«Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός ημών ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως. Εν αυτή γαρ οι τοις άστροις λατρεύοντες, υπό αστέρος εδιδάσκοντο,σε προσκυνείν, τον ήλιον της δικαιοσύνης και σε γινώσκειν, εξ ύψους ανατολή, Κύριε, δόξα σοι» (Απολυτίκιο της εορτής των Χριστουγέννων).
Η ιστορική εξέλιξη του εορτασμού των Χριστουγέννων
Η ενανθρώπηση του Θεού Λόγου αποτελεί τη σημαντικότερη ακίνητη Δεσποτική εορτή της Εκκλησίας. Μέχρι και τα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα, τα γεγονότα της Γέννησης και της Βάπτισης του Κυρίου εορτάζονταν την 6η Ιανουαρίου και η εορτή αυτή (που συνδύαζε και τις δύο εορτές), ονομάζονταν «Επιφάνια». Ο Πάπας Ιούλιος Α΄ (336-342), χώρισε τις δύο εορτές και μετέφερε τον εορτασμό της Γέννησης του Χριστού από τις 6 Ιανουαρίου στις 25 Δεκεμβρίου. Μία από τις ερμηνείες για τον καθορισμό της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνίας εορτασμού των Χριστουγέννων, αποτελεί η επιθυμία του Χριστιανισμού να εκχριστιανίσει τις αρχαίες ειδωλολατρικές εορτές, που ήταν διαδεδομένες στο προηγούμενο ειδωλολατρικό παρελθόν των χριστιανών. Με τον τρόπο αυτό, οι Χριστιανοί επιβεβαίωναν την επικράτηση της πίστης τους ενάντια στις ειδωλολατρικές θεότητες, δίνοντας ένα εντελώς νέο, χριστιανικό περιεχόμενο, στις εορτές αυτές, καθώς, την ημέρα αυτή εορτάζονταν από τους ειδωλολάτρες τα γενέθλια του θεού Ήλιου. Έτσι, η Εκκλησία αντικατέστησε την ειδωλολατρική εορτή του θεού Ήλιου, με την εορτή του «Ήλιου της Δικαιοσύνης», που είναι ο Ιησούς Χριστός της Παλαιάς Διαθήκης, το «φως του κόσμου» (Ιω. 8,12).
Το μυστήριο της ενανθρώπησης
Η ενανθρώπηση του Λόγου αποτελεί για την Εκκλησία ένα ιδιαίτερο μυστήριο. Χωρίς την ενανθρώπηση του Υιού του Θεού, ο άνθρωπος ήταν καταδικασμένος στον θάνατο και στην απώλεια. Ο άπειρος Θεός έγινε άνθρωπος, για να λυτρώσει τον άνθρωπο από την αμαρτία και να τον επιστρέψει στον χώρο του Παραδείσου. Ο Χριστός, με την ενανθρώπησή Του, ανέλαβε στο θεανδρικό Του πρόσωπο ολόκληρη την ανθρώπινη φύση. Αφού την καθάρισε και την αγίασε, την ένωσε με τη δική Του θεία φύση.
Ο σαρκωμένος Λόγος είναι ο νέος τέλειος τύπος ανθρώπου, αναδημιουργημένος στο θείο Πρόσωπο του Κυρίου Ιησού Χριστού. Αυτό σημαίνει ότι η σωτηρία του ανθρωπίνου γένους είναι πραγματικό γεγονός, λόγω της υποστατικής ένωσης των δύο φύσεων στο Πρόσωπο του Χριστού. Ο φιλάνθρωπος Θεός, με την ενανθρώπησή Του, μας δείχνει το μεγαλείο της θεϊκής σαρκωμένης αγάπης Του προς τον άνθρωπο. Κατέβηκε στη γη ως ταπεινός άνθρωπος, χωρίς την θεϊκή δόξα Του, για να σώσει τον άνθρωπο από την πτώση του, με τη δική Του σταυρική θυσία, προσφέροντας το αίμα Του για την σωτηρία του. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Άγ. Ειρηναίος Λυώνος «Στα περασμένα χρόνια λεγόταν πως ο άνθρωπος πλάστηκε κατά την εικόνα του Θεού, αλλ᾽ αυτό δε φαινόταν. Γιατί ακόμη ήταν αόρατος ο Λόγος (ο Χριστός) που κατά την εικόνα του είχε γίνει ο άνθρωπος. Γι’ αυτό ακριβώς και έχασε εύκολα την ομοιότητα. Όταν όμως ο Λόγος του Θεού έγινε άνθρωπος, επικύρωσε και τα δύο γιατί και την εικόνα έδειξε αληθινά με το να γίνει αυτός, ό,τι ήταν η εικόνα του (ο άνθρωπος, δηλαδή)· και την ομοιότητα (του ανθρώπου με το Θεό) έκανε βέβαιη με το να ομοιώσει τον άνθρωπο με τον αόρατο Πατέρα μέσω του ορατού Λόγου» (Αγίου Ειρηναίου, Επισκόπου Λυώνος, Κατά αιρέσεων, 5, 16, 2).
Ο Θεός ταπεινώνεται ενώπιον του δημιουργήματός Του, δείχνοντας τη θεϊκή ταπείνωσή Του, ώστε και εμείς, που πιστεύουμε αληθινά σ’ Αυτόν, να ακολουθήσουμε στην πράξη την θεϊκή και φιλάνθρωπη αγάπη Του. Ο Θεός γίνεται άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος υιός του Θεού κατά χάριν, να ομοιωθεί μαζί Του, να θεωθεί.
Εικονίζοντας τη Γέννηση του Χριστού
Με την ερμηνεία της εικόνας της Γεννήσεως του Χριστού, μπορούμε να πάρουμε όλα εκείνα
τα μηνύματα που χρειαζόμαστε για την κατανόηση του μυστηρίου της ενανθρώπησής Του.
Στο κέντρο της εικόνας βρίσκεται η φάτνη, μέσα σε ένα μαύρο και σκοτεινό τριγωνικό σπήλαιο. Στο Ευαγγέλιο, όπως είναι γνωστό, δεν αναφέρεται κάτι για το σπήλαιο· μας πληροφορεί, όμως, γι’ αυτό η αρχαία Παράδοση.
Μέσα στη φάτνη, στο κέντρο της εικόνας, είναι ξαπλωμένο το «Γεννηθέν Παιδίον» τυλιγμένο σε λευκά σπάργανα, προς το οποίο γονατίζουν τα πάντα. Το παιδί, που είναι ξαπλωμένο στη φάτνη, είναι ο ίδιος ο Θεός που φανερώθηκε σ΄εκείνους που κάθονταν «στο σκοτάδι και στην σκιά του θανάτου», δηλαδή στην αμαρτία. (Λκ. 1, 79)
Πίσω από τη φάτνη βρίσκονται δύο ζώα, ένα βόδι και ένα γαϊδουράκι. Η θέση τους στο κέντρο της Εικόνας δηλώνει μια πρακτική ανάγκη: η Παναγία ταξίδεψε καθισμένη πάνω σ΄ένα γαϊδουράκι, και το βόδι το πήρε ο Ιωσήφ για να το πουλήσει, ώστε να πληρώσει τα έξοδα του ταξιδιού. Επιπλέον, η εικόνα μας υπενθυμίζει την προφητεία του προφήτη Ησαΐα: «Γνωρίζει το βόδι τον ιδιοκτήτη του και ο όνος την φάτνη του κυρίου του. Ο Ισραηλιτικός λαός όμως δεν τον γνωρίζει, και ο λαός δεν τον καταλαβαίνει». (Ησ. 1, 3)
Στο κέντρο της εικόνας, μαζί με τον Χριστό βρίσκεται η Μητέρα Του, η Παναγία, ξαπλωμένη κοντά στο παιδί της πάνω σ΄ένα στρωσίδι, όπως συνηθίζεται στην Ανατολή. Η παρουσία της εκεί δείχνει πως στο σχέδιο του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου, συμμετέχει και το ανθρώπινο γένος. Για να τονιστεί η συμμετοχή της στη σωτηρία μας, η Παναγία παρουσιάζεται στην εικόνα σε μεγαλύτερες διαστάσεις από τα υπόλοιπα πρόσωπα.
Στο επάνω μέρος, στα δεξιά, εικονίζεται ο χορός των Αγγέλων που δοξολογούν τον Θεό και φέρνουν την καλή είδηση («ευαγγέλιο») στους ανθρώπους. Οι ποιμένες γίνονται οι πρώτοι μάρτυρες του θαύματος. Παριστάνονται στην εικόνα ακούγοντας τον ύμνο των Αγγέλων, καθώς ένας Άγγελος τους μιλά και τους εξηγεί το γεγονός της Γεννήσεως. Συχνά, ένας από τους ποιμένες παίζει με την φλογέρα του, ανακατεύοντας την ανθρώπινη μουσική τέχνη με τον αγγελικό ύμνο. Ένας άλλος ποιμένας αρμέγει.
Στην αριστερή μεριά της εικόνας εικονίζονται οι Μάγοι, άλλοτε πεζοί και άλλοτε επάνω σε άλογα ή καμήλες, κρατώντας τα δώρα τους. Το χρυσάφι το πρόσφεραν, γιατί ο Χριστός είναι ο βασιλιάς των αιώνων· το λιβάνι γιατί ο Χριστός είναι ο Θεός όλων· και την σμύρνα, στον Αθάνατο Χριστό που θα έμπαινε στον Τάφο για τρεις ημέρες.
Μπροστά από τους Μάγους βαδίζει ο Αστέρας, που τους οδηγεί και τους δείχνει τη Φάτνη. Η ακτίνα του Αστέρα, ξεκινά από κάποιο σημείο που βρίσκεται έξω από την Εικόνα, επάνω στον ουρανό. Αυτό σημαίνει πως το Άστρο δεν είναι μόνο ένα κοσμικό φαινόμενο, αλλά και ένας αγγελιαφόρος από τον ουρανό, που φέρνει μήνυμα στην γη, ότι γεννήθηκε σ’ αυτήν Εκείνος, που ανήκει στον ουρανό.
Στο κάτω δεξιό μέρος της εικόνας ζωγραφίζεται ο δίκαιος Ιωσήφ σκεπτικός για όλα όσα συμβαίνουν, και μπροστά του, με την μορφή ενός γέροντα ή ενός τσοπάνου ντυμένου με προβιά, ζωγραφίζεται ο Σατανάς, που προσπαθεί να σπείρει αμφιβολία στην ψυχή του. Ο Ιωσήφ ζωγραφίζεται στην άκρη της εικόνας και όχι μαζί με το παιδί και τη Μητέρα Του, γιατί δεν είναι ο πατέρας, αλλά ο προστάτης του Ιησού και της Μαρίας. Οι ανάγκες της ανθρώπινης φύσης του Κυρίου, αποτυπώνονται με ιδιαίτερο τρόπο και στο πρώτο λουτρό του θείου Βρέφους, το οποίο εικονίζεται στο κάτω αριστερό μέρος της
εικόνας.
Το νόημα των Χριστουγέννων για τον σύγχρονο άνθρωπο
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής του ανθρώπου, η μοναξιά που τον περιβάλλει, τα κοινωνικά, οικονομικά, οικογενειακά και προσωπικά προβλήματα που τον ταλαιπωρούν, κάνουν τα Χριστούγεννα να φαντάζουν ως μια ευκαιρία για έξοδο από το άγχος και μια ανάπαυλα από όσα τον βασανίζουν. Η Γέννηση του Χριστού, όμως, δεν έχει καμιά σχέση με τον κοσμικό χαρακτήρα που της αποδίδεται (ρεβεγιόν, κ.λπ.) και ο οποίος περιορίζεται σε ορισμένα μόνο τυπικά θρησκευτικά καθήκοντα.
Τα Χριστούγεννα, αντίθετα, προσφέροντα ώστε να ζήσουμε την ενανθρώπηση του Χριστού, όχι ως ένα γεγονός του παρελθόντος, αλλά ως μία πραγματικότητα του σήμερα. Η Εκκλησία, με τη θεολογία της που γίνεται βίωμα, μας καλεί να αφουγκραστούμε το βαθύτερο νόημα και το μήνυμα της γέννησης του Σωτήρα. Στη «Μητρόπολη των εορτών», τα Χριστούγεννα, μας καλεί να εγκαταλείψουμε τους εξωτερικούς τύπους εορτασμού και να βιώσουμε την παρουσία του Χριστού μέσα στις καρδιές μας. Τότε, η Γέννησή Του δεν θα είναι απλά ένα ιστορικό γεγονός, αλλά θα γίνει προσωπικό γεγονός και βίωμα.
1η Δραστηριότητα
Καταιγισμός ιδεών με τη λέξη «Χριστούγεννα».
2η Δραστηριότητα
Δραστηριότητα σε κύκλο: Καθισμένοι σε κύκλο συνεχίζουμε τη φράση: «Για μένα Χριστούγεν-
να είναι…». Καταθέτουμε τις απόψεις μας, τις εμπειρίες μας, τα βιώματά μας και καταλήγουμε
σε ένα συμπέρασμα για το πώς θα πρέπει να γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα, σύμφωνα με την
παράδοση της Εκκλησίας και του τόπου μας.
3η Δραστηριότητα
Επίλυση προβλήματος: Γιατί τα Χριστούγεννα ονομάζονται γενέθλια ημέρα της ανθρωπότητας.
4η Δραστηριότητα
Διαβάζουμε τα παρακάτω κείμενα από το κοντάκιο του Ακάθιστου Ύμνου. Τι συναισθήματα μας γεννούν;
«Θέλοντας να σώσει τον κόσμο ο θείος διακοσμητής των όλων, ήρθε σ᾽ αυτόν αυθόρμητα. Και ενώ ως Θεός είναι Βασιλιάς και Κύριος, έγινε για χάρη μας άνθρωπος. Έτσι, αφού με την ανθρώπινη φύση προσκάλεσε τους ανθρώπους, ως Θεός ακούει αυτούς να του λένε· Αλληλούια».
«Αυτός ήταν ο λόγος που ο υψηλός Θεός χαμήλωσε και παρουσιάστηκε στη γη ως ταπεινός άνθρωπος, γιατί ήθελε να τραβήξει προς τα ουράνια ύψη αυτούς που αναφωνούν σ᾽ αυτόν· Αλληλούια». Από το Κοντάκιο του Ακάθιστου ύμνου.
5η Δραστηριότητα
Διαβάζουμε το παρακάτω χωρίο και το κείμενο και συζητούμε για την απόφαση του Κυρίου να γεννηθεί ως ένας από εμάς, να ζήσει κοντά μας και να προσφέρει τη ζωή Του για μας. Σκεφτόμαστε την πορεία Του στη γη, από την ημέρα της Γέννησής Του, μέχρι και την Ανάληψή Του στους ουρανούς. Επιλέγουμε 5 λέξεις για να περιγράψουμε ότι αισθανόμαστε γι’ αυτή την απόφαση. Τις σημειώνουμε σε ένα χαρτί και το ανταλλάσουμε με τον διπλανό μας. Συζητούμε τις λέξεις που επιλέξαμε και γιατί.
«Ἐν τούτῳ ἐστὶν ἡ ἀγάπη, οὐχ ὅτι ἡμεῖς ἠγαπήσαμεν τὸν Θεόν, ἀλλ᾿ ὅτι αὐτὸς ἠγάπησεν ἡμᾶς καὶ ἀπέστειλε τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἱλασμὸν περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν» (Α΄ Ιω. 4:10).
«Η εορτή των Χριστουγέννων δεν προσφέρεται για σκέψεις ευσεβείς και αναλύσεις συναισθηματικές, αλλά για να συνειδητοποιήσουμε τη ζωτική σημασία τους και να μετάσχουμε στα εορταζόμενα γεγονότα· να βιώσουμε ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος για τη δική μας σωτηρία, ότι μας έδωσε μία νέα ζωή, που είναι η δυνατότητα να γίνουμε θεοί κατά χάριν». «Το χριστιανικό εορτολόγιο», Αθήνα, Κλάδος Εκδόσεων της Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2007, σ. 369.
6η Δραστηριότητα
Έρευνα στην οικογένειά μας: Τι πιστεύουμε ότι γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα; Σε ποιους αφορά η εορτή; Ποια στοιχεία εκκοσμίκευσης διακρίνουμε στον τρόπο που γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα και ποιος είναι ο ορθός τρόπος εορτασμού τους, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας;
7η Δραστηριότητα
Βρίσκουμε και παρουσιάζουμε στην τάξη έθιμα και εικόνες Χριστουγέννων από όλο τον κόσμο.
8η Δραστηριότητα
Προβολή video: «Οι επισκέπτες» [βλ. https://www.youtube.com/watch?v=KYmioVlFjZM&t=13s].
Με βάση το περιεχόμενό του αναστοχαζόμαστε, και με τη βοήθεια των σχετικών εικόνων της
Ενότητας, συζητούμε «Το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων».
9η Δραστηριότητα
Χτίζοντας γέφυρες: Αναζητούμε στο διαδίκτυο τα ήθη και τα έθιμα των Χριστουγέννων. Μας
βοηθά και η σχετική δραστηριότητα στον ιστότοπο: http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/
photodentro-lor-8521-4401
10η Δραστηριότητα
Αντιστοιχίζουμε τα σωστά στη δραστηριότητα «Ο σκοπός της ενανθρώπησης του Χριστού»,
στον ιστότοπο: http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-8657
Επιλέγουμε τη σωστή απάντηση για το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων στον ιστότοπο:
http://photodentro.edu.gr/aggregator/lo/photodentro-lor-8521-9166
11η Δραστηριότητα
Επιλέγουμε και υλοποιούμε από τις παρακάτω δράσεις:
• Προετοιμάζουμε μια χριστουγεννιάτικη γιορτή στο σχολείο.
• Αναλαμβάνουμε τον στολισμό του χριστουγεννιάτικου δέντρου της τάξης ή του σχολείου μας.
• Κατασκευάζουμε ευχετήριες χριστουγεννιάτικες κάρτες.
• Κατασκευάζουμε μια φάτνη και τοποθετούμε τα πρόσωπα σύμφωνα με την ορθόδοξη εικόνα της Γεννήσεως.
• Οργανώνουμε μια επίσκεψη σε ένα ίδρυμα ή σχολική μονάδα που φιλοξενεί ευπαθείς ομάδες (ορφανοτροφείο, γηροκομείο, νοσοκομείο, Ειδικό σχολείο), για να πούμε τα κάλαντα
και να προσφέρουμε τις χριστουγεννιάτικες κάρτες που κατασκευάσαμε.
12η Δραστηριότητα
Artful Thinking («αρχή-μέση-τέλος»): Παρατηρούμε το έργο του Σάντρο Μποτιτσέλι, «Η μυστική γέννηση», (στην επόμενη σελίδα) και απαντούμε στις ερωτήσεις: Αν το έργο ήταν η αρχή μιας ιστορίας, τι θα μπορούσε να ακολουθήσει; Αν το έργο είναι το μέσον μιας ιστορίας, τι θα μπορούσε να έχει συμβεί προηγουμένως; Τι θα μπορούσε να συμβεί μετά; Αν το έργο
ήταν το τέλος μιας ιστορίας, τι τίτλο θα μπορούσε να έχει;
13η Δραστηριότητα
Αφού παρατηρήσουμε το έργο του Ν. Λύτρα, «Τα κάλαντα», συντάσσουμε έναν κατάλογο με ερωτήματα (π.χ. γιατί...; τι θα γινόταν αν...; Τι θα συνέβαινε αν ξέραμε ότι... ; Τι θα άλλαζε αν..;) Δίνουμε στον διπλανό μας τον κατάλογο και εκείνος απαντά σε κάθε ερώτημα. Συζητούμε μαζί το περιεχόμενο των απαντήσεών του.
Πηγή: Γεώργιος Φίλιας, Δημήτριος Χοϊλούς, Κωνσταντίνος Πρέντος,Λειτουργική
Ζωή της Εκκλησίας Β´ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ,σελ:119-126
