ασίας.

Ωστόσο, το πρότζεκτ της έγκρισης και κατ’ επέκταση της συστηματικής καλλιέργειας του «χρυσού ρυζιού» συναντά ισχυρότατη αντίσταση. Το καλοκαίρι του 2013 μάλιστα ακτιβιστές κατέστρεψαν δοκιμαστικές καλλιέργειες στις Φιλιππίνες. Οι επικριτές της νέας μεταλλαγμένης ποικιλίας αμφιβάλλουν για ότι το «χρυσό ρύζι» θα έλυνε το πρόβλημα της έλλειψης βιταμίνης Α. Εκτός αυτού θεωρούν ότι οι υποσχέσεις της βιομηχανίας της βιοτεχνολογίας δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία στρατηγική δημοσίων σχέσεων, η οποία αποσκοπεί στην εξάπλωσή της στις αναπτυσσόμενες χώρες υπό το μανδύα της κοινής ωφέλειας. Με το «χρυσό ρύζι» οι εταιρείες επιχειρούν να εμφανιστούν ως ευεργέτες, εκτιμά ο Τίλο Μπόντε, ιδρυτής της οργάνωσης προστασίας καταναλωτών Foodwatch.

Αμφιβολίες για τις προθέσεις της βιομηχανίας τροφίμων

Ο βρετανός δημοσιογράφος Μάρκ Λάινας υπήρξε σφοδρός πολέμιος των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων. Στο μεταξύ όμως φαίνεται να έχει πειστεί για τα πλεονεκτήματα που προσφέρει το «χρυσό ρύζι». Όπως εκτιμά, «υπάρχουν πολλές θεωρίες συνομωσίας, συχνό φαινόμενο στις συζητήσεις περί γενετικής τεχνολογίας. Οι πολέμιοι επιχειρούν να δείξουν ότι τα πάντα είναι μία συνομωσία της διαβόητης βιομηχανίας. Στην πραγματικότητα το ‘χρυσό ρύζι’ ανήκει σε όλους και χρηματοδοτήθηκε με δημόσια μέσα».

Με το «χρυσό ρύζι» οι εταιρείες επιχειρούν να εμφανιστούν ως ευεργέτες, εκτιμά ο Τίλο Μπόντε από την FoodwatchΕικόνα: Fotolia/Gernot Krautberger

Πάντως το ότι η βιομηχανία της βιοτεχνολογίας είναι ένας λύκος με προβιά δεν είναι το μοναδικό επιχείρημα των επικριτών του «χρυσού ρυζιού». Όπως λένε, δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για το ότι το ανθρώπινο σώμα μπορεί να απορροφήσει αρκετή από την προβιταμίνη Α του μεταλλαγμένου ρυζιού η για το αν η προβιταμίνη Α διατηρείται αρκετό διάστημα στους κόκκους του ρυζιού. Ακόμη κι αν είναι όντως έτσι, εκφράζονται αμφιβολίες για το αν και κατά πόσο το «χρυσό ρύζι» με τη ζωτικής σημασίας προβιταμίνη Α θα φτάνει στα χέρια όσων το έχουν πραγματικά ανάγκη, υπογραμμίζει ο Τίλο Μπόντε και εξηγεί: «Το ρύζι διακινείται από ιδιώτες εμπόρους. Στις Φιλιππίνες, για παράδειγμα, υπάρχουν πολλές ποικιλίες ρυζιού που έχουν ένα κιτρινωπό χρώμα. Επομένως πώς μπορεί να εγγυηθεί κανείς ότι όντως θα διατίθεται το ‘χρυσό ρύζι’;»

Για την ώρα η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας προσπαθεί να καταπολεμήσει τις τεράστιες ελλείψεις βιταμίνης Α με ειδικά χάπια ή με τρόφιμα εμπλουτισμένα με την εν λόγω βιταμίνη. Εάν και πότε θα ξεκινήσει η καλλιέργεια του «χρυσού ρυζιού» παραμένει ακόμη ασαφές. Ο βιολόγος Πέτερ Μπάγερ ελπίζει ότι αυτό θα συμβεί κιόλας στη διάρκεια της χρονιάς, εφόσον θα έχει ολοκληρωθεί η υποβολή των απαραίτητων δικαιολογητικών στις κατά τόπους αρμόδιες αρχές.

Jennifer Fraczek / Άρης Καλτιριμτζής

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου

 

Οι αυστηρές διεθνείς ρυθμίσεις που ισχύουν για τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, έχουν κατηγορηθεί για την καθυστέρηση έγκρισης μιας τροφής, η οποία θα μπορούσε να σώσει χιλιάδες ζωές σε ολόκληρο τον πλανήτη, αναφέρει ο Guardian. «Εδώ και 20 χρόνια έχει δημιουργηθεί το “Χρυσό Ρύζι”, που είναι πλούσιο σε βιταμίνη Α. Χιλιάδες ζωές στον κόσμο που χάνονται από την πείνα θα μπορούσα να είχαν σωθεί και χιλιάδες παιδιά να μην είχαν υποστεί τύφλωση, αν είχε επιτραπεί η καλλιέργεια και η κυκλοφορία του», επισημαίνει ο Εντ Ρίτζις, συγγραφέας του βιβλίου «Golden Rice, The Imperiled Birth of a GMO Superfood» (Χρυσό Ρύζι, η επικίνδυνη γέννηση μιας υπερτροφής), που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις John Hopkins. Το συγκεκριμένο ρύζι έχει υποστεί μετάλλαξη ώστε να περιέχει πολύ υψηλή συγκέντρωση βιταμίνης Α (ρετινόλη), η οποία είναι μία πολυδύναμη ουσία αναγκαία για την υγεία των ματιών, του δέρματος και των βλεννογόνων. Η βασική της δράση όμως αφορά την όραση, καθώς η απουσία της από τη διατροφή καταλήγει σε τύφλωση. Η έλλειψη της συγκεκριμένης βιταμίνης, που οφείλεται στην κακής ποιότητας διατροφή, είναι η αφορμή που πεθαίνουν καθημερινά εκατοντάδες παιδιά, μικρότερα των πέντε ετών στις χώρες της νότιας Ασίας και της Αφρικής. Παιδίατροι στο Πακιστάν τονίζουν ότι ένα στα τέσσερα παιδιά θα μπορούσε να είχε αποφύγει τον θάνατο, αν μπορούσε να λαμβάνει καθημερινά τις απαραίτητες ποσότητες βιταμίνης Α. Το πρόβλημα αυτό θα λυνόταν με το «Χρυσό Ρύζι» που δημιούργησαν πριν από περίπου 20 χρόνια οι βιολόγοι Πέτερ Μπάγερ και Ινγκο Πότρικους. Οι δύο ειδικοί είχαν την ιδέα να δημιουργήσουν μία διαφορετική ποικιλία ρυζιού. Ετσι, πήραν κανονικό ρύζι και με παρέμβαση στο γενετικό του υλικό (DNA) το έκαναν να παράγει περισσότερο β-καροτένιο (προβιταμίνη Α). Το ρύζι δεν ήταν ένα τρόφιμο που επιλέχθηκε τυχαία από τους επιστήμονες. Η βασική ιδέα πίσω από αυτό ήταν να σιτίζονται καλά οι κάτοικοι των χωρών που πλήττονται από την ανεπάρκεια σε βιταμίνη Α, των οποίων το βασικό φαγητό ήταν το ρύζι. Ετσι, το γενετικά τροποποιημένο τρόφιμο θα κάλυπτε τις διατροφικές ανάγκες τους ανάγκες με σχετικά μικρό. Οι δύο επιστήμονες έγιναν οι πατέρες του «Χρυσού Ρυζιού», η επιστημονική κοινότητα χαιρέτησε την εφεύρεση που θα έσωζε παιδιά από το θάνατο και την τύφλωση, όμως το «χρυσό ρύζι» ποτέ δεν κυκλοφόρησε. «Στο Μπαγκλαντές, την Κίνα, την Ινδία και άλλες χώρες της Ασίας, πολλά παιδιά καταναλώνουν αποκλειστικά και μόνο μία μικρή ποσότητα ρυζιού την ημέρα. Τίποτα άλλο. Γι’ αυτά η προμήθεια “Χρυσού Ρυζιού” θα μπορούσε να είναι σωτήρια για τη ζωή και την όρασή τους. Δυστυχώς όμως η αντίθεση της Greenpeace στο συγκεκριμένο θέμα ήταν πολύ επίμονη, ίσως επειδή επρόκειτο για γεννητικά τροποποιημένο τρόφιμο», αναφέρει στο βιβλίο του ο Ρίτζις. Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα (GM Foods) θα πρέπει να ακολουθήσουν αυστηρές διαδικασίες πριν την ευρεία καλλιέργειά τους. Κι αυτό διότι οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες μπορεί να «μολύνουν» τις κλασικές ή βιολογικές, καθώς η επικονίαση γίνεται είτε με τον αέρα, είτε με έντομα και θα μπορούσαν να μολύνουν βιολογικούς καρπούς από άλλα χωράφια που βρίσκονται ακόμη και σε απόσταση χιλιομέτρων. Η Greenpeace, όμως γράφει ο Guardian, έχει επιμείνει όλα αυτά τα χρόνια στην άποψη ότι το «Χρυσό Ρύζι» είναι μία απάτη και ότι δεν θα έπρεπε να αναπτυχθεί. Ωστόσο, οι ισχυρισμοί της οικολογικής οργάνωσης από μόνοι τους δεν θα ήταν αρκετοί για να σταματήσουν την καλλιέργεια και κυκλοφορία του. Η πραγματική αιτία ήταν το άρθρο 15 του Πρωτοκόλλου Βιοασφάλειας της Καρθαγένης. Το 2003 ψηφίστηκε η συγκεκριμένη παγκόσμια συμφωνία για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, και το άρθρο 15 αναφέρεται στην επικινδυνότητά τους και παράλληλα θέτει αυστηρούς όρους για την κατανάλωση και την καλλιέργειά τους, επικαλούμενο τους κίνδυνους στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Αποτέλεσμα του Πρωτοκόλλου ήταν να απορριφθεί κάθε μορφή καλλιέργειας, εργαστηριακών δοκιμών και φυσικά διατροφής του «Χρυσού Ρυζιού». Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει κάποια βήματα προόδου για την έγκρισή του, όμως μόνο σε ΗΠΑ, Καναδά και Αυστραλία. Ωστόσο, τα πάντα βρίσκονται εν αναμονή, με την ελπίδα ότι μέχρι το τέλος του έτους το Μπαγκλαντές και οι Φιλιππίνες που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη, να καταφέρουν να πάρουν την πολύτιμη τροφή. Περίπου 250 εκατομμύρια παιδιά παρουσιάζουν έλλειψη σε βιταμίνη Α. Σύμφωνα με έρευνα του 1992, αν τα παιδιά όλου του κόσμου είχαν πρόσβαση σε τροφές πλούσιες σε αυτή τη βιταμίνη, τότε κάθε χρόνο από ένα έως τρία εκατομμύρια θα σώζονταν από βέβαιο θάνατο. Πηγή: Protagon.gr

Περίπου 2.000 ανήλικοι πεθαίνουν καθημερινά από έλλειψη βιταμίνης Α στις αναπτυσσόμενες χώρες, κάτι που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν κυκλοφορούσε μία γενετικά τροποποιημένη τροφή που έχει εφευρεθεί εδώ και 20 χρόνια Πηγή: Protagon.gr