Πηγή: Εφημερίδα "Το ΒΗΜΑ", 24/12/2006, Σελ.: H04. Κωδικός άρθρου: B14950H041. ID: 282585
http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=14950&m=H04&aa=1
Η χριστιανική πίστη ως όχημα εκτόξευσης της ανθρώπινης
συνείδησης έξω από τη «φυλακή» που λέγεται Σύμπαν. Η
συνέντευξη του Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής
Νικολάου, ο οποίος όμως υπήρξε επί έτη ερευνητής στο ΜΙΤ,
στο Χάρβαρντ και στη NASA, δίνει σίγουρα φτερά στη σκέψη μας.
ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ
«Αρχή Χρόνου - Αρχή Κόσμου - Αρχή Ζωής». Με αφορμή τη Γέννηση του Χριστού, αλλά και την αρχή του νέου έτους, σκεφθήκαμε να δώσουμε τον παραπάνω τίτλο στην κουβέντα μας με τον Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, και πρόεδρο της Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας, πατέρα Νικόλαο.
Οδηγώντας όμως προς τη Μητρόπολη στα Σπάτα, όπου είχε ορισθεί η συνάντησή μας, μια φράση είχε καρφωθεί στο μυαλό μου: «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες». Οχι, δεν είχα καμία αμφιβολία ότι μια συνέντευξη με τον Μητροπολίτη Νικόλαο είχε θέση στις επιστημονικές σελίδες της εφημερίδας. Στο κάτω κάτω, πόσοι επιστήμονες μπορούν να καυχηθούν ότι κατέχουν τέσσερα Master's και δύο διδακτορικά διπλώματα, το ένα αμιγώς επιστημονικό και το άλλο στη Θεολογία; Οτι συνδυάζουν σύγχρονη ερευνητική πείρα με ασκητική ζωή; Είχα όμως ένα δέος: επρόκειτο να μιλήσω με τον άνθρωπο που συνειδητά επέλεξε την ιεροσύνη από την επιστήμη - που είναι η δική μου επιλογή - και ενδόμυχα φαίνεται πως ετοιμαζόμουν για καβγά!
Με αυτή την εξομολόγηση αρχίσαμε την κουβέντα μας, αλλά όπως θα διαβάσετε παρακάτω, όχι μόνο καβγάς δεν έγινε μα ανοίχτηκαν καινούργιες προοπτικές...
Είναι ωραίο πράγμα να διαφωνούμε και νομίζω ότι είναι πιο ωραίο από το να συμφωνούμε σε όλα. Η αλήθεια δεν είναι γραμμική εξίσωση που έχει μία μόνο λύση...
- Αλλά;
«Αν και μία, έχει πολλές προσεγγίσεις, πολλές πτυχές και η φαινομενική διαφορετικότητα μπορεί να εκφράζει υγιή συμπληρωματικότητα. Συχνά οι εντάσεις των διαφορών οφείλονται στους εγωισμούς μας ή στην απολυτότητά μας και όχι στην ίδια την αλήθεια».
- Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που η επιστήμη φαίνεται να συγκρούεται με τη θρησκεία;
«Η κρίσιμη λέξη εδώ είναι η λέξη "φαίνεται"...».
- Οι βιολόγοι είναι δαρβινιστές. Συμβιβάζεται ο δαρβινισμός με τη θρησκεία;
«Μου επιτρέπετε να ρωτήσω: πού δεν συμβιβάζεται; Στην περιγραφή της δημιουργίας του ανθρώπου μέσα στο βιβλίο της Γενέσεως;».
- Ας πούμε...
«Η Γένεση δεν είναι βιβλίο Φυσικής ή Βιολογίας. Η περιγραφή της δημιουργίας του ανθρώπου στα βιβλικά κείμενα είναι πολύ συνοπτική. Δύο μόλις στίχοι στο πρώτο κεφάλαιο και ίσως ένας στο δεύτερο. Αυτό είναι! Και η ουσία δεν κρύβεται στο "χουν από της γης", που ισχύει και για τα ζώα. Το σημαντικό που δεν υπάρχει στα ζώα είναι το ότι "ενεφύσησεν πνοήν ζωής" στον άνθρωπο και τον "έπλασε κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν Θεού". Από 'κεί και πέρα ποιο είναι το πρόβλημα; Η όποια ομοιότητα του ανθρώπινου σώματος με αυτό των πρωτίστων θηλαστικών; Αυτή είναι προφανής! Ο άνθρωπος έχει ομοιότητα με τα ζώα αλλά συγγένεια με τον Θεό. Μοιάζει με τα ζώα κατά το φθαρτό στοιχείο και την εγκόσμια εικόνα του και συγγενεύει με τον Θεό κατά το πρόσωπο, δηλαδή κατά την αιώνια και άφθαρτη εικόνα του. Και το σημαντικό είναι το δεύτερο!».
- Αρχή του χρόνου σε λίγες μέρες. Τι σημαίνει για σας;
«Αρχή του έτους σημαίνει ανακύκλωση του χρόνου. Στον κόσμο, στο Σύμπαν, η αρχή του χρόνου, η πρώτη αρχή, τοποθετείται περίπου 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Και βέβαια, η αρχή του χρόνου και η αρχή του Σύμπαντος συμπίπτουν. Πρόκειται για το Μπιγκ Μπανγκ, τη μεγάλη έκρηξη, ένα μοναδικό γεγονός, που σηματοδοτεί την αρχή μας. Μια αρχή όμως την οποία, όταν προσεγγίζουμε με τις εξισώσεις μας, αυτές καταρρέουν. Εχουμε, όπως λέμε, ανωμαλία (singularity). Τελικά το μυστικό της αρχής του κόσμου θα παραμείνει άγνωστο. Ανάλογα και η αρχή της ζωής, η στιγμή της γονιμοποίησης. Τι ωραίο πράγμα! Για κάποιον λόγο η φύση κρατάει σημαντικά μυστικά για τον εαυτό της. Αυτό είναι εγγενής ιδιότητά της, όπως φαίνεται και στην αρχή της αβεβαιότητος του Χάιζενμπεργκ».
- Η οποία τι λέει;
«Είναι μια θεωρία που αποδεικνύει πως όταν με μεγάλη ακρίβεια προσδιορίσουμε τη θέση ενός σωματιδίου, τότε υποχρεωτικά κάνουμε λάθος στον προσδιορισμό της ταχύτητάς του. Και αντιστρόφως. Η φύση παίζει μαζί μας. Κάτι μας δίνει και κάτι μας κρύβει. Βρίσκω ότι αυτό είναι εκπληκτικό.
Αλλο παράδειγμα, το ερώτημα αν στο Σύμπαν υπάρχει και αλλού έλλογη ζωή. Οι ασύλληπτες διαστάσεις του αφενός και ο φραγμός του ορίου της ταχύτητας του φωτός αφετέρου θα μας κρατήσουν σε μία ίσως παντοτινή απομόνωση. Δεν μπορούμε ούτε να ανιχνεύσουμε άλλη ζωή ούτε και να επικοινωνήσουμε με τυχόν εξωγήινα όντα. Στην καλύτερη περίπτωση, ενδεχόμενη διαπίστωση ύπαρξης τέτοιων, λόγω των τεραστίων αποστάσεων, θα μας βοηθήσει να διαπιστώσουμε το παρελθόν τους και όχι την παρούσα τους κατάσταση. Για τέτοιους στόχους, το Σύμπαν φαίνεται να λειτουργεί ως φυλακή. Είμαστε μικροί, μπορούμε λίγα και αδυνατούμε να ξεφύγουμε από τα όριά μας! Με τη Φυσική και τη Βιολογία είμαστε καταδικασμένοι να διαπιστώνουμε τον γενικευμένο εγκλεισμό μας. Οι πόρτες εξόδου από τον φυσικό κόσμο πρέπει να διερευνηθούν σε άλλες περιοχές».
- Τις οποίες εσείς έχετε βρει;
«Οχι, ακριβώς! Εγώ την πόρτα μου την ψάχνω... Αγαπώ πολύ έννοιες όπως το "άπειρο", το "αιώνιο", το "τέλειο". Με μαγεύουν. Το "άπειρο" δεν είναι φυσική έννοια. Φυσική έννοια είναι το "μικρό" ή το "μεγάλο". Το "άπειρο" αποκτά διαστάσεις μεταφυσικές. Αντίστοιχα και το "αιώνιο" και το "τέλειο". Μας υπερβαίνουν οι έννοιες αυτές. Υπάρχει αρμονία στον κόσμο, αλλά όταν υπάρχει ο θάνατος και η φθορά δεν υπάρχει τελειότητα. Παρ' όλα αυτά, η λύση στο πρόβλημα της κατανόησης του κόσμου είναι η προσέγγιση αυτών των εννοιών: της αιωνιότητας, του απείρου και της τελειότητας, που βρίσκονται στο μεθόριο του φυσικού και του επέκεινα. Εγώ ελπίζω να τις προσεγγίσω περισσότερο μέσα από την Εκκλησία και τη Θεολογία παρά μέσα από τη Φυσική και τη Βιολογία. Η επιστήμη είναι θαυμάσιο όργανο για να εκφράσει το πάρα πολύ μεγάλο και το μικρό, το πρόσφατο και το παλιό, το σχεδόν τέλειο και το πολύ όμορφο. Αλλά όχι από 'κεί και πέρα».
- Πάντως, όταν μιλάτε για την επιστήμη, μιλάτε με τρόπο που δείχνει μια ιδιαίτερη αγάπη...
«Μεγάλη αγάπη. Η επιστήμη έχει μια γοητεία, είναι μια ευλογία, αλλά το μεγαλείο της δεν κρύβεται τόσο σε αυτό που γνωρίζουμε όσο στην κρυμμένη αίγλη αυτού που αγνοούμε. Ενας καλός ερευνητής που ψηλαφεί το όριο της γνώσης δεν μαγεύεται τόσο από αυτό που κατανόησε, όσο από αυτό που υποψιάζεται πως αγνοεί. Ετσι κατακτάται το νέο και το άγνωστο. Επιστήμη σημαίνει τόλμη στην ανακάλυψη, ταχύτητα στο καινούργιο και διεισδυτικότητα στο άγνωστο. Ποιος μπορεί να τη φρενάρει και γιατί να κάνει αυτό το λάθος; Εκείνο που πρέπει να κάνουμε δεν είναι να στερήσουμε την επιστήμη από την ελευθερία της, αλλά μετά συνέσεως να χειριστούμε τις τεχνολογικές εφαρμογές της. Πράγμα που δεν στηρίζεται ούτε στη γνώση ούτε στην κατανόηση, αλλά στη συνείδηση του ανθρώπου, στην αίσθηση του καλού και του κακού, του ψεύτικου και του αληθινού, του ασήμαντου και του ουσιαστικού, στοιχείων που πάλι μας οδηγούν προς έννοιες και ιδιώματα που σχετίζονται με τον Θεό».
- Πιστεύετε ότι απειλείται η Εκκλησία από την Επιστήμη;
«Η Εκκλησία δεν απειλείται, γιατί η αλήθεια δεν απειλείται. Αν η Επιστήμη απειλεί την αλήθεια, τότε απειλείται και η Εκκλησία. Αν η Επιστήμη συμμαχεί με την αλήθεια, τότε συμμαχεί και με την Εκκλησία. Ακούμε συχνά να γίνεται λόγος για το τέλος του Θεού. Τέλος θα μπορούσε να έχει η Επιστήμη που ασχολείται με τα πεπερασμένα και πιστεύει πως το τέλος του ανθρώπου είναι τέλος. Οχι ο Θεός. Στην Εκκλησία, τέλος σημαίνει αρχή και τελείωση».
- Σε πρακτικό επίπεδο, το Κέντρο Βιοηθικής της Εκκλησίας πιστεύετε ότι μπορεί να συμβάλει στη συνετή διαχείριση των επιστημονικών επιτευγμάτων;
«Κατ' αρχάς το Κέντρο Βιοηθικής περισσότερο είναι Κέντρο βιοηθικού προβληματισμού. Δηλαδή μελετά το τι κάνει η επιστήμη, ποιες οι προοπτικές και ποιες οι συνέπειες των επιτευγμάτων της. Δεν έχει ως σκοπό να κάνει πολιτική ή να επηρεάσει αποφάσεις. Είμαστε πολύ μικροί για κάτι τέτοιο. Απλά συμμετέχουμε στον κοινωνικό διάλογο και καταθέτουμε επεξεργασμένες απόψεις. Νομίζω πάντως ότι το Κέντρο θα πρέπει να μετεξελιχθεί σε ένα γενικότερο Κέντρο διαλόγου της επιστήμης, της τεχνολογίας και της ανάπτυξης με την Ορθόδοξη θεολογική αλήθεια. Αυτό, πιστεύω, θα καταδείξει πως ο άνθρωπος αναδεικνύεται ως αιώνια πνευματική αξία. Εχω την εντύπωση ότι οι τεχνολογίες όπως τις διαχειριζόμαστε σήμερα δεν βοηθούν στην καλλιέργεια και στην πνευματική απελευθέρωση του ανθρώπου. Μάλλον ισχυροποιούν το βαρυτικό πεδίο του εγωισμού μας και μας παγιδεύουν».
- Η Εκκλησία απελευθερώνει τον άνθρωπο;
«Η λάθος Εκκλησία φτιάχνει δούλους! Εκκλησία που δεν φτιάχνει ελεύθερους ανθρώπους, που δεν πλαταίνει την καρδιά και δεν διευρύνει τον νου, έχει πρόβλημα με την ταυτότητά της, με το όνομά της. Λέει στην Αγία Γραφή "γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς"... Δεν γνωρίζω κανέναν άλλον εκτός από την Εκκλησία που να ελευθερώνει πραγματικά τον άνθρωπο».
- Μπορείτε να μας πείτε δυο λόγια για το νόημα των Χριστουγέννων;
«Οτι τελικά ο Θεός κάνει τρία πράγματα: εγχρονίζεται (εισέρχεται στον χρόνο), εγχωρείται (εισέρχεται στον χώρο) και ενανθρωπίζεται (επιλέγει να εισχωρήσει στην ιστορία και στον κόσμο ως άνθρωπος). Θα μπορούσε να επιλέξει άλλον τρόπο για να εκφράσει την παρουσία Του. Ο Θεός δεν παρεμβαίνει, αλλά ο Ιδιος μπαίνει στην ιστορία, στον χώρο, στον κόσμο, ενδύεται την ανθρώπινη φύση για να μπορέσει ο άνθρωπος να βγει από τον χώρο, να εξέλθει από τον κόσμο, να απελευθερωθεί από τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης του. "Ανθρωπος γίνεται Θεός, ίνα τον Αδάμ Θεόν απεργάσηται", για να κάνει Θεό τον άνθρωπο, να τον μπολιάσει με θεοειδή στοιχεία. Φανταστείτε έναν άνθρωπο που ζει τα επέκεινα από τον χρόνο, το αιώνιο, τα έξω από τον χώρο, το άπειρο, και τα πέραν από τους περιορισμούς των ανθρωπίνων αδυναμιών, το τέλειο, το άγιο! Αυτός μπορεί να κάνει και καταπληκτική επιστήμη και έρευνα, όσο και αν σας φαίνεται παράξενο. Επειδή ζει την αλήθεια, ευκολότερα εισχωρεί στη γνώση. Αυτό κάνει η πνευματική ζωή. Πνευματική ζωή δεν σημαίνει ηθική ζωή, σημαίνει απελευθέρωση από τα πάσης φύσεως δεσμά. Σημαίνει εκτόξευση και ταχύτητα διαφυγής...».
- Οι άνθρωποι όμως είμαστε μικροί και πεπερασμένοι...
«Ετσι φαινόμαστε! Μπορούμε όμως να μην είμαστε: φανταστείτε να γίνουμε θεόμορφοι, αιώνιοι και άπειροι. Αυτή είναι η δυνατότητά μας, γι' αυτό και η Εκκλησία δεν υποστέλλει το μήνυμά της. Μιλά για αγιότητα, για μετά θάνατον κατάσταση, για οικείωση με τον Θεό, για αξιοποίηση από τον άνθρωπο των δυνάμεων του Θεού. Εμείς αυτά τα αγνοούμε. Δυστυχώς, η έπαρση της επιστήμης μας κάνει να αρκούμαστε μόνο στα του φυσικού κόσμου και στα της λογικής. Και αυτό μας αδικεί. Καλύτερα αληθινός παπάς σε κοιμητήριο παρά καταπληκτικός βιολόγος σε εργαστήριο έρευνας για τη ζωή. Φοβερό πράγμα η πρόκληση του θανάτου! Για την Επιστήμη σημαίνει τέλος. Για την Εκκλησία σημαίνει πέρασμα, όχι στην άλλη ζωή, αλλά στην όντως ζωή. Σημαίνει νέα αρχή. Μοιάζει σαν τη γέννηση, την έξοδο από τη μήτρα της μητέρας, από την εμβρυϊκή κατάσταση στο φως του κόσμου. Στον θάνατο του μικρού παιδιού, στον τραγικό, στον ομαδικό, στον ξαφνικό, η κοινή λογική καταρρέει. Για αυτήν η κηδεία είναι εγκόσμιο κοινωνικό γεγονός. Αντίθετα, η άλλη λογική έχει παρηγοριά και ελπίδα. Δίνει στον πόνο αντοχή. Κάνει τον θάνατο ζωή, μεταμορφώνει το τέλος σε αρχή. Δεν είναι υπέροχο αυτό;».
- Για να επιστρέψω στα πεζά, πώς σας φαίνονται όλα αυτά τα νέα για τα βλαστικά κύτταρα και τις δυνατότητες που ανοίγουν;
«Οτιδήποτε γίνεται σεμνά, με καλοσύνη και αγάπη για να προσφέρουμε υγεία στους ανθρώπους είναι καλοδεχούμενο. Αν όμως το κάνουμε για να φτιάξουμε εμείς τον τέλειο άνθρωπο, για να παίξουμε λίγο με τη ζωή, αυτή θα μας εκδικηθεί. Το θράσος να διαχειριζόμαστε τη ζωή ως θεοί είναι το μεγάλο λάθος. Η θεότητα χαρίζεται, δεν διεκδικείται, ούτε υφαρπάζεται. Αυτό έχει σχέση με τα Χριστούγεννα: έρχεται ο Θεός και δωρίζει τη θεότητά Του. Αν τη δεχθείς ως δώρο, την παίρνεις. Αν τη διεκδικήσεις αλαζονικά, τη χάνεις. Τι μεγάλη αλήθεια! Ο Θεός κρύβεται με ταπείνωση μέσα σ' ένα βρέφος. Δεν φιλοδοξούμε να τον κατακτήσουμε. Απλά τον σεβόμαστε και τον περιμένουμε. Κάτι ανάλογο θα μπορούσαμε να πούμε και για τα έμβρυα. Τα προεμφυτευτικά έμβρυα. Το μεγάλο θέμα δεν είναι η απάντηση στο σχολαστικό ερώτημα πότε αρχίζει η ζωή. Αυτό μας υπερβαίνει. Το ερώτημα είναι πώς θα σεβαστούμε το κάθε έμβρυο ως πρόσωπο και ως ανθρώπινο είδος. Ακόμη και ένα άρρωστο έμβρυο. Τα έμβρυα δεν τα καταστρέφουμε για να τα σώσουμε, αλλά τα σεβόμαστε για να σωθούμε. Αν η έρευνα κυριαρχείται από σεβασμό, ας κάνει ό,τι θέλει. Η Ορθόδοξη παράδοση δεν παρέχει συνταγές· καλλιεργεί συνειδήσεις. Περιποιείται την εικόνα χωρίς να φυλακίζεται στις πινελιές».
- Αν υποτεθεί ότι η αρχή του χρόνου σηματοδοτεί την εποχή που κάνουμε τον απολογισμό μας ή παίρνουμε τις αποφάσεις μας, υπάρχει κάτι που θα θέλατε να πείτε ως άνθρωπος που έχει βιώσει και την επιστήμη για πολλά χρόνια και την ιεροσύνη τώρα;
«Θεωρώ πως ό,τι είχα να πω το είπα. Απλά, η αρχή του έτους είναι συμβατική. Γιατί τέτοιες αρχές υπάρχουν πολλές. Ο χρόνος όμως έχει αρχή, αλλά δεν έχει τέλος. Το ίδιο και ο κάθε άνθρωπος. Αυτό είναι το σημαντικό. Αντικρίζουμε την αρχή μας με τον σεβασμό της ύπαρξης και το μέλλον με το δέος της άληκτης προοπτικής. Οσο για την επιστήμη, αυτή αξιοποιείται όταν η χαρά της ανακάλυψης οδηγεί στον σεβασμό της φύσης και στην αποκάλυψη της αληθινής ελευθερίας μας ως προσώπων και ως διαχειριστών του ανθρωπίνου είδους το 2007. Το κάθε έτος και η κάθε στιγμή μόνον τότε αξίζουν, όταν παραπέμπουν στον μέλλοντα αιώνα· και η επιστημονική λογική μόνο τότε φωτίζει, όταν αναδεικνύει την άλλη λογική».
«Αρχή Χρόνου - Αρχή Κόσμου - Αρχή Ζωής». Με αφορμή τη Γέννηση του Χριστού, αλλά και την αρχή του νέου έτους, σκεφθήκαμε να δώσουμε τον παραπάνω τίτλο στην κουβέντα μας με τον Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, και πρόεδρο της Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας, πατέρα Νικόλαο.
Οδηγώντας όμως προς τη Μητρόπολη στα Σπάτα, όπου είχε ορισθεί η συνάντησή μας, μια φράση είχε καρφωθεί στο μυαλό μου: «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες». Οχι, δεν είχα καμία αμφιβολία ότι μια συνέντευξη με τον Μητροπολίτη Νικόλαο είχε θέση στις επιστημονικές σελίδες της εφημερίδας. Στο κάτω κάτω, πόσοι επιστήμονες μπορούν να καυχηθούν ότι κατέχουν τέσσερα Master's και δύο διδακτορικά διπλώματα, το ένα αμιγώς επιστημονικό και το άλλο στη Θεολογία; Οτι συνδυάζουν σύγχρονη ερευνητική πείρα με ασκητική ζωή; Είχα όμως ένα δέος: επρόκειτο να μιλήσω με τον άνθρωπο που συνειδητά επέλεξε την ιεροσύνη από την επιστήμη - που είναι η δική μου επιλογή - και ενδόμυχα φαίνεται πως ετοιμαζόμουν για καβγά!
Με αυτή την εξομολόγηση αρχίσαμε την κουβέντα μας, αλλά όπως θα διαβάσετε παρακάτω, όχι μόνο καβγάς δεν έγινε μα ανοίχτηκαν καινούργιες προοπτικές...
Είναι ωραίο πράγμα να διαφωνούμε και νομίζω ότι είναι πιο ωραίο από το να συμφωνούμε σε όλα. Η αλήθεια δεν είναι γραμμική εξίσωση που έχει μία μόνο λύση...
- Αλλά;
«Αν και μία, έχει πολλές προσεγγίσεις, πολλές πτυχές και η φαινομενική διαφορετικότητα μπορεί να εκφράζει υγιή συμπληρωματικότητα. Συχνά οι εντάσεις των διαφορών οφείλονται στους εγωισμούς μας ή στην απολυτότητά μας και όχι στην ίδια την αλήθεια».
- Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που η επιστήμη φαίνεται να συγκρούεται με τη θρησκεία;
«Η κρίσιμη λέξη εδώ είναι η λέξη "φαίνεται"...».
- Οι βιολόγοι είναι δαρβινιστές. Συμβιβάζεται ο δαρβινισμός με τη θρησκεία;
«Μου επιτρέπετε να ρωτήσω: πού δεν συμβιβάζεται; Στην περιγραφή της δημιουργίας του ανθρώπου μέσα στο βιβλίο της Γενέσεως;».
- Ας πούμε...
«Η Γένεση δεν είναι βιβλίο Φυσικής ή Βιολογίας. Η περιγραφή της δημιουργίας του ανθρώπου στα βιβλικά κείμενα είναι πολύ συνοπτική. Δύο μόλις στίχοι στο πρώτο κεφάλαιο και ίσως ένας στο δεύτερο. Αυτό είναι! Και η ουσία δεν κρύβεται στο "χουν από της γης", που ισχύει και για τα ζώα. Το σημαντικό που δεν υπάρχει στα ζώα είναι το ότι "ενεφύσησεν πνοήν ζωής" στον άνθρωπο και τον "έπλασε κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν Θεού". Από 'κεί και πέρα ποιο είναι το πρόβλημα; Η όποια ομοιότητα του ανθρώπινου σώματος με αυτό των πρωτίστων θηλαστικών; Αυτή είναι προφανής! Ο άνθρωπος έχει ομοιότητα με τα ζώα αλλά συγγένεια με τον Θεό. Μοιάζει με τα ζώα κατά το φθαρτό στοιχείο και την εγκόσμια εικόνα του και συγγενεύει με τον Θεό κατά το πρόσωπο, δηλαδή κατά την αιώνια και άφθαρτη εικόνα του. Και το σημαντικό είναι το δεύτερο!».
- Αρχή του χρόνου σε λίγες μέρες. Τι σημαίνει για σας;
«Αρχή του έτους σημαίνει ανακύκλωση του χρόνου. Στον κόσμο, στο Σύμπαν, η αρχή του χρόνου, η πρώτη αρχή, τοποθετείται περίπου 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Και βέβαια, η αρχή του χρόνου και η αρχή του Σύμπαντος συμπίπτουν. Πρόκειται για το Μπιγκ Μπανγκ, τη μεγάλη έκρηξη, ένα μοναδικό γεγονός, που σηματοδοτεί την αρχή μας. Μια αρχή όμως την οποία, όταν προσεγγίζουμε με τις εξισώσεις μας, αυτές καταρρέουν. Εχουμε, όπως λέμε, ανωμαλία (singularity). Τελικά το μυστικό της αρχής του κόσμου θα παραμείνει άγνωστο. Ανάλογα και η αρχή της ζωής, η στιγμή της γονιμοποίησης. Τι ωραίο πράγμα! Για κάποιον λόγο η φύση κρατάει σημαντικά μυστικά για τον εαυτό της. Αυτό είναι εγγενής ιδιότητά της, όπως φαίνεται και στην αρχή της αβεβαιότητος του Χάιζενμπεργκ».
- Η οποία τι λέει;
«Είναι μια θεωρία που αποδεικνύει πως όταν με μεγάλη ακρίβεια προσδιορίσουμε τη θέση ενός σωματιδίου, τότε υποχρεωτικά κάνουμε λάθος στον προσδιορισμό της ταχύτητάς του. Και αντιστρόφως. Η φύση παίζει μαζί μας. Κάτι μας δίνει και κάτι μας κρύβει. Βρίσκω ότι αυτό είναι εκπληκτικό.
Αλλο παράδειγμα, το ερώτημα αν στο Σύμπαν υπάρχει και αλλού έλλογη ζωή. Οι ασύλληπτες διαστάσεις του αφενός και ο φραγμός του ορίου της ταχύτητας του φωτός αφετέρου θα μας κρατήσουν σε μία ίσως παντοτινή απομόνωση. Δεν μπορούμε ούτε να ανιχνεύσουμε άλλη ζωή ούτε και να επικοινωνήσουμε με τυχόν εξωγήινα όντα. Στην καλύτερη περίπτωση, ενδεχόμενη διαπίστωση ύπαρξης τέτοιων, λόγω των τεραστίων αποστάσεων, θα μας βοηθήσει να διαπιστώσουμε το παρελθόν τους και όχι την παρούσα τους κατάσταση. Για τέτοιους στόχους, το Σύμπαν φαίνεται να λειτουργεί ως φυλακή. Είμαστε μικροί, μπορούμε λίγα και αδυνατούμε να ξεφύγουμε από τα όριά μας! Με τη Φυσική και τη Βιολογία είμαστε καταδικασμένοι να διαπιστώνουμε τον γενικευμένο εγκλεισμό μας. Οι πόρτες εξόδου από τον φυσικό κόσμο πρέπει να διερευνηθούν σε άλλες περιοχές».
- Τις οποίες εσείς έχετε βρει;
«Οχι, ακριβώς! Εγώ την πόρτα μου την ψάχνω... Αγαπώ πολύ έννοιες όπως το "άπειρο", το "αιώνιο", το "τέλειο". Με μαγεύουν. Το "άπειρο" δεν είναι φυσική έννοια. Φυσική έννοια είναι το "μικρό" ή το "μεγάλο". Το "άπειρο" αποκτά διαστάσεις μεταφυσικές. Αντίστοιχα και το "αιώνιο" και το "τέλειο". Μας υπερβαίνουν οι έννοιες αυτές. Υπάρχει αρμονία στον κόσμο, αλλά όταν υπάρχει ο θάνατος και η φθορά δεν υπάρχει τελειότητα. Παρ' όλα αυτά, η λύση στο πρόβλημα της κατανόησης του κόσμου είναι η προσέγγιση αυτών των εννοιών: της αιωνιότητας, του απείρου και της τελειότητας, που βρίσκονται στο μεθόριο του φυσικού και του επέκεινα. Εγώ ελπίζω να τις προσεγγίσω περισσότερο μέσα από την Εκκλησία και τη Θεολογία παρά μέσα από τη Φυσική και τη Βιολογία. Η επιστήμη είναι θαυμάσιο όργανο για να εκφράσει το πάρα πολύ μεγάλο και το μικρό, το πρόσφατο και το παλιό, το σχεδόν τέλειο και το πολύ όμορφο. Αλλά όχι από 'κεί και πέρα».
- Πάντως, όταν μιλάτε για την επιστήμη, μιλάτε με τρόπο που δείχνει μια ιδιαίτερη αγάπη...
«Μεγάλη αγάπη. Η επιστήμη έχει μια γοητεία, είναι μια ευλογία, αλλά το μεγαλείο της δεν κρύβεται τόσο σε αυτό που γνωρίζουμε όσο στην κρυμμένη αίγλη αυτού που αγνοούμε. Ενας καλός ερευνητής που ψηλαφεί το όριο της γνώσης δεν μαγεύεται τόσο από αυτό που κατανόησε, όσο από αυτό που υποψιάζεται πως αγνοεί. Ετσι κατακτάται το νέο και το άγνωστο. Επιστήμη σημαίνει τόλμη στην ανακάλυψη, ταχύτητα στο καινούργιο και διεισδυτικότητα στο άγνωστο. Ποιος μπορεί να τη φρενάρει και γιατί να κάνει αυτό το λάθος; Εκείνο που πρέπει να κάνουμε δεν είναι να στερήσουμε την επιστήμη από την ελευθερία της, αλλά μετά συνέσεως να χειριστούμε τις τεχνολογικές εφαρμογές της. Πράγμα που δεν στηρίζεται ούτε στη γνώση ούτε στην κατανόηση, αλλά στη συνείδηση του ανθρώπου, στην αίσθηση του καλού και του κακού, του ψεύτικου και του αληθινού, του ασήμαντου και του ουσιαστικού, στοιχείων που πάλι μας οδηγούν προς έννοιες και ιδιώματα που σχετίζονται με τον Θεό».
- Πιστεύετε ότι απειλείται η Εκκλησία από την Επιστήμη;
«Η Εκκλησία δεν απειλείται, γιατί η αλήθεια δεν απειλείται. Αν η Επιστήμη απειλεί την αλήθεια, τότε απειλείται και η Εκκλησία. Αν η Επιστήμη συμμαχεί με την αλήθεια, τότε συμμαχεί και με την Εκκλησία. Ακούμε συχνά να γίνεται λόγος για το τέλος του Θεού. Τέλος θα μπορούσε να έχει η Επιστήμη που ασχολείται με τα πεπερασμένα και πιστεύει πως το τέλος του ανθρώπου είναι τέλος. Οχι ο Θεός. Στην Εκκλησία, τέλος σημαίνει αρχή και τελείωση».
- Σε πρακτικό επίπεδο, το Κέντρο Βιοηθικής της Εκκλησίας πιστεύετε ότι μπορεί να συμβάλει στη συνετή διαχείριση των επιστημονικών επιτευγμάτων;
«Κατ' αρχάς το Κέντρο Βιοηθικής περισσότερο είναι Κέντρο βιοηθικού προβληματισμού. Δηλαδή μελετά το τι κάνει η επιστήμη, ποιες οι προοπτικές και ποιες οι συνέπειες των επιτευγμάτων της. Δεν έχει ως σκοπό να κάνει πολιτική ή να επηρεάσει αποφάσεις. Είμαστε πολύ μικροί για κάτι τέτοιο. Απλά συμμετέχουμε στον κοινωνικό διάλογο και καταθέτουμε επεξεργασμένες απόψεις. Νομίζω πάντως ότι το Κέντρο θα πρέπει να μετεξελιχθεί σε ένα γενικότερο Κέντρο διαλόγου της επιστήμης, της τεχνολογίας και της ανάπτυξης με την Ορθόδοξη θεολογική αλήθεια. Αυτό, πιστεύω, θα καταδείξει πως ο άνθρωπος αναδεικνύεται ως αιώνια πνευματική αξία. Εχω την εντύπωση ότι οι τεχνολογίες όπως τις διαχειριζόμαστε σήμερα δεν βοηθούν στην καλλιέργεια και στην πνευματική απελευθέρωση του ανθρώπου. Μάλλον ισχυροποιούν το βαρυτικό πεδίο του εγωισμού μας και μας παγιδεύουν».
- Η Εκκλησία απελευθερώνει τον άνθρωπο;
«Η λάθος Εκκλησία φτιάχνει δούλους! Εκκλησία που δεν φτιάχνει ελεύθερους ανθρώπους, που δεν πλαταίνει την καρδιά και δεν διευρύνει τον νου, έχει πρόβλημα με την ταυτότητά της, με το όνομά της. Λέει στην Αγία Γραφή "γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς"... Δεν γνωρίζω κανέναν άλλον εκτός από την Εκκλησία που να ελευθερώνει πραγματικά τον άνθρωπο».
- Μπορείτε να μας πείτε δυο λόγια για το νόημα των Χριστουγέννων;
«Οτι τελικά ο Θεός κάνει τρία πράγματα: εγχρονίζεται (εισέρχεται στον χρόνο), εγχωρείται (εισέρχεται στον χώρο) και ενανθρωπίζεται (επιλέγει να εισχωρήσει στην ιστορία και στον κόσμο ως άνθρωπος). Θα μπορούσε να επιλέξει άλλον τρόπο για να εκφράσει την παρουσία Του. Ο Θεός δεν παρεμβαίνει, αλλά ο Ιδιος μπαίνει στην ιστορία, στον χώρο, στον κόσμο, ενδύεται την ανθρώπινη φύση για να μπορέσει ο άνθρωπος να βγει από τον χώρο, να εξέλθει από τον κόσμο, να απελευθερωθεί από τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης του. "Ανθρωπος γίνεται Θεός, ίνα τον Αδάμ Θεόν απεργάσηται", για να κάνει Θεό τον άνθρωπο, να τον μπολιάσει με θεοειδή στοιχεία. Φανταστείτε έναν άνθρωπο που ζει τα επέκεινα από τον χρόνο, το αιώνιο, τα έξω από τον χώρο, το άπειρο, και τα πέραν από τους περιορισμούς των ανθρωπίνων αδυναμιών, το τέλειο, το άγιο! Αυτός μπορεί να κάνει και καταπληκτική επιστήμη και έρευνα, όσο και αν σας φαίνεται παράξενο. Επειδή ζει την αλήθεια, ευκολότερα εισχωρεί στη γνώση. Αυτό κάνει η πνευματική ζωή. Πνευματική ζωή δεν σημαίνει ηθική ζωή, σημαίνει απελευθέρωση από τα πάσης φύσεως δεσμά. Σημαίνει εκτόξευση και ταχύτητα διαφυγής...».
- Οι άνθρωποι όμως είμαστε μικροί και πεπερασμένοι...
«Ετσι φαινόμαστε! Μπορούμε όμως να μην είμαστε: φανταστείτε να γίνουμε θεόμορφοι, αιώνιοι και άπειροι. Αυτή είναι η δυνατότητά μας, γι' αυτό και η Εκκλησία δεν υποστέλλει το μήνυμά της. Μιλά για αγιότητα, για μετά θάνατον κατάσταση, για οικείωση με τον Θεό, για αξιοποίηση από τον άνθρωπο των δυνάμεων του Θεού. Εμείς αυτά τα αγνοούμε. Δυστυχώς, η έπαρση της επιστήμης μας κάνει να αρκούμαστε μόνο στα του φυσικού κόσμου και στα της λογικής. Και αυτό μας αδικεί. Καλύτερα αληθινός παπάς σε κοιμητήριο παρά καταπληκτικός βιολόγος σε εργαστήριο έρευνας για τη ζωή. Φοβερό πράγμα η πρόκληση του θανάτου! Για την Επιστήμη σημαίνει τέλος. Για την Εκκλησία σημαίνει πέρασμα, όχι στην άλλη ζωή, αλλά στην όντως ζωή. Σημαίνει νέα αρχή. Μοιάζει σαν τη γέννηση, την έξοδο από τη μήτρα της μητέρας, από την εμβρυϊκή κατάσταση στο φως του κόσμου. Στον θάνατο του μικρού παιδιού, στον τραγικό, στον ομαδικό, στον ξαφνικό, η κοινή λογική καταρρέει. Για αυτήν η κηδεία είναι εγκόσμιο κοινωνικό γεγονός. Αντίθετα, η άλλη λογική έχει παρηγοριά και ελπίδα. Δίνει στον πόνο αντοχή. Κάνει τον θάνατο ζωή, μεταμορφώνει το τέλος σε αρχή. Δεν είναι υπέροχο αυτό;».
- Για να επιστρέψω στα πεζά, πώς σας φαίνονται όλα αυτά τα νέα για τα βλαστικά κύτταρα και τις δυνατότητες που ανοίγουν;
«Οτιδήποτε γίνεται σεμνά, με καλοσύνη και αγάπη για να προσφέρουμε υγεία στους ανθρώπους είναι καλοδεχούμενο. Αν όμως το κάνουμε για να φτιάξουμε εμείς τον τέλειο άνθρωπο, για να παίξουμε λίγο με τη ζωή, αυτή θα μας εκδικηθεί. Το θράσος να διαχειριζόμαστε τη ζωή ως θεοί είναι το μεγάλο λάθος. Η θεότητα χαρίζεται, δεν διεκδικείται, ούτε υφαρπάζεται. Αυτό έχει σχέση με τα Χριστούγεννα: έρχεται ο Θεός και δωρίζει τη θεότητά Του. Αν τη δεχθείς ως δώρο, την παίρνεις. Αν τη διεκδικήσεις αλαζονικά, τη χάνεις. Τι μεγάλη αλήθεια! Ο Θεός κρύβεται με ταπείνωση μέσα σ' ένα βρέφος. Δεν φιλοδοξούμε να τον κατακτήσουμε. Απλά τον σεβόμαστε και τον περιμένουμε. Κάτι ανάλογο θα μπορούσαμε να πούμε και για τα έμβρυα. Τα προεμφυτευτικά έμβρυα. Το μεγάλο θέμα δεν είναι η απάντηση στο σχολαστικό ερώτημα πότε αρχίζει η ζωή. Αυτό μας υπερβαίνει. Το ερώτημα είναι πώς θα σεβαστούμε το κάθε έμβρυο ως πρόσωπο και ως ανθρώπινο είδος. Ακόμη και ένα άρρωστο έμβρυο. Τα έμβρυα δεν τα καταστρέφουμε για να τα σώσουμε, αλλά τα σεβόμαστε για να σωθούμε. Αν η έρευνα κυριαρχείται από σεβασμό, ας κάνει ό,τι θέλει. Η Ορθόδοξη παράδοση δεν παρέχει συνταγές· καλλιεργεί συνειδήσεις. Περιποιείται την εικόνα χωρίς να φυλακίζεται στις πινελιές».
- Αν υποτεθεί ότι η αρχή του χρόνου σηματοδοτεί την εποχή που κάνουμε τον απολογισμό μας ή παίρνουμε τις αποφάσεις μας, υπάρχει κάτι που θα θέλατε να πείτε ως άνθρωπος που έχει βιώσει και την επιστήμη για πολλά χρόνια και την ιεροσύνη τώρα;
«Θεωρώ πως ό,τι είχα να πω το είπα. Απλά, η αρχή του έτους είναι συμβατική. Γιατί τέτοιες αρχές υπάρχουν πολλές. Ο χρόνος όμως έχει αρχή, αλλά δεν έχει τέλος. Το ίδιο και ο κάθε άνθρωπος. Αυτό είναι το σημαντικό. Αντικρίζουμε την αρχή μας με τον σεβασμό της ύπαρξης και το μέλλον με το δέος της άληκτης προοπτικής. Οσο για την επιστήμη, αυτή αξιοποιείται όταν η χαρά της ανακάλυψης οδηγεί στον σεβασμό της φύσης και στην αποκάλυψη της αληθινής ελευθερίας μας ως προσώπων και ως διαχειριστών του ανθρωπίνου είδους το 2007. Το κάθε έτος και η κάθε στιγμή μόνον τότε αξίζουν, όταν παραπέμπουν στον μέλλοντα αιώνα· και η επιστημονική λογική μόνο τότε φωτίζει, όταν αναδεικνύει την άλλη λογική».
Αναδημοσίευση: http://oodegr.co/oode/epistimi/genika/lavrewt1.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.