Η διαχείριση της τάξης

 Πηγή/Αναδημοσίευση:http://didaskw.blogspot.gr/2007/11/blog-post_16.html

Σε αυτό το blog έχουν μέχρι τώρα αναρτηθεί δύο δημοσιεύσεις σχετικά με το θέμα «διαχείριση προβλημάτων στη σχολική τάξη». Και οι δύο όμως έμεναν στα ρηχά νερά της σχετικής συζήτησης: η πρώτη ήταν μια αναφορά στα σχετικά σεμινάρια που διοργανώνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και η δεύτερη ένα βίντεο για το θέμα, με μάσκα χιούμορ αλλά ανησυχητικό υπόστρωμα.

Προσπαθώντας να αποφύγω λοιπόν αυτή τη συνέχεια παραπλανητικών τίτλων στο μπλογκ μου, αποφάσισα να αντιμετωπίσω το θέμα λίγο πιο σοβαρά.

Να καταθέσω σκέψεις και προτάσεις μου.
Ας αναγνωρίσω βέβαια ξεκινώντας ότι δεν υπάρχει περίπτωση να καλύψω ένα τόσο ευρύ και σημαντικό θέμα με μία δημοσίευση. Περισσότερο θα προσπαθήσω να περιγράψω πέντε δέκα πράγματα που έχω στο μυαλό μου για το ζήτημα, ίσως και με τη βοήθεια ορισμένων σχετικών βιβλίων.

Η κουβέντα περί «διαχείρισης τάξης» μπορεί να αποκτήσει μπόλικη έκταση. Σκέψου ότι ακόμη και το πώς είναι τοποθετημένα τα θρανία μέσα στη σχολική τάξη, θεωρείται από πολλούς παράγοντας που επηρεάζει τις διαθέσεις, άρα και τις εξελίξεις στο ζήτημα.

Μάλλον λογικό ας πούμε ακούγεται το επιχείρημα ότι όταν τα θρανία είναι εφικτό να είναι σε σχήμα «Π», η επαφή του εκπαιδευτικού με καθέναν από τους μαθητές είναι σχεδόν προσωπική. Ιδιαίτερα αν ο εκπαιδευτικός αισθάνεται άνετα να περπατά κατά τη διάρκεια του μαθήματος, η θεατρική παράσταση που ονομάζεται διδασκαλία μπορεί σε ένα τέτοιο σκηνικό να αποφύγει τις σκηνές με σασπένς…

Ας αφήσω όμως το σκηνικό και ας πιάσω τη σημασία της εισαγωγής του έργου:

Και στο θέμα της διαχείρισης της τάξης, συμφωνώ με την επικρατούσα άποψη, ότι η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.
Η αρχή. Οι πρώτες στιγμές σε μία τάξη. Οι πρώτες ώρες της χρονιάς: όταν το "σκανάρισμα" της συμπεριφοράς και της εικόνας του εκπαιδευτικού τροφοδοτεί με απόψεις τους μαθητές. Και συνεπώς διαμορφώνει μετέπειτα στάσεις.

Άποψη που την υποστηρίζει με τον τρόπο της βέβαια και η εμπειρία των "παλιών", έτσι δεν είναι; Την ακούω συχνά νομίζω την ατάκα: "Το θέμα είναι να τους πάρεις τον αέρα από την αρχή. Μέχρι τα Χριστούγεννα, ούτε χαμόγελο".

Ούτε νερό στον Άρη. Τέλος πάντων.

Ελαφρώς διαφορετική προσέγγιση προτείνουν και οι διδακτικάριοι, όχι μόνο των φυσικών επιστημών, που μιλούν για κάτι που ονομάζεται "διδακτικό συμβόλαιο". Πρόκειται για μία αρχική «συμφωνία» ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τους μαθητές σχετικά με το τι υπόσχεται η κάθε πλευρά και το τι ζητά από το μάθημα.

Ένα συμβόλαιο.

Ένα συμβόλαιο που καλό είναι να κρατά στενές επαφές με το συνολικό συμφέρον της τάξης. Ένα συμφέρον που αφορά κυρίως τη μάθηση και το δικαίωμα σε αυτήν. Στο δικό μου μάθημα, ας πούμε, νομίζω πως όταν ρητά λειτουργώ με βάση το επιχείρημα "εδώ έχουμε μαζευτεί για να μάθουμε", τις περισσότερες φορές οι μαθητές το καταλαβαίνουν μια χαρά και ανταποκρίνονται.

Βέβαια όταν σκέφτεσαι να κάνεις οποιοδήποτε "συμβόλαιο", πρέπει να σκεφτείς και τις δικές σου "υποχωρήσεις". Από την πλευρά μου για παράδειγμα, έχω υποσχεθεί στο μάθημα μου ότι πάντα θα επιστρέφω τετράδια, tests ή διαγωνίσματα διορθωμένα "στο επόμενο μάθημα". Μπορεί να μου έχει κοστίσει 2-3 γερά ξενύχτια μέχρι τώρα, αλλά αποδείχτηκε πολύ δυνατό «χαρτί» στις διαπραγματεύσεις.

Μερικοί, όταν αναφέρονται σε κάποιας μορφής "διδακτικό συμβόλαιο", μιλούν και για κανόνες που πρέπει να υπάρχουν σε μια τάξη. Εγώ θα πρόσθετα και δυο κουβέντες για τη λογική που υπάρχει πίσω από κάθε κανόνα. Το ποδόσφαιρο είναι το αγαπημένο μου παράδειγμα: Αν θέλεις να παίξεις ποδόσφαιρο, δέχεσαι ότι δεν θα πιάνεις τη μπάλα με τα χέρια...

Επίσης από την αρχή των μαθημάτων νομίζω ότι έχει σημασία να δείχνεις οργανωμένος, ή ακόμη καλύτερα, να είσαι οργανωμένος. Αν αρχίζει να φαίνεται ότι δε δίνεις και πολλή σημασία στο μάθημα σου, οι μαθητές έχουν ωραιότατο επιχείρημα για να μην υπακούσουν σε "κανόνες της τάξης". Αθέτησες το συμβόλαιο πρώτος, δεν έχει σημασία αν το έκανες άθελά σου. Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους.

Μερικοί προτείνουν στην αρχική κουβέντα, να υπάρχει αναφορά και σε ένα νοητικό πλάνο του τύπου "τι θα μάθουμε φέτος" με ψιθυρίζουσες αναφορές "κάτι για το οποίο πρέπει να βοηθήσουμε όλοι".
Εγώ βέβαια, ένα τέτοιο πλάνο το προτιμώ ντυμένο και με συναισθηματικές ατάκες, της μορφής "το ταξίδι μας στη Φυσική θα περιλαμβάνει διαδρομές σε…", αλλά κάτι τέτοιο μάλλον είναι χαζό προσωπικό «χούι» και όχι εμπεριστατωμένη άποψη περί διαχείρισης της τάξης...

Σταθερότητα στις επιλογές σου και τη στάση σου. Θέμα SOS. Όσο μπορείς, μείνε συνεπής στο αρχικό σενάριο, ναι, αυτό που προέβλεπε το "συμβόλαιο". Αν οι μαθητές αισθάνονται σιγουριά για το ποια θα είναι η στάση σου, τους είναι πιο εύκολο να προσαρμοστούν σε αυτήν. Όχι "μία έτσι, μία γιουβέτσι".
Γι’ αυτό και λέω ότι θέλει αρκετή σκέψη ο αρχικός σχεδιασμός του συμβολαίου: "όπως έστρωσες θα κοιμηθείς", έχει αποφανθεί εδώ και καιρό η ανέκδοτη λαϊκή βιβλιογραφία.

Βέβαια η συνέπεια μπορεί να συμπεριλαμβάνει και αναπόφευκτη αυστηρότητα από την πλευρά σου, στην εφαρμογή πιθανών ποινών. Εδώ θα χρησιμοποιούσα το επιχείρημα ότι οι μαθητές δείχνουν να έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα με την ασυνέπεια ενός εκπαιδευτικού, παρά με την αυστηρότητά του. Προσωπικά προσπαθώ να μην απειλώ με ποινές, που δεν θέλω ή δεν μου επιτρέπεται να εφαρμόσω. Και δεν εφαρμόζω μια ποινή αν δεν έχω προειδοποιήσει για την εφαρμογή της...

Το νου σου λένε οι γραφές. Προαπαιτούμενο για την ηρεμία στην τάξη είναι και η δική σου ήρεμη στάση. Μάθε να διατηρείς την ηρεμία σου, μπροστά στις δύσκολες στιγμές της τάξης. Πέρα από τις λανθασμένες "εν βρασμώ" αποφάσεις που μπορεί να πάρεις σε τέτοιες στιγμές, σκέψου ότι είναι απαραίτητο να μεταδώσεις το μήνυμα ότι εφαρμόζεις την ηρεμία που ζητάς από τους μαθητές σου.

Στην κλασική ερώτηση "μπαίνω στην τάξη και επικρατεί το χάος, τί να κανω;", η δική μου απάντηση έχει 3 βήματα.
Βήμα πρώτο. Μη κάνεις τίποτα! Είναι φορές που το να σταθείς ακίνητος και σιωπηλός μπροστά στους μαθητές που "έχουν ξεφύγει", μπορεί να έχει απίστευτα αποτελέσματα.

Η απόλυτη σιωπή δεν είναι κάτι που οι μαθητές περιμένουν από τον εκπαιδευτικό, οπότε η εμφάνισή της μπορεί να συγκεντρώσει την προσοχή πολλών.

Βήμα δεύτερο. Κάνε κάτι, αλλά μην υψώνεις ακόμα τη φωνή! Εγώ, συνήθως προσπαθώ να ξεκινήσω συζήτηση για κάτι λίγο έξω από το συνηθισμένο μάθημα, κάτι που υποθέτω ότι ενδιαφέρει τους μαθητές: ένα σχετικό αστείο ή ένα περιστατικό από άλλο τμήμα στο ίδιο μάθημα ή δεν ξέρω τί άλλο. Δοκίμασε και πες μου. Πάντως σημείωσε ότι ατάκες όπως "σχετικά με το διαγώνισμα θα πρέπει να σας πω..." ή "όσον αφορά τους βαθμούς του τριμήνου...", μάλλον μπορούν να σωπάσουν ολόκληρη τη θύρα 7.

Βήμα τρίτο. Βάλε τις φωνές, δεν έχουμε και όλη τη σχολική χρονιά στη διάθεση μας. Προσωπικά δεν έχω καταφέρει να βρω μια συνταγή που θα αποκλείει τη χρήση πολλών ντεσιμπέλ στη διαχείριση της τάξης, αλλά μάλλον η δυνατή φωνή θα πρέπει να είναι η ύστατη προσπάθεια...

Μαθήματα τακτικής: Σχετικά με τις ποινές, είναι προτιμώμενο να δρας, παρά να αντιδράς. Αντιδρώντας, τιμωρείς κάποια "δράση" ενός ή περισσοτέρων μαθητών. Δρώντας, προτείνεις λύσεις σε προβλήματα και περιμένεις απαντήσεις: "Μπορείς να διαλέξεις, Μανώλη: α) να συνεχίσεις να κάθεσαι στο ίδιο θρανίο αλλά χωρίς να προκαλείς κουβεντούλα με το Τάσο, β) να κάτσεις σε όποια άλλη θέση θες αν νομίζεις ότι θα είναι καλύτερα και γ) να φύγεις από τη τάξη αν θεωρείς ότι δεν μπορείς να συμβιβαστείς με τους κανόνες της".

Άλλες φορές δουλεύει, άλλες όχι. Με το Μανώλη δούλεψε.

Όπως αρκετές φορές δουλεύει στη δια-τήρηση της συμφωνίας και η επιβράβευση. Ένα μικρό αστείο σε στιγμές που η τάξη δείχνει να είναι συνεπής με τους κανόνες, εγώ το προτείνω.

Με τον τρόπο μου βέβαια: συνοδευόμενο από δήλωση για το λόγο που έγινε το αστείο, μια ρητή επιβεβαίωση της «συμφωνίας».

Και φυσικά υπάρχει και το θέμα των "συγκρούσεων".
Υποστηρίζω την άποψη ότι οφείλουμε σε τέτοιες περιπτώσεις να αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει πρόβλημα στην τάξη, κάνοντας παράλληλα σαφές με ποιο τρόπο οι συγκεκριμένες πράξεις ενός μαθητή ή περισσοτέρων επηρεάζουν τη λειτουργία της. Σημείο κλειδί συχνά είναι να επικεντρώνεις στο πρόβλημα, όχι στους συγκεκριμένους μαθητές ("θα μπορούσε άλλωστε, παιδιά, να το έχει κάνει οποιοσδήποτε από εσάς αυτό"). Ή το να παροτρύνεις τους εμπλεκόμενους να μιλήσουν για το πρόβλημα και να εκφράσουν άποψη για τις αιτίες του.

Κάπου εδώ φυσικά σκάει και το γνωστό θέμα του διδακτικού χρόνου. Σαν τα χιόνια. Δύσκολα τα πράγματα, το αναλυτικό πρόγραμμα δεν υπολογίζει ότι διαδικασίες για τη διαχείριση της τάξης είναι πιθανό να σπαταλούν αρκετό διδακτικό χρόνο. Πρέπει να είσαι προσεκτικός για το πόσο χρόνο αφιερώνεις σε διαδικασίες όπως αυτές που περιγράφω παραπάνω.

Και φυσικά να διαλέξεις τί από όσα λέω ταιριάζουν στη διδασκαλία σου. Σκέψου ότι μάλλον επιβάλλεται το να κάνεις "προσωπική σου υπόθεση" τον τρόπο διαχείρισης της τάξης: Είσαι κομμάτι μιας συμφωνίας, άρα πρέπει να σε αντιπροσωπεύει όσο γίνεται καλύτερα.

Κλείνωντας, Post it σημείωμα πάνω στο ψυγείο: Να μην ξεχάσω.

Να μην ξεχάσω ότι οι μαθητές είναι άνθρωποι που βρίσκονται σε μια διαφορετική ηλικία, ομολογουμένως αρκετά δυσκολότερη από τη δική μου. Μαθαίνουν τον κόσμο – που σημαίνει και τις σχέσεις μεταξύ τους - και τα λάθη είναι αναπόφευκτα σε αυτή τη διαδικασία. "Το πάθημα είναι το μάθημα" έλεγε η γιαγιά μου, πολύ πριν το ανακαλύψει η βιβλιογραφία της γνωστικής ψυχολογίας.

Που "μαθητές=άνθρωποι" επίσης σημαίνει ότι παίζει κάπου κρυφά να υπάρχει και κανένα πρόβλημα στο σπίτι με τον μπαμπά που "γύρισε χθες αργά και η μαμά φώναζε", να δίνει άφθονο υλικό σε διαθέσεις και πράξεις...

Να μην ξεχάσω (2). Τελευταίο αλλά σημαντικό. Ένα πρόβλημα στη διαχείριση της τάξης μπορεί πολύ συχνά να είναι ένδειξη ότι κάτι "δεν πάει καλά" με τον τρόπο που διδάσκω. Θυμήσου κι εσύ προχθές στην τηλεόραση, που η αγαπημένη σου ομάδα έπαιζε χάλια και καταλήξατε με τους άλλους ποδοσφαιρόφιλους να λέτε ανέκδοτα…

ΥΓ. Η φωτογραφία "scream" είναι από το blog www.visuallee.com/weblog/