Ο Ορφέας Χριστός
Έτσι ο άνθρωπος όλων των εποχών και όλων των θρησκειών, δημιούργησε έργα τέχνης άξια θαυμασμού, όπως τα τεράστια Ζιγκουράτ (είδος πυραμίδων) στην Αρχαία Μεσοποταμία, το Ναό του Σολομώντα στο Ισραήλ, το Παρθενώνα στην Αρχαία Ελλάδα, το Ταζ Μαχάλ στην Ινδία και έναν ακόμα ατέλειωτο κατάλογο κάθε μορφής και κάθε είδους τέχνης....
Ακόμα και όταν κάποιες μορφές της τέχνης θεωρούνται απαγορευμένες από το θρησκευτικό πιστεύω του ανθρώπου, αυτός μηχανεύεται τρόπους να ξεπεράσει αυτή την απαγόρευση ή δημιουργεί νέου είδους καλλιτεχνήματα μένοντας πιστός σ’ αυτή την απαγόρευση. Έτσι π.χ. όταν ο Μουσουλμάνος καλλιτέχνης θέλει να απεικονίσει τον προφήτη του Μωάμεθ – κάτι που απαγορεύεται στον Ισλαμισμό – μηχανεύεται το εξής. Ζωγραφίζει ολόκληρο τον προφήτη Μωάμεθ, αλλά τη θέση του προσώπου την αφήνει κενή. Αλλά και η απαγόρευση απεικόνισης του θείου δεν στέκεται εμπόδιο να εκφράσει τη τέχνη του και δημιουργεί τα περίφημα «αραβουργήματα» που στολίζουν τα τζαμιά και τα τεμένη του.
Κατ’ όμοιο τρόπο και ο πρώϊμος Χριστιανισμός φοβούμενος να μην ολισθήσει στην ειδωλολατρία – αφού ως γνωστόν η πλειοψηφία των πιστών του προέρχονταν από αυτή – αποφεύγει να απεικονίσει το Θείο. Αλλά η επιθυμία του πιστού της εποχής εκείνης να εκφραστεί μέσω της Τέχνης είναι τόσο μεγάλη και τόσο αδήριτη που δεν μπορεί να την καταπνίξει με τίποτα και θέλει οπωσδήποτε να την εκφράσει. Έτσι καταφεύγει στα σύμβολα με τα οποία ζητεί να εκφράσει τα βαθύτερα νοήματα τη πίστης του. Γι’ αυτό άλλωστε και η ζωγραφική των συμβόλων αδιαφορεί για τον νατουραλισμό και την φυσικότητα που εκφράζεται μέσω των τριών διατάσεων και καταφεύγει στην απεικόνιση των μορφών διά ελαφρών κινήσεων θέλοντας ταυτοχρόνως να αναδείξει την ιδέα του υπερφυσικού κόσμου. Η καταφυγή του στα σύμβολα γίνεται και για ένα πρόσθετο λόγο. Πως με τα σύμβολα και την αλληγορία προσπαθεί να συγκαλύψει τις ιδέες της πίστης του οι οποίες εδιώκοντο την εποχή εκείνη από την ειδωλολατρία.
Τα πρωτοχριστιανικά αυτά σύμβολα ιστορούνταν συνήθως σε τρία μέρη. Είτε σε μεμονωμένους τάφους των πιστών, είτε στις χριστιανικές σαρκοφάγους – ορθογώνιες λάρνακες των νεκρών – είτε το κυριότερον όπου άλλωστε αναδεικνύονταν και ο πλούτος της ζωγραφικής στις περίφημες κατακόμβες.
Τριμερής υπήρξε επίσης και το θεματολόγιο των συμβόλων το οποίο ήταν ειλημμένο από τον Ελληνιστικό και ειδωλολατρικό κόσμο, την Παλαιά Διαθήκη και την Καινή Διαθήκη.
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
Ο μύθος του έρωτα και της ψυχής. Η ψυχή παριστάνεται σαν πεταλούδα ο δε έρωτας σαν πτερωτό παιδί. Συμβολίζει τον πόθο της ένωσης στην μακαριότητα του Παραδείσου. Πολλές φορές απεικονίζονται ερωτευμένοι νέοι να συλλέγουν σταφύλια ή άνθη. Ο συμβολισμός είναι ο ίδιος.
Οι τέσσερις εποχές. Από τα πιο προσφιλή θέματα. Εικονίζονται με την μορφή τεσσάρων γυναικών που φέρουν στα κεφάλια τους: ρόδα η Άνοιξη, στάχυα το Καλοκαίρι, κλήματα το Φθινόπωρο, κλάδους ελαίας ο Χειμώνας. Η ηλικία τους είναι ανάλογη με την εποχή που αντιπροσωπεύουν. Συμβολίζουν την ζωή που προέρχεται από τον θάνατο.
Η περιστερά. Ένα από τα κορυφαία σύμβολα. Άλλοτε φέρει κλαδί ελιάς ή δάφνης στο ράμφος της συμβολίζοντας την ψυχική ειρήνη στον Παράδεισο. Όταν κάθεται σε αγγείο ή πετάει σε παραδεισιακό τοπίο συμβολίζει την αθωότητα των ψυχών, όσων πέθαναν για τον Χριστό. Άλλοτε εικονίζονται δύο ή παραπάνω περιστερές να κάθονται σε κύλικα – αρχαίο κύπελλο – να πίνουν νερό που συμβολίζει το νερό της ζωής.
Η περιστερά επί του κύλικος
Ο ταώς (παγώνι). Ένα ακόμη προσφιλές θέμα. Συμβολίζει την αθανασία της ψυχής.
Το ελάφι. Συμβολίζει την ψυχή που επιποθεί τον Κύριο.
Τα ειδυλλιακά τοπία. Παριστάνονται με φυτά και άνθη και συμβολίζουν τον Παράδεισο.
Ο φοίνικας. Συμβολίζει τον Παράδεισο. Όταν ζωγραφίζονται κλαδιά του φοίνικα συμβολίζουν την νίκη κατά του θανάτου. Ο φοίνικας θεωρείται κατ’ εξοχήν δέντρο της ζωής και πολλές φορές απεικονίζονται γύρω του οι Απόστολοι με την μορφή προβάτων.
Το αμπέλι με τα κλήματα. Από τα πιο γνωστά θέματα. Συμβολίζει τον Χριστό και την Εκκλησία σύμφωνα και με τα λόγια του Χριστού «εγώ είμαι το αμπέλι και εσείς τα κλήματα».
Η ναυς (καράβι). Άλλοτε έχει κυβερνήτη τον Χριστό και συμβολίζει την Εκκλησία που την οδηγεί στον ασφαλή λιμένα της πίστης και άλλοτε τον Επίσκοπο με την ίδια σημασία.
Η άγκυρα. Σύμβολο της ελπίδας. Ανεστραμμένη υπονοεί τον Σταυρό του Κυρίου.
Ο ΙΧΘΥΣ (το ψάρι). Ίσως το πιο γνωστό σύμβολο των Χριστιανών μετά το Σταυρό. Συμβολίζει τον Χριστό και η ακροστιχίδα του σημαίνει την σωτηρία που προσφέρει ο Χριστός. Ι (Ιησούς) Χ(Χριστός) Θ(Θεού) Υ(Υιός) Σ(Σωτήρ). Ο ιχθύς συμβόλιζε και την Θεία Ευχαριστία, όπως και την έννοια του Βαπτίσματος. Οι πολλοί ιχθείς συμβολίζουν τους πιστούς.
Το σύμβολο ΙΧΘΥΣ
Ο Σταυρός. Το «Κυριακό σημείο» κατά τον Κλήμη Αλεξανδρείας είναι το πιο αγαπημένο σύμβολο των Χριστιανών. Είναι το κατ’ εξοχή σύμβολο που δηλώνει και ορίζει τον Χριστιανισμό. Με το γράμμα Ρ στην κεραία του είναι το μονόγραμμα του Χριστού. Από τον Δ΄ αιώνα και μετά συμπλέκεται το μονόγραμμα του Χριστού με τα αποκαλυπτικά γράμμα τα Α – Ω. Τον ανευρίσκουμε τον Σταυρό και στις κατακόμβες ως ταυόμορφο με την μορφή Τ δηλαδή στο μέσο ονομάτων. Π.χ. AGATPE.
Ο Ορφέας: Ο μυθικός ήρωας Ορφέας ο οποίος όταν έπαιζε την λύρα του ημέρωνε τα άγρια θηρία συμβολίζει τον Χριστό που θέλγει με την διδασκαλία του και εξημερώνει τα θηρία των παθών μας.
Εκτός των ανωτέρω απεικονίσεων στις κατακόμβες ζωγραφίζονται – σε σχέση με τα εθνικά δείπνα – ουράνια δείπνα στα οποία παριστάνονται πρόσωπα να τρώνε και να πίνουν. Τα ουράνια αυτά δείπνα πρέπει να εκλαμβάνονται συμβολικά και όχι κυριολεκτικά, διότι αναπαριστούν την μακαριότητα των τεθνεώτων οι οποίοι απολαμβάνουν τον άρτον και τον ιχθύν (Χριστό). Τέτοιου είδους έχουμε στην κατακόμβη της Αγίας Πρισκίλλας, του Αγίου Καλλίστου κ.λ.π.
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
Αρκετές σκηνές της διήγησης της Παλαιάς Διαθήκης και γνωστά πρόσωπα αυτής χρησιμοποιούνται από την πρωτοχριστιανική Τέχνη. Προσοχή όμως. Οι σκηνές και τα ιστορικά αυτά πρόσωπα δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ιστορικώς αλλά συμβολικώς.
Η πτώση των πρωτοπλάστων. Από τα αρχαιότερα θέματα της Χριστιανικής ζωγραφικής. Συμβολίζει την αμαρτία και την απομάκρυνση του ανθρώπου από τη σχέση του με το Θεό (Παράδεισο).
Ο Νώε στη κιβωτό. Έχει την έννοια της δεομένης ψυχής.
Η θυσία του Αβραάμ. Συμβολίζει την ψυχή που θα λυτρωθεί με την θυσία.
Ο Μωϋσής αγένειος χτυπώντας με το ραβδί του για να βγάλει νερό. Σύμβολο της λυτρωτικής δύναμης του νερού κατά το Βάπτισμα.
Η ανάληψη του προφήτη Ηλία. Συμβολίζει την προς τον Παράδεισο φορά της ψυχής. Αργότερα θα εικονίζει την ανάληψη του Κυρίου.
Οι τρείς παίδες εν τη καμίνω και ο προφήτης Δανιήλ ανάμεσα στα λιοντάρια. Σύμβολα λυτρώσεως της ψυχής.
Ο προφήτης Ιωνάς. Από τα πιο αγαπημένα θέματα. Η ζωή του ιστορείται σε τρεις ή τέσσερις σκηνές. Συμβολίζει την ανάσταση των νεκρών. Αργότερα θα συμβολίσει την Ανάσταση του Κυρίου.
Ο προφήτης Ιωνάς ρίχνεται στη θάλασσα
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ
Ο καλός Ποιμήν. Συμβολίζει τον Χριστό «εγώ είμαι ο καλός Ποιμένας» Ιωάννη 15:11 ο οποίος ψάχνει να βρει και να σώσει το χαμένο πρόβατο (αμαρτωλό). Αγαπημένο θέμα κυρίως στη Χριστιανική γλυπτική των κοιμητηρίων. Ενέπνευσε και τις νεκρώσιμες ακολουθίες όπου ψάλλεται «το απολωλός πρόβατο εγώ ειμί».
Ο Χριστός ως "Καλός Ποιμήν"
Ο Χριστός ως αμνός. Όταν απεικονίζεται ένας συμβολίζει τον Χριστόν, δύο τους κορυφαίους αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Οι πολλοί τους πιστούς. Τα 12 πρόβατα ολόγυρα του αμνού, τους 12 Αποστόλους. Η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος του 692 απαγορεύει με τον 82 κανόνα της την απεικόνιση του Χριστού ως αμνού. Παρίσταται πλέον με ανθρώπινο χαρακτήρα. Περίφημη είναι η παράσταση του Χριστού ως αμνού στο ψηφιδωτό του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα.
Η Βάπτιση του Χριστού. Έχει την συμβολική έννοια της λυτρωτικής δύναμης του νερού κατά το Βάπτισμα.
Η θεραπεία του τυφλού. Συμβολίζει την σωτηρία δια του Ιησού, ο οποίος άνοιξε τα μάτια της ψυχής μας.
Η θεραπεία του Παραλυτικού. Ζωγραφίζεται σε δύο φάσεις. Ως άρρωστος και μετά την θεραπεία του από το Χριστό να σηκώνει το κρεβάτι του και να φεύγει. Συμβολίζει την απαλλαγή από την αμαρτία.
Η θεραπεία της αιμορροούσας. Ομοίως συμβολίζει την λύτρωση εκ της αμαρτίας.
Ο χορτασμός των πεντασχιλίων. Οι πέντε άρτοι συμβολίζουν την ευδαιμονία του Παραδείσου.
Ο Ιησούς και η Σαμαρείτιδα. Απεικονίζεται η Σαμαρείτιδα είτε να μεταφέρει το δοχείο με το νερό ή να σκύβει και να το αντλεί από το πηγάδι. Συμβολίζει την αιώνια ζωή δια του Χριστού.
Η ανάσταση του Λαζάρου. Ως γνωστόν η ανάσταση του Λαζάρου τι άλλο μπορεί να υποδηλώνει από την ανάσταση των νεκρών.
Ο Χριστός και οι Απόστολοι. Εικονίζεται ο Χριστός ένθρονος να παραδίδει το Ευαγγέλιο είτε σε όλους τους Αποστόλους είτε στους κορυφαίους Πέτρο και Παύλο. Συμβολίζει την διάδοση των λόγων του Χριστού δια μέσου των Αποστόλων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κωνσταντίνου Καλοκύρη: Εισαγωγή στη Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία (Η Τέχνη Ανατολής & Δύσεως)
Πηγή: http://antiairetikos.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.