Από την Πατερική Θεολογία
Τοῦ Πνεύματος τὴν χάριν ἡ Γραφὴ ποτὲ μὲν πῦρ, ποτὲ δὲ
ὕδωρ καλεῖ, δεικνῦσα ὅτι οὐκ οὐσίας ἐστὶ ταῦτα παραστατικὰ τὰ ὀνόματα,
ἀλλ᾿ ἐνεργείας. Οὐδὲ γὰρ ἐκ διαφόρων συνέστηκεν οὐσιῶν τὸ Πνεῦμα, ἀόρατόν
τε καὶ μονοειδὲς ὄν. Τὸ μὲν οὖν ὁ Ἰωάννης δηλεῖ λέγων· «Αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει
ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί» (Λκ. γ´, 16), τὸ δὲ ὁ Χριστός, «ποταμοὶ ἐκ
τῆς κοιλίας αὐτοῦ ρεύσουσιν ὕδατος ζῶντος. τοῦτο δὲ εἶπε περὶ τοῦ Πνεύματος»,
φησίν, «οὗ ἔμελλον λαμβάνειν» (Ιω. ζ´, 38-39). Οὕτω καὶ τῇ γυναικὶ διαλεγόμενος,
ὕδωρ καλεῖ τὸ Πνεῦμα· «Ὃς γὰρ ἂν πίῃ ἐκ τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ,
οὐ μὴ διψήσει εἰς τὸν αἰῶνα» (Ιω. δ´, 14). Οὕτω δὲ τὸ Πνεῦμα καλεῖ,
διὰ μὲν τῆς τοῦ πυρὸς προσηγορίας τὸ διεγηγερμένον καὶ θερμὸν τῆς χάριτος
καὶ δαπανητικὸν ἁμαρτημάτων αἰνιττόμενος, διὰ μὲν τῆς τοῦ ὕδατος τόν
τε καθαρμὸν ἐξ αὐτοῦ καὶ τὴν πολὺν παραψυχὴν ταῖς ὑποδεχομέναις αὐτὸ
διανοίαις ἐμφῆναι. Εἰκότως. Ὥσπερ γάρ τινα παράδεισον παντοίοις δένδροις
κομῶντα καρποφόροις τε καὶ ἀειθαλέσιν, οὕτω τὴν πρόθυμον κατασκευάζει
ψυχήν, οὔτε ἀθυμίας, οὔτε σατανικῆς συγχωροῦσα ἐπιβουλῆς αἰσθέσθαι,
ἅτε ῥᾳδίως σβεννῦσα τοῦ Πονηροῦ πάντα τὰ πεπυρωμένα βέλη.
ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ:
Πρόκειται για τον ιδρώτα, τα δάκρυα και το αίμα[i] Ο πολιτισμός χωρίς τον ιδρώτα των δημιουργών δεν παράγεται, τα κοινωνικά ζητήματα δεν επιλύονται χωρίς το αίμα των αδικουμένων, η οικολογική διάρρηξη των οικοσυστημάτων δεν πρόκειται να αντιστραφεί, εάν τα δάκρυά μας για το σημερινό παγκόσμιο υπόδειγμα δεν συγκινήσουν και σχίσουν κατάβαθα τις καρδιές μας.
Το νερό, πρώτο απ’ όλες τις χημικές ουσίες, έλαβε σ’ όλους τους πολιτισμούς, όπως είναι αναμενόμενο, ιδιαίτερη και πολλαπλή αξία, τουλάχιστον όση ο ήλιος, ο αέρας και η στεριά (γη)[iii]. Και η αξία αυτή αναφέρεται τόσο στη κυοφορία, εξέλιξη και διαιώνιση της βιολογικής, όσο και της πνευματικής – πολιτισμικής Ζωής. Ήταν δυνατόν επομένως να μη προσλάβει ιδιαίτερο περιεχόμενο και στην χριστιανική εκκλησιολογία; Όχι βέβαια![iv]
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε βάσιμα πως όλο το μυστήριο της θείας οικονομίας ξεκινά από ένα ιστορικό τριπλό ραντεβού: Το ανθρώπινο πρόσωπο μέσα στο νερό που ρέει αφήνει στο ενεργό παρόν τα λύματα των αστοχιών της ζωής του παρελθόντος, ώστε να υποδεχτεί τη ροή των άκτιστων ενεργειών του πανταχού παρόντος θείου Πνεύματος.
α) Στην Γένεση (α΄ 2) καταγράφεται η αρχή της βιολογικής ζωής δια της συζυγίας των ακτίστων δημιουργικών ενεργειών του αγίου Πνεύματος, που «επεφέρετο επί του ύδατος», με το κτιστό νερό. Η δημιουργία και η εξέλιξη της συμπαντικής κτιστής ζωής συμπλέκονται από την αφετηρία σε μια πορεία, ώστε να επιτευχθεί τελικά «η αντίδοση των ιδιωμάτων»[v] κτιστού και ακτίστου στο πρόσωπο του Νέου Αδάμ, «εν δυο φύσεσιν ασυγχύτως, ατρέπτως, αδιαιρέτως, αχωρίστως»[vi] και από εκεί σε κάθε Αδάμ (άνθρωπο).
β) Στην Γένεση (στ΄- θ΄) επίσης αναφέρεται ο κατακλυσμός, που έγινε με κέντρο τη Μεσοποταμία[vii], κοιτίδα του πρώτου παραδείσου και οδήγησε στο βυθό και το θάνατο όλο μεν το διαταραγμένο ανθρωπογενές μετα-αδαμιαίο «οικοσύστημα» που αυτονομήθηκε από τις άκτιστες ενέργειες του Θεού, αλλά το μικρό δε «οικοσύστημα Νώε», μέσω της κιβωτού, διασώθηκε, βαπτιζόμενο στην πλημμύρα. Εκεί το περιστέρι και το ουράνια τόξο ήταν τα σύμβολα των Θεοφανείων, που σημάδεψαν τη νέα αφετηρία - ανάσταση της ζωής των απογόνων του Αδάμ στην περιοχή.
γ) Καταγράφεται στην Έξοδο (ιδ΄, 21-31) η διπλή οπισθοχώρηση - διάνοιξη της Ερυθράς θάλασσας, η οποία βεβαίως έχει σχήμα ποταμού, ώστε να διέλθει το σώμα του διωκόμενου Ισραήλ, από την όχθη της επώδυνης δουλείας (Αίγυπτος) προς την όχθη της μαχητικής ελευθερίας (έρημος Σινά, κ. ε.). Οι διώκτες σκεπάστηκαν από τα νερά που επέστρεψαν, ενώ ο Μωυσής με τους Ισραηλίτες πέρασαν. Παρά την σύνδεση του γεγονότος με μεγάλα γεωλογικά φαινόμενα, όπως η έκρηξη του Ηφαιστείου της Θήρας[viii] περί το 1500 π. χ. περίπου, τόσο η ιστορική, αλλά κυρίως η συμβολική - προφητική[ix] διάσταση παραμένει κεντρικό γεγονός στην χριστιανική εκκλησιολογία[x].
δ) Η ανάβλυση νερού από την πέτρα που χτύπησε ο Μωυσής με το ίδιο ραβδί που χτύπησε την Ερυθρά θάλασσα (Έξοδος, κεφ. Ιζ΄, 1-7) αποτέλεσε βέβαια ένα από τα πολλά θαυμαστά σημεία κατά την έξοδο από την Αίγυπτο. Ανεξάρτητα από το ότι παρόμοιες συσχετίσεις νερού και πέτρας αναφέρονται σε προϊστορικές παραδόσεις[xi], το γεγονός αυτό αποτέλεσε ένα ακόμα ειδικό σημείο συμβολισμού για τον Απ. Παύλο: «…Οι πατέρες ημών πάντες υπό νεφέλην ήσαν, και πάντες δια θαλάσσης διήλθον, και πάντες εις τον Μωυσήν εβαπτίσαντο εν τη νεφέλη και εν τη θαλάσση, και πάντες το αυτό πόμα πνευματικόν έπιον. Έπινον γαρ εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας, η δε πέτρα ην ο Χριστός…»[xii].
Ο δε άγ. Επιφάνιος Κύπρου, παίρνοντας αφορμή, συσχετίζει νερό και αίμα: «… Εκεί με το ραβδί η πέτρα δέχεται κτύπημα. εδώ η Πέτρα, ο Χριστός δέχεται τρύπημα στην πλευρά. Εκεί βγαίνει απ’ την πέτρα νερό. Εδώ Αίμα και νερό πηγάζει απ’ τη ζωοποιό πλευρά…»[xiii]! Αντίθετα δηλαδή από την Αίγυπτο, όπου είχαμε μεταστροφή των υδάτων του Νείλου σε αίμα[xiv]. Είχαμε συγκεκριμένα αιματηρή καταστροφή των ψαριών και επομένως τόσο έλλειψη τροφής, όσο και πόσιμου νερού, που ισοδυναμούν με θάνατο.
ε) Η διέλευση του Ισραήλ υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή περί το 1225 π. Χ.[xv] (Ιησούς του Ναυή, κεφ. Γ΄[xvi]) από την ανατολική όχθη του Ιορδάνη προς τη δυτική, αφού «ο Ιορδάνης εστράφη εις το οπίσω». Ουσιαστικά πρόκειται για ένα νέο πέρασμα του λαού του Θεού προς τη Γη της Επαγγελίας, που επαναλαμβάνει το συμβολισμό του περάσματος της Ερυθράς θάλασσας. Εξάλλου από το διαβατό αυτό πέρασμα (πόρο) Βηθαβαρά (= διάβαση), βάπτιζε το «βάπτισμα μετανοίας» ο Ιωάννης βαπτιστής. Σήμερα οι προσκυνητές που βαπτίζονται στο διαβατό πόρο Μοχαντέτ Χατζλέ λέγονται χατζήδες, εκ του «χατζή», προθέματος πλέον του επιθέτου τους.
Κατά τη Ορθόδοξη θεολογία η είσοδος, έστω για πολύ λίγο χρόνο, του Ιησού στα ήρεμα νερά του Ιορδάνη ποταμού, έδωσε την ευ-καιρία για πλήρη Θεοφάνεια. Στα ευαγγέλια, με τις διαφορετικές οπτικές[xviii] των ευαγγελιστών έχομε:
α) την Θεοφάνεια, δια μόνης της φωνής, του Πατέρα που υπογράφει για τον Υιό Λόγο,
β) την Επιφάνεια της Αλήθειας για τον Υιό Λόγο δια του Αγίου Πνεύματος μέσω της εικόνας (εν είδει του ακέραιου από «ακαθαρσίες») περιστεριού και
γ) την Διαφάνεια στα ανθρώπινα μάτια του «μεγίστου των προφητών» Ιωάννη (Βαπτιστή) της θεϊκής καθαρότητας του Ιησού - Υιού Λόγου, που επιβεβαιώνει ο κατεξοχήν βαπτιστής Ιωάννης, αφού δεν αποδέχεται εξομολόγηση αστοχιών (αμαρτιών) του Ιησού.
Θα μπορούσαμε στο σημείο αυτό να αντιστοιχήσουμε τα θεϊκά, αλλά ατελή σημεία με το νερό του ιστορικού Ισραήλ με τον μικρό αγιασμό που τελείται από την Εκκλησία στην αφετηρία κάθε ανθρώπινης προσπάθειας, ανεξάρτητα από την τελική της έκβαση. Η Βάπτιση όμως του Ιησού, όπου έχουμε την πλήρη Επιφάνεια της Τριάδος, μπορεί να αντιστοιχηθεί μόνο με το Μεγάλο Αγιασμό, που τελείται μόνο μία φορά το έτος, μετά την Εσπερινή Θεία Λειτουργία της παραμονής και επαναλαμβάνεται και την ημέρα των Θεοφανείων. Και παρά το γεγονός ότι η πόση αυτού του αγιασμού προϋποθέτει ειδική προετοιμασία, είναι όμως κατώτερη της Θείας Κοινωνίας[xix].
Ας προσέξουμε, στο σημείο αυτό, πως ο κατεξοχήν θεολόγος και ευαγγελιστής Ιωάννης - που αρχίζει το ευαγγέλιό του όχι με τη Γέννηση του Ιησού – Ενανθρώπιση του Υιού Λόγου όπως οι τρεις συνοπτικοί ευαγγελιστές, αλλά με τη Βάπτιση στον Ιορδάνη - τοποθετεί το ζήτημα σε όλες του τις διαστάσεις. Τονίζει δηλαδή μια βασική εκκλησιολογική αρχή, δηλαδή την άμεση σύνδεση των Θεοφανείων με τη Σταύρωση και επομένως του νερού του Ιορδάνη με το αίμα του Ιησού: «Τις είναι ο νικών τον κόσμον ειμή ο πιστεύων ότι ο Ιησούς είναι ο Υιός του Θεού; Ούτός εστίν ο ελθών δι’ ύδατος και αίματος, Ιησούς Χριστός. Ουκ εν τω ύδατι μόνον, αλλά εν τω ύδατι και τω αίματι. Και το Πνεύμα εστί το μαρτυρούν, ότι το Πνεύμα εστίν η αλήθεια».[xx]
Ανακεφαλαιώνω με επισημάνσεις από ένα πανηγυρικό των Θεοφανείων: «Ο Ιορδάνης ποταμός γίνεται ο τύπος ολόκληρης της ανθρωπότητας. Οι δύο πηγές του, Ιόρ και Δαν, απεικονίζουν τον Αδάμ και την Εύα. Καταλήγει στην Νεκρά θάλασσα, όπως κάθε άνθρωπος δια της αμαρτίας φθάνει στον θάνατο. Μέσα στον Ιορδάνη εισέρχεται και βαπτίζεται ο Χριστός. Τότε η «θάλασσα είδε και έφυγεν, ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω» (Ψαλμ. 114, 3). Ο Λόγος του Θεού, εισέρχεται στην ανθρώπινη ιστορία, βαπτίζεται στον Ιορδάνη ποταμό και γυρίζει την πορεία της προς τα πίσω, στις πηγές της, όπου υπάρχει η αθανασία και η αιωνιότητα. Μακρυά από την αλμυρή ζωή της φθοράς, εκεί όπου δεν υπάρχει πόνος, λύπη και στεναγμός, όπου είναι η Βασιλεία του Θεού…».[xxi]
V. Η δική μας επιστροφή ως μικρός επίλογος
Μια όμορφη εικόνα επιστροφής αποτελούν τα οπτικά βυθίσματα των σύγχρονων αστροφυσικών με προχωρημένης τεχνολογίας τηλεσκόπια,[xxii] βυθίζονται στο παρελθόν του σύμπαντος και βλέπουν λίγο μετά την «Μεγάλη Έκρηξη». Ουσιαστικά «η επιστροφή προς τα οπίσω» συχνά είναι η όντως πρό-οδος, αφού αναπροσαρμόζεται η πορεία προς την αθωότητα του Παραδείσου με μια εσχατολογία που αποτελεί στην πραγματικότητα είσοδο στο παρόν της Ιστορίας.
Βυθιζόμενοι στο Ιορδάνη της ανθρώπινης ιστορίας και περιπέτειας (δια του πλήρους ορθοδόξου βαπτίσματος[xxiii]), αίροντες το δικό μας σταυρό (που ακολουθεί τη μετά τη βύθιση στον πανανθρώπινο Ιορδάνη), αλλά και λουόμενοι στο αίμα της Θ. Ευχαριστίας, πλημμυρίζουμε από τα ποτάμια του Ζώντος Ύδατος, δηλαδή των ακτίστων δωρεών[xxiv] του Πνεύματος.
Έτσι, και μόνο έτσι, το σώμα της Εκκλησίας καθίσταται δυναμικά το κέντρο της τριπλής συνάντησης φύσης (ύδατα-Ιορδάνης), ανθρωπότητας και κοινωνίας (Βάπτιση και Ευχαριστία) και Πνεύματος (Θεοφάνεια της Αγ.. Τριάδας). Με τη συνάντηση αυτή, που γίνεται αισθητή με το ορθόδοξο Βάπτισμα[xxv], η ανθρωπότητα δεν είναι έρμαιη στη καταστροφική μανία των «πολιτικών θανάτων» στις κοσμικές παλίρροιες της ιστορίας. Μπορεί να ακολουθεί τον όντως Ορθό Λόγο μέσω της Νέας Κιβωτού των αγίων[xxvi], που αρμενίζει μεν στα ύδατα της ιστορικής θεσμικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά μπορεί να φτάσει σε οποιοδήποτε Αραράτ. Σ’ αυτήν μπορούμε να εισερχόμαστε σε κάθε φάση «πλημμυρίδας» και να κάνουμε τις εξόδους μας σε κάθε φάση «άμπωτης» , είτε ξεχωριστά ως προσωπικά υποκείμενα, είτε ως συλλογικά.
Σημείωση: Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό του «Παγκόσμιου Ελληνισμού» «5+1», τ. 46, Χειμώνας 2009-2010.
Στο ανθρώπινο σώμα το νερό περιέχεται σε ποσότητα 70% και στο αίμα 90%.
[ii] Το νερό μόνο στο πλανήτη «γη» – ακόμα - «απαντάται και στις τρεις μορφές: στερεή (πάγος, χιόνι), υγρή (νερό πηγών, ποταμών, θαλασσών) και αέρια ( υδρατμοί στην ατμόσφαιρα). Επίσης, το νερό υπάρχει σ' όλους τους ζωντανούς (ζωικούς και φυτικούς) οργανισμούς. Στις τροφές υπάρχει σε μεγάλο ποσοστό. Το γάλα π.χ. περιέχει 87%, οι πατάτες 78%, τα αβγά 74%, τα λαχανικά και τα φρούτα μέχρι 93% νερό. Στο ανθρώπινο σώμα το νερό περιέχεται σε ποσότητα 70% και στο αίμα 90%. Μερικές φορές προσκολλάται σε διάφορες χημικές ουσίες και σχηματίζει μ' αυτές ένυδρες ενώσεις, συνήθως κρυσταλλικές…Άλλοτε πάλι το νερό ενώνεται σταθερά με τα μόρια των χημικών ενώσεων και σχηματίζεται νέα χημική ένωση…».
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B5%CF%81%CF%8C
[iii] Τέσσερα στοιχεία, Βικιπαίδεια: Σύμφωνα με την θεωρεία των τεσσάρων στοιχείων όλα τα υπάρχοντα συντάσσονται από άλλα, βασικά στοιχεία, τα εξής τέσσερα: τη φωτιά, το νερό, τον αέρα και την γη.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%AD%CF%83%CF%83%CE%B5%CF%81%CE%B1_%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%B1
[iv] Οσίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, «Έκδοσις Ακριβής Ορθοδόξου Πίστεως», ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 23. Περί υδάτων: «Και το νερό, επίσης, είναι ένα από τα τέσσερα στοιχεία, το πιο ωραίο δημιούργημα του Θεού. Το νερό είναι στοιχείο υγρό και ψυχρό, βαρύ και με ροπή προς τα κάτω, που εύκολα χύνεται. Αυτό υπενθυμίζει η Αγία Γραφή όταν λέει: «Υπήρχε σκοτάδι πάνω από την άβυσσο και το Πνεύμα του Θεού βρισκόταν πάνω από τα νερά». Η άβυσσος δεν είναι τίποτε άλλο παρά τα πολλά νερά, που το τέλος τους είναι ασύλληπτο για τον άνθρωπο…
Ο Ωκεανός, λοιπόν, είναι σαν ποταμός που περικυκλώνει όλη τη γη· γι’ αυτόν, όπως νομίζω, είπε η Αγία Γραφή, ότι «ένα ποτάμι πηγάζει από τον Παράδεισο» το οποίο έχει πόσιμο και γλυκό νερό…
Γι’ αυτό όλη η ξηρά είναι διάτρητη και έχει υπόγεια νερά σαν φλέβες, μέσα από τις οποίες παίρνει τα θαλάσσια νερά και αναβλύζει τις πηγές. Και το νερό των πηγών είναι ανάλογο με την ποιότητα της γης…
Πρώτα στο νερό, λοιπόν, έδωσε εντολή ο Θεός να βγάλει ζωντανούς οργανισμούς, επειδή επρόκειτο ν’ ανακαινίσει τον άνθρωπο με το νερό και με το Άγιο Πνεύμα, το οποίο στην αρχή της δημιουργίας κινούνταν πάνω από τα νερά… Το νερό μάλιστα είναι το πιο ωραίο στοιχείο της φύσεως και πολύ χρήσιμο· καθαρίζει, όχι μόνον τη σωματική βρωμιά, αλλά και την ψυχική, εφόσον δεχθεί τη χάρη του Αγίου Πνεύματος…»,
http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/iwannhs_damaskhnos_ekdosis_akribhs.htm
[v] Νίκ. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β, σελ. 280 κλπ., Θεσσαλονίκη 1988.
[vi] Δόγμα της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου στη Χαλκηδόνα Κωνσταντινουπόλεως το 451, ταυτόχρονα ενάντια σε μονοφυσιτικές και νεστοριανικές αποκλίσεις, http://el.orthodoxwiki.org/%CE%94%CE%84_%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A3%CF%8D%CE%BD%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%82
[vii] Η τοπικότητα στην Μεσοποταμία του κατακλυσμού επί Νώε θεωρείται πια σήμερα ως η μόνη ορθή: http://www.oodegr.com/oode/genesis/katak1.htm
[viii] Το θαύμα της διαβάσεως της Ερυθράς Θαλάσσης και η μινωική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, Αθαν. Ι. Δεληκωστοπούλου Καθηγητού Πανεπιστημίου,
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ" ΣΕΠΤ.2007,
http://www.egolpio.com/SCIENCE&FAITH/santorini_redsea.htm
[ix] α) Ψαλ. 113,3: «Η θάλασσα είδε και έφυγεν, ο Ιορδάνης εστράφη εις τα Οπίσω», δηλαδή «Η Ερυθρά Θαλασσα είδε τον ισραηλιτικό λαό και υποχώρησε, αφού σχίστηκε στα δυο. Ο Ιορδάνης ποταμός ανέκοψε το ρεύμα του και εστράφη εις τα οπίσω - για να δώσει δίοδο στους Ισραηλίτες επί Ιησού του Ναυή.)
β) Ψαλ. 113,5: «Τί σοί έστι, θάλασσα, ότι έφυγες, και σύ, Ιορδάνη, ότι εστράφης εις τα Οπίσω;», δηλ. «Τι σου συνέβη, ω (ερυθρά) θάλασσα, που σχίστηκες στα δύο και υποχώρησες, και συ, Ιορδάνη, που ανέκοψες τη ροή σου προς τη θάλασσα, και γύρισες προς τα πίσω;).
[x] Προτυπώσεις της Βάπτισης του Χριστού και φυσικά του Ορθοδόξου Βαπτίσματος:
«Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα, και δια ξηράς οικείους έλκει, εν αυτώ κατακαλύψας αντιπάλους, ο κραταιός, εν πολέμοις Κύριος. Ότι δεδόξασται.» (Ωδή ά, ο ειρμός, Καταβασίες των Φώτων, προτυπώσεις της του Χριστού Βαπτίσεως). Επίσης:
«Στίβει θαλάσσης, κυματούμενον σάλον, Ήπειρον αύθις, Ισραήλ δεδειγμένον. Μέλας δε πόντος, τριστάτας Αιγυπτίων, Έκρυψεν άρδην, υδατόστρωτος τάφος, Ρώμη κραταιά, δεξιάς του Δεσπότου» (Κανόνας Ιαμβικός, Ωδή ά, ο ειρμός, Καταβασίες των Φώτων).
[xi] Ελληνικό παράδειγμα ο Πήγασος, που «… ήταν το φτερωτό άλογο της Ελληνικής Μυθολογίας, για τον οποίο, αν και ο Όμηρος δεν τον αναφέρει, υπάρχουν οι ακόλουθες παραδόσεις: …
4. Η συσχέτιση του Πήγασου με τις Μούσες οφείλεται στη ακόλουθη παράδοση: Όταν οι Μούσες διαγωνίζονταν κάποτε στο τραγούδι με τις κόρες του Πιέρου, στον ποταμό Ελικώνα, μόλις άρχισαν το τραγούδι οι Πιέριες κόρες όλα είχαν σκοτεινιάσει. Αμέσως μετά, όταν ήλθε η σειρά των Μουσών, όλα φαίνονταν σαν να σταμάτησαν, ο Ουρανός, η Θάλασσα, τα ποτάμια, για να ακούσουν τους εξαίσιους ύμνους, ο δε Ελικώνας άρχιζε να υψώνει τη κορυφή του προς τον ουρανό από χαρα και υπερηφάνεια μέχρι που τον σταμάτησε ο φτερωτός Πήγασος, με διαταγή του Ποσειδώνα, λακτίζοντάς τον με τις οπλές του. Από το λάκτισμα αυτό γεννήθηκε η πηγή του Ελικώνα, της οποιας τα νερά ενέπνεαν τις Μούσες, η καλούμενη και Ιποκρήνη.… Γενικά ο Πήγασος συμβολίζει αλληγορικά το θαλάσσιο νέφος (θαλάσσιοι υδρατμοί - γιος του Ποσειδώνα), που μεταφέρει τους κεραυνούς (του Δία) και που γίνονται αντιληπτοί στις καταιγίδες.
Ειδικότερα, από τη παραπάνω 4η μυθολογική παράδοση διαφαίνεται περίτρανα (με τα λακτίσματα του Πήγασου στον Ελικώνα), το τελευταίο στάδιο του κατακλυσμού όπου σταμάτησαν πλέον τα νερά να υποχωρούν και αντίθετα να υψώνονται οι κορυφές των βουνών (με εντολή του Ποσειδώνα) μέσα με πανηγυρισμό και νίκη των τεχνών (Μουσών)…»
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%AE%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%BF%CF%82_(%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1)
[xii] Α΄ Κορινθ., κεφ. ι΄, στιχ. 4. Αναφορά γίνεται και Ψαλμ 104, στιχ 41: «Διέρρηξεν πέτραν, και ερρύησαν ύδατα, επορεύθησαν εν ανύδροις ποταμοί».
[xiii] ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ, Λόγος εις την Αγίαν του Χριστού Ανάστασιν,
http://www.egolpio.com/PATERIKA/epifaniou_logos_sthn_anastash.htm
[xiv] Έξοδος κεφ. ζ΄, 17-21. Όμοια: Ψαλμ/ 104, 29.
[xv] Σάββα Αγουρίδη, Ιστορία της Θρησκείας του Ισραήλ, κεφ. Γ΄, σελ. 71 κ. ε., Ελληνικά Γράμματα, ΑΘΗΝΑ 1995.
[xvi] «… Ο Ιορδάνης επληρούτο καθ’ όλην την κρηπίδα αυτού ωσεί ημέραι θεροισμού. Και έστη τα ύδατα τα καταβαίνοντα άνωθεν, έστη πήγμα έν αφεστηκός μακράν σφόδρα σφοδρώς έως μέρους Καριαθαρίμ, το δε καταβαίνον κατέβη εις την θάλασσαν Άραβα, θάλλασσαν αλός, έως εις το τέλος εξέλιπε. Και ο λαός ειστήκει απέναντι Ιεριχώ» (στιχ. 15-16).
[xvii] Η Χάρις του Πνεύματος Πυρ και Ύδωρ, Α. Ιωάννου Χρυσοστόμου: απόσπασμα από Ομιλία ΛΒ´ στο κατά Ιωάννην (Ιω, δ´ 13-20),
http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/iwannhs_xrysostomos_xaris_pyr_ydwr.htm
[xviii] Κάθε ευαγγελιστής αποτελεί διαφορετικό και ιδιαίτερο υποκείμενο, καταγράφει, εξιστορεί και ερμηνεύει την θεανθρωπότητα του Ιησού, τόσο λόγω της προσωπικής αίσθησης, όσο και της διαφορετικής χωροχρονικής εξελικτικής οπτικής του εκκλησιαστικού σώματος. Η Βάπτιση του Κυρίου και τα Θεοφάνεια στα τέσσερα Ευαγγέλια αναφέρονται: α) Ματθαίος, κεφ. γ´, στιχ. 13-17, β) Μάρκος, κεφ. α´, στιχ. 9-11, γ) Λουκάς, κεφ. γ´, στιχ. 21-22 και δ) Ιωάννης κεφ. α΄, στιχ. 29-34.
[xix] Αρχιμ. Βασιλ. Μπακογιάννη, «ΜΙΚΡΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΓΙΑΣΜΟΣ», σελ. 37-39, γ΄ έκδ., «Θαβώρ» 2004.
[xx] Α΄ Επιστολή Ιωάννου, κεφ. Ε΄, στ. 5-6.
[xxi] ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ, Του Αρχιμ. Παύλου Σταματά,
http://www.imverias.gr/dev/index.php?option=com_content&view=article&id=78:oim&catid=39:71&Itemid=33
[xxii] Το διαστημόπλοιο Planck της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος που εκτοξεύτηκε το Μάιο του 2009, έλαβε τις πρώτες εικόνες του λυκόφωτος του big bang, αποκαλύπτοντας την με μια πρωτοφανή λεπτομέρεια. Πάντως, ο πρώτος συνολικός χάρτης του ουρανού αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί σε περίπου έξι μήνες. Μέχρι τώρα έχει παρατηρηθεί στη μικροκυματική περιοχή του φάσματος ένα μικρό τμήμα του ουρανού σαν πολύχρωμη ταινία από το Planck. Στην παραπάνω εικόνα η ταινία βρίσκεται επάνω σε μια εικόνα του δίσκου του Γαλαξία μας
Το διαστημόπλοιο πέταξε στο διάστημα στις 14 Μαΐου. Πρόκειται να παρατηρήσει την λάμψη του θερμού αερίου κάπου 380.000 χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, που σήμερα την ονομάζουμε Κοσμικό Υπόβαθρο Μικροκυμάτων….
http://www.physics4u.gr/blog/?p=884
[xxiii] «Ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω, θεασάμενος το πυρ της θεότητος σωματικώς κατερχόμενον και εισερχόμενον επ’ αυτόν... Εν τω Ιορδάνη βυθίσαντα, και βάπτισμα σωτηρίας τω κόσμω δωρησάμενον…» ( Ευχή ακολουθίας του Μεγάλου αγιασμού των Θεοφανείων.)
[xxiv] Γρηγορίου του Θεολόγου: «Το απρόσληπτον και αθεράπευτον, ό δε ήνωται Θεώ τούτο και σώζεται», Επιστολή 101 PG 37, 181 C-184A.
[xxv] Τονίζει ο Αγ. Αθανάσιος (λόγος εις το Άγιο Πάσχα): «… Εν τούτοις εβαπτίσθης τοις αγαθοίς, νεοφώτιστε ... Εμιμήσω τη καταδύσει του Δεσπότου τον τάφον, αλλά ανέδυς πάλιν εκείθεν, τα της αναστάσεως έργα προ των έργων θεώμενος… Υπηρετεί προς την χρείαν το ύδωρ, δημιουργεί δε την αναγέννησιν η χάρις, ως εν μήτρα τη κολυμβήθρα το εμβαλλόμενον αναπλάττει. Ως εν χωνευτηρίω τω ύδατι τον κατιόντα αναχαλκεύει…», http://www.orthros.org/Greek/Keimena/K_PeriOrthisEpitAgVapt.htm
[xxvi] Alexander Scmemann 1974, «Εξ ύδατος και Πνεύματος», εκδ. ΔΟΜΟΣ 1984, σελ. 59: «Όπως ακριβώς «το ύδωρ τούτο» αντικαθιστά και αντιπροσωπεύει όλο τον κόσμο, έτσι ολόκληρη η Εκκλησία δέχεται το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος και υπεισέρχεται σ’ αυτή την πράξη αναδημιουργίας και λύτρωσης». Και στη σελ. 60: «… Το Βάπτισμα δεν είναι μια μαγική πράξη που προσθέτει μερικές υπερφυσικές δυνάμεις στις φυσικές μας ιδιότητες. Είναι η αρχή αυτής της αιώνιας ζωής, που μας ενώνει εδώ, σ’ αυτόν τον «παρόντα» κόσμο και μας κάνει από τώρα μετόχους της Βασιλείας του Θεού…».
ΠΗΓΗ
Τοῦ Πνεύματος τὴν χάριν ἡ Γραφὴ ποτὲ μὲν πῦρ, ποτὲ δὲ
ὕδωρ καλεῖ, δεικνῦσα ὅτι οὐκ οὐσίας ἐστὶ ταῦτα παραστατικὰ τὰ ὀνόματα,
ἀλλ᾿ ἐνεργείας. Οὐδὲ γὰρ ἐκ διαφόρων συνέστηκεν οὐσιῶν τὸ Πνεῦμα, ἀόρατόν
τε καὶ μονοειδὲς ὄν. Τὸ μὲν οὖν ὁ Ἰωάννης δηλεῖ λέγων· «Αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει
ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί» (Λκ. γ´, 16), τὸ δὲ ὁ Χριστός, «ποταμοὶ ἐκ
τῆς κοιλίας αὐτοῦ ρεύσουσιν ὕδατος ζῶντος. τοῦτο δὲ εἶπε περὶ τοῦ Πνεύματος»,
φησίν, «οὗ ἔμελλον λαμβάνειν» (Ιω. ζ´, 38-39). Οὕτω καὶ τῇ γυναικὶ διαλεγόμενος,
ὕδωρ καλεῖ τὸ Πνεῦμα· «Ὃς γὰρ ἂν πίῃ ἐκ τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ,
οὐ μὴ διψήσει εἰς τὸν αἰῶνα» (Ιω. δ´, 14). Οὕτω δὲ τὸ Πνεῦμα καλεῖ,
διὰ μὲν τῆς τοῦ πυρὸς προσηγορίας τὸ διεγηγερμένον καὶ θερμὸν τῆς χάριτος
καὶ δαπανητικὸν ἁμαρτημάτων αἰνιττόμενος, διὰ μὲν τῆς τοῦ ὕδατος τόν
τε καθαρμὸν ἐξ αὐτοῦ καὶ τὴν πολὺν παραψυχὴν ταῖς ὑποδεχομέναις αὐτὸ
διανοίαις ἐμφῆναι. Εἰκότως. Ὥσπερ γάρ τινα παράδεισον παντοίοις δένδροις
κομῶντα καρποφόροις τε καὶ ἀειθαλέσιν, οὕτω τὴν πρόθυμον κατασκευάζει
ψυχήν, οὔτε ἀθυμίας, οὔτε σατανικῆς συγχωροῦσα ἐπιβουλῆς αἰσθέσθαι,
ἅτε ῥᾳδίως σβεννῦσα τοῦ Πονηροῦ πάντα τὰ πεπυρωμένα βέλη.Ἡ Χάρις τοῦ Πνεύματος Πῦρ καὶ Ὕδωρ
ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ:
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΟΜΙΛΙΑ ΛΒ´ ΣΤΟ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ (Ιω, δ´ 13-20)
Στη
μετανεωτερική εποχή που πορευόμαστε και ανεξάρτητα από το πώς
τοποθετείται κανείς στα κοινωνικά ζητήματα «εφ’ όλης της ύλης», δεν
μπορεί παρά να δεχτεί ότι o πολιτισμός, τα κοινωνικά ζητήματα και οι
οικολογικές καταστροφές συνδέονται πια άρρηκτα σε ένα ενιαίο και
παγκόσμιο πρόβλημα. Θα τολμούσα να ισχυριστώ πως τρία υγρά της
ανθρώπινης βιολογικής ζωής συμπλέκουν άρρηκτα τον συνεκτικό ιστό
πολλαπλής ενότητας και των τριών ζητημάτων, πραγματικά και συμβολικά.
Πρόκειται για τον ιδρώτα, τα δάκρυα και το αίμα[i] Ο πολιτισμός χωρίς τον ιδρώτα των δημιουργών δεν παράγεται, τα κοινωνικά ζητήματα δεν επιλύονται χωρίς το αίμα των αδικουμένων, η οικολογική διάρρηξη των οικοσυστημάτων δεν πρόκειται να αντιστραφεί, εάν τα δάκρυά μας για το σημερινό παγκόσμιο υπόδειγμα δεν συγκινήσουν και σχίσουν κατάβαθα τις καρδιές μας.
Ι. Το νερό
Το
νερό είναι όμως το βασικό συστατικό ιδρώτα, αίματος και δακρύων, όπως
και της ζώσας ύλης. Δεν είναι τυχαίο πως όλοι οι πολιτισμοί κτίζονται
κυρίως στις ευρύτερες όχθες των ποταμών και κατ’ επέκταση των λιμνών και
θαλασσών. Ούτε είναι τυχαίο πως τόσο η δημιουργική αντίληψη, όσο και η
εξελικτική έχουν ως βάση της ζωής το νερό[ii] . Για νερό ψάχνουμε στον Άρη και τους κοντινούς μας πλανήτες για να ξεκινήσει η πιθανότητα διαστημικών εποικισμών.
Το νερό, πρώτο απ’ όλες τις χημικές ουσίες, έλαβε σ’ όλους τους πολιτισμούς, όπως είναι αναμενόμενο, ιδιαίτερη και πολλαπλή αξία, τουλάχιστον όση ο ήλιος, ο αέρας και η στεριά (γη)[iii]. Και η αξία αυτή αναφέρεται τόσο στη κυοφορία, εξέλιξη και διαιώνιση της βιολογικής, όσο και της πνευματικής – πολιτισμικής Ζωής. Ήταν δυνατόν επομένως να μη προσλάβει ιδιαίτερο περιεχόμενο και στην χριστιανική εκκλησιολογία; Όχι βέβαια![iv]
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε βάσιμα πως όλο το μυστήριο της θείας οικονομίας ξεκινά από ένα ιστορικό τριπλό ραντεβού: Το ανθρώπινο πρόσωπο μέσα στο νερό που ρέει αφήνει στο ενεργό παρόν τα λύματα των αστοχιών της ζωής του παρελθόντος, ώστε να υποδεχτεί τη ροή των άκτιστων ενεργειών του πανταχού παρόντος θείου Πνεύματος.
ΙΙ. Το νερό στον Ισραήλ
Ήδη
στην προϊστορία και ιστορία του Ισραήλ καταγράφεται με πολλαπλά σύμβολα
ο ρόλος και ο ενεργός συμβολισμός του νερού. Σημειώνω πέντε κομβικά
σημεία, με «προφητικές» διαστάσεις του νερού για την Καινή Ιστορία.
Διαστάσεις που παίζουν τόσο με τη ζωή, όσο και με το θάνατο.
α) Στην Γένεση (α΄ 2) καταγράφεται η αρχή της βιολογικής ζωής δια της συζυγίας των ακτίστων δημιουργικών ενεργειών του αγίου Πνεύματος, που «επεφέρετο επί του ύδατος», με το κτιστό νερό. Η δημιουργία και η εξέλιξη της συμπαντικής κτιστής ζωής συμπλέκονται από την αφετηρία σε μια πορεία, ώστε να επιτευχθεί τελικά «η αντίδοση των ιδιωμάτων»[v] κτιστού και ακτίστου στο πρόσωπο του Νέου Αδάμ, «εν δυο φύσεσιν ασυγχύτως, ατρέπτως, αδιαιρέτως, αχωρίστως»[vi] και από εκεί σε κάθε Αδάμ (άνθρωπο).
β) Στην Γένεση (στ΄- θ΄) επίσης αναφέρεται ο κατακλυσμός, που έγινε με κέντρο τη Μεσοποταμία[vii], κοιτίδα του πρώτου παραδείσου και οδήγησε στο βυθό και το θάνατο όλο μεν το διαταραγμένο ανθρωπογενές μετα-αδαμιαίο «οικοσύστημα» που αυτονομήθηκε από τις άκτιστες ενέργειες του Θεού, αλλά το μικρό δε «οικοσύστημα Νώε», μέσω της κιβωτού, διασώθηκε, βαπτιζόμενο στην πλημμύρα. Εκεί το περιστέρι και το ουράνια τόξο ήταν τα σύμβολα των Θεοφανείων, που σημάδεψαν τη νέα αφετηρία - ανάσταση της ζωής των απογόνων του Αδάμ στην περιοχή.
γ) Καταγράφεται στην Έξοδο (ιδ΄, 21-31) η διπλή οπισθοχώρηση - διάνοιξη της Ερυθράς θάλασσας, η οποία βεβαίως έχει σχήμα ποταμού, ώστε να διέλθει το σώμα του διωκόμενου Ισραήλ, από την όχθη της επώδυνης δουλείας (Αίγυπτος) προς την όχθη της μαχητικής ελευθερίας (έρημος Σινά, κ. ε.). Οι διώκτες σκεπάστηκαν από τα νερά που επέστρεψαν, ενώ ο Μωυσής με τους Ισραηλίτες πέρασαν. Παρά την σύνδεση του γεγονότος με μεγάλα γεωλογικά φαινόμενα, όπως η έκρηξη του Ηφαιστείου της Θήρας[viii] περί το 1500 π. χ. περίπου, τόσο η ιστορική, αλλά κυρίως η συμβολική - προφητική[ix] διάσταση παραμένει κεντρικό γεγονός στην χριστιανική εκκλησιολογία[x].
δ) Η ανάβλυση νερού από την πέτρα που χτύπησε ο Μωυσής με το ίδιο ραβδί που χτύπησε την Ερυθρά θάλασσα (Έξοδος, κεφ. Ιζ΄, 1-7) αποτέλεσε βέβαια ένα από τα πολλά θαυμαστά σημεία κατά την έξοδο από την Αίγυπτο. Ανεξάρτητα από το ότι παρόμοιες συσχετίσεις νερού και πέτρας αναφέρονται σε προϊστορικές παραδόσεις[xi], το γεγονός αυτό αποτέλεσε ένα ακόμα ειδικό σημείο συμβολισμού για τον Απ. Παύλο: «…Οι πατέρες ημών πάντες υπό νεφέλην ήσαν, και πάντες δια θαλάσσης διήλθον, και πάντες εις τον Μωυσήν εβαπτίσαντο εν τη νεφέλη και εν τη θαλάσση, και πάντες το αυτό πόμα πνευματικόν έπιον. Έπινον γαρ εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας, η δε πέτρα ην ο Χριστός…»[xii].
Ο δε άγ. Επιφάνιος Κύπρου, παίρνοντας αφορμή, συσχετίζει νερό και αίμα: «… Εκεί με το ραβδί η πέτρα δέχεται κτύπημα. εδώ η Πέτρα, ο Χριστός δέχεται τρύπημα στην πλευρά. Εκεί βγαίνει απ’ την πέτρα νερό. Εδώ Αίμα και νερό πηγάζει απ’ τη ζωοποιό πλευρά…»[xiii]! Αντίθετα δηλαδή από την Αίγυπτο, όπου είχαμε μεταστροφή των υδάτων του Νείλου σε αίμα[xiv]. Είχαμε συγκεκριμένα αιματηρή καταστροφή των ψαριών και επομένως τόσο έλλειψη τροφής, όσο και πόσιμου νερού, που ισοδυναμούν με θάνατο.
ε) Η διέλευση του Ισραήλ υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή περί το 1225 π. Χ.[xv] (Ιησούς του Ναυή, κεφ. Γ΄[xvi]) από την ανατολική όχθη του Ιορδάνη προς τη δυτική, αφού «ο Ιορδάνης εστράφη εις το οπίσω». Ουσιαστικά πρόκειται για ένα νέο πέρασμα του λαού του Θεού προς τη Γη της Επαγγελίας, που επαναλαμβάνει το συμβολισμό του περάσματος της Ερυθράς θάλασσας. Εξάλλου από το διαβατό αυτό πέρασμα (πόρο) Βηθαβαρά (= διάβαση), βάπτιζε το «βάπτισμα μετανοίας» ο Ιωάννης βαπτιστής. Σήμερα οι προσκυνητές που βαπτίζονται στο διαβατό πόρο Μοχαντέτ Χατζλέ λέγονται χατζήδες, εκ του «χατζή», προθέματος πλέον του επιθέτου τους.
ΙΙΙ. Η εκκλησιολογία Ιορδάνη, νερού και αίματος
Ο
Ιωάννης ο Χρυσόστομος σημειώνει: «Του (αγίου) Πνεύματος την χάρη η
Γραφή άλλοτε πυρ και άλλοτε νερό την ονομάζει… «Ποτάμια από ζωντανό νερό
θα ρεύσουν από την κοιλιά του. Αυτό το είπε περί του (αγίου) Πνεύματος»
λέει (ο ευαγγελιστής Ιωάννης) «που επρόκειτο να λάβουν». Έτσι και όταν
ομιλούσε με την (Σαμαρείτιδα) γυναίκα, νερό ονομάζει το (άγιο) Πνεύμα:
«Όποιος πιεί από το νερό, το οποίο εγώ θα δώσω σ’ αυτόν, δεν θα διψάσει
ποτέ». Έτσι … με την ονομασία του νερού για να δώσει έμφαση στον
καθαρισμό απ’ αυτό και στην πολύ μεγάλη αναψυχή στις διάνοιες που το
υποδέχονται…»[xvii].
Κατά τη Ορθόδοξη θεολογία η είσοδος, έστω για πολύ λίγο χρόνο, του Ιησού στα ήρεμα νερά του Ιορδάνη ποταμού, έδωσε την ευ-καιρία για πλήρη Θεοφάνεια. Στα ευαγγέλια, με τις διαφορετικές οπτικές[xviii] των ευαγγελιστών έχομε:
α) την Θεοφάνεια, δια μόνης της φωνής, του Πατέρα που υπογράφει για τον Υιό Λόγο,
β) την Επιφάνεια της Αλήθειας για τον Υιό Λόγο δια του Αγίου Πνεύματος μέσω της εικόνας (εν είδει του ακέραιου από «ακαθαρσίες») περιστεριού και
γ) την Διαφάνεια στα ανθρώπινα μάτια του «μεγίστου των προφητών» Ιωάννη (Βαπτιστή) της θεϊκής καθαρότητας του Ιησού - Υιού Λόγου, που επιβεβαιώνει ο κατεξοχήν βαπτιστής Ιωάννης, αφού δεν αποδέχεται εξομολόγηση αστοχιών (αμαρτιών) του Ιησού.
Θα μπορούσαμε στο σημείο αυτό να αντιστοιχήσουμε τα θεϊκά, αλλά ατελή σημεία με το νερό του ιστορικού Ισραήλ με τον μικρό αγιασμό που τελείται από την Εκκλησία στην αφετηρία κάθε ανθρώπινης προσπάθειας, ανεξάρτητα από την τελική της έκβαση. Η Βάπτιση όμως του Ιησού, όπου έχουμε την πλήρη Επιφάνεια της Τριάδος, μπορεί να αντιστοιχηθεί μόνο με το Μεγάλο Αγιασμό, που τελείται μόνο μία φορά το έτος, μετά την Εσπερινή Θεία Λειτουργία της παραμονής και επαναλαμβάνεται και την ημέρα των Θεοφανείων. Και παρά το γεγονός ότι η πόση αυτού του αγιασμού προϋποθέτει ειδική προετοιμασία, είναι όμως κατώτερη της Θείας Κοινωνίας[xix].
Ας προσέξουμε, στο σημείο αυτό, πως ο κατεξοχήν θεολόγος και ευαγγελιστής Ιωάννης - που αρχίζει το ευαγγέλιό του όχι με τη Γέννηση του Ιησού – Ενανθρώπιση του Υιού Λόγου όπως οι τρεις συνοπτικοί ευαγγελιστές, αλλά με τη Βάπτιση στον Ιορδάνη - τοποθετεί το ζήτημα σε όλες του τις διαστάσεις. Τονίζει δηλαδή μια βασική εκκλησιολογική αρχή, δηλαδή την άμεση σύνδεση των Θεοφανείων με τη Σταύρωση και επομένως του νερού του Ιορδάνη με το αίμα του Ιησού: «Τις είναι ο νικών τον κόσμον ειμή ο πιστεύων ότι ο Ιησούς είναι ο Υιός του Θεού; Ούτός εστίν ο ελθών δι’ ύδατος και αίματος, Ιησούς Χριστός. Ουκ εν τω ύδατι μόνον, αλλά εν τω ύδατι και τω αίματι. Και το Πνεύμα εστί το μαρτυρούν, ότι το Πνεύμα εστίν η αλήθεια».[xx]
Η
σύνδεση αυτή έχει τεράστια σημασία διότι συνδέει την ανθρωπότητα, που
συμβολίζεται από τον ρέοντα Ιορδάνη και το ρέον (νερό και) αίμα του
σταυρωμένου Ιησού. Εκεί έχουμε την πλήρη ολοκλήρωση και τη δικαίωση της
Ανάστασης, αφού στη Γεθσημανή είχε χυθεί ιδρώτας πριν επέλθει νικηφόρο
το μυστήριο του Σταυρού εκ μέρους Του και δάκρυα για την αθλιότητα της
σταύρωσης εκ μέρους των σταυρωτών.
Ανακεφαλαιώνω με επισημάνσεις από ένα πανηγυρικό των Θεοφανείων: «Ο Ιορδάνης ποταμός γίνεται ο τύπος ολόκληρης της ανθρωπότητας. Οι δύο πηγές του, Ιόρ και Δαν, απεικονίζουν τον Αδάμ και την Εύα. Καταλήγει στην Νεκρά θάλασσα, όπως κάθε άνθρωπος δια της αμαρτίας φθάνει στον θάνατο. Μέσα στον Ιορδάνη εισέρχεται και βαπτίζεται ο Χριστός. Τότε η «θάλασσα είδε και έφυγεν, ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω» (Ψαλμ. 114, 3). Ο Λόγος του Θεού, εισέρχεται στην ανθρώπινη ιστορία, βαπτίζεται στον Ιορδάνη ποταμό και γυρίζει την πορεία της προς τα πίσω, στις πηγές της, όπου υπάρχει η αθανασία και η αιωνιότητα. Μακρυά από την αλμυρή ζωή της φθοράς, εκεί όπου δεν υπάρχει πόνος, λύπη και στεναγμός, όπου είναι η Βασιλεία του Θεού…».[xxi]
V. Η δική μας επιστροφή ως μικρός επίλογος
Η
επιστροφή προς τις πηγές της ανθρώπινης ιστορίας δεν είναι επιστροφή
μόνο στην όποια αθωότητα της πρωτόγονης ζωής. Αποτελεί και επιστροφή
στην πρόσκαιρη και ατέλεστη αθωότητα του γήινου Παραδείσου που απέτυχε
την πρώτη φορά.
Μια όμορφη εικόνα επιστροφής αποτελούν τα οπτικά βυθίσματα των σύγχρονων αστροφυσικών με προχωρημένης τεχνολογίας τηλεσκόπια,[xxii] βυθίζονται στο παρελθόν του σύμπαντος και βλέπουν λίγο μετά την «Μεγάλη Έκρηξη». Ουσιαστικά «η επιστροφή προς τα οπίσω» συχνά είναι η όντως πρό-οδος, αφού αναπροσαρμόζεται η πορεία προς την αθωότητα του Παραδείσου με μια εσχατολογία που αποτελεί στην πραγματικότητα είσοδο στο παρόν της Ιστορίας.
Βυθιζόμενοι στο Ιορδάνη της ανθρώπινης ιστορίας και περιπέτειας (δια του πλήρους ορθοδόξου βαπτίσματος[xxiii]), αίροντες το δικό μας σταυρό (που ακολουθεί τη μετά τη βύθιση στον πανανθρώπινο Ιορδάνη), αλλά και λουόμενοι στο αίμα της Θ. Ευχαριστίας, πλημμυρίζουμε από τα ποτάμια του Ζώντος Ύδατος, δηλαδή των ακτίστων δωρεών[xxiv] του Πνεύματος.
Έτσι, και μόνο έτσι, το σώμα της Εκκλησίας καθίσταται δυναμικά το κέντρο της τριπλής συνάντησης φύσης (ύδατα-Ιορδάνης), ανθρωπότητας και κοινωνίας (Βάπτιση και Ευχαριστία) και Πνεύματος (Θεοφάνεια της Αγ.. Τριάδας). Με τη συνάντηση αυτή, που γίνεται αισθητή με το ορθόδοξο Βάπτισμα[xxv], η ανθρωπότητα δεν είναι έρμαιη στη καταστροφική μανία των «πολιτικών θανάτων» στις κοσμικές παλίρροιες της ιστορίας. Μπορεί να ακολουθεί τον όντως Ορθό Λόγο μέσω της Νέας Κιβωτού των αγίων[xxvi], που αρμενίζει μεν στα ύδατα της ιστορικής θεσμικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά μπορεί να φτάσει σε οποιοδήποτε Αραράτ. Σ’ αυτήν μπορούμε να εισερχόμαστε σε κάθε φάση «πλημμυρίδας» και να κάνουμε τις εξόδους μας σε κάθε φάση «άμπωτης» , είτε ξεχωριστά ως προσωπικά υποκείμενα, είτε ως συλλογικά.
Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας είναι
καθηγητής φυσικής και πτ. θεολογίας.
Οβρυά Αχαΐας, 14-11-2009
Σημείωση: Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό του «Παγκόσμιου Ελληνισμού» «5+1», τ. 46, Χειμώνας 2009-2010.
Στο ανθρώπινο σώμα το νερό περιέχεται σε ποσότητα 70% και στο αίμα 90%.
[ii] Το νερό μόνο στο πλανήτη «γη» – ακόμα - «απαντάται και στις τρεις μορφές: στερεή (πάγος, χιόνι), υγρή (νερό πηγών, ποταμών, θαλασσών) και αέρια ( υδρατμοί στην ατμόσφαιρα). Επίσης, το νερό υπάρχει σ' όλους τους ζωντανούς (ζωικούς και φυτικούς) οργανισμούς. Στις τροφές υπάρχει σε μεγάλο ποσοστό. Το γάλα π.χ. περιέχει 87%, οι πατάτες 78%, τα αβγά 74%, τα λαχανικά και τα φρούτα μέχρι 93% νερό. Στο ανθρώπινο σώμα το νερό περιέχεται σε ποσότητα 70% και στο αίμα 90%. Μερικές φορές προσκολλάται σε διάφορες χημικές ουσίες και σχηματίζει μ' αυτές ένυδρες ενώσεις, συνήθως κρυσταλλικές…Άλλοτε πάλι το νερό ενώνεται σταθερά με τα μόρια των χημικών ενώσεων και σχηματίζεται νέα χημική ένωση…».
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B5%CF%81%CF%8C
[iii] Τέσσερα στοιχεία, Βικιπαίδεια: Σύμφωνα με την θεωρεία των τεσσάρων στοιχείων όλα τα υπάρχοντα συντάσσονται από άλλα, βασικά στοιχεία, τα εξής τέσσερα: τη φωτιά, το νερό, τον αέρα και την γη.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%AD%CF%83%CF%83%CE%B5%CF%81%CE%B1_%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%B1
[iv] Οσίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, «Έκδοσις Ακριβής Ορθοδόξου Πίστεως», ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 23. Περί υδάτων: «Και το νερό, επίσης, είναι ένα από τα τέσσερα στοιχεία, το πιο ωραίο δημιούργημα του Θεού. Το νερό είναι στοιχείο υγρό και ψυχρό, βαρύ και με ροπή προς τα κάτω, που εύκολα χύνεται. Αυτό υπενθυμίζει η Αγία Γραφή όταν λέει: «Υπήρχε σκοτάδι πάνω από την άβυσσο και το Πνεύμα του Θεού βρισκόταν πάνω από τα νερά». Η άβυσσος δεν είναι τίποτε άλλο παρά τα πολλά νερά, που το τέλος τους είναι ασύλληπτο για τον άνθρωπο…
Ο Ωκεανός, λοιπόν, είναι σαν ποταμός που περικυκλώνει όλη τη γη· γι’ αυτόν, όπως νομίζω, είπε η Αγία Γραφή, ότι «ένα ποτάμι πηγάζει από τον Παράδεισο» το οποίο έχει πόσιμο και γλυκό νερό…
Γι’ αυτό όλη η ξηρά είναι διάτρητη και έχει υπόγεια νερά σαν φλέβες, μέσα από τις οποίες παίρνει τα θαλάσσια νερά και αναβλύζει τις πηγές. Και το νερό των πηγών είναι ανάλογο με την ποιότητα της γης…
Πρώτα στο νερό, λοιπόν, έδωσε εντολή ο Θεός να βγάλει ζωντανούς οργανισμούς, επειδή επρόκειτο ν’ ανακαινίσει τον άνθρωπο με το νερό και με το Άγιο Πνεύμα, το οποίο στην αρχή της δημιουργίας κινούνταν πάνω από τα νερά… Το νερό μάλιστα είναι το πιο ωραίο στοιχείο της φύσεως και πολύ χρήσιμο· καθαρίζει, όχι μόνον τη σωματική βρωμιά, αλλά και την ψυχική, εφόσον δεχθεί τη χάρη του Αγίου Πνεύματος…»,
http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/iwannhs_damaskhnos_ekdosis_akribhs.htm
[v] Νίκ. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β, σελ. 280 κλπ., Θεσσαλονίκη 1988.
[vi] Δόγμα της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου στη Χαλκηδόνα Κωνσταντινουπόλεως το 451, ταυτόχρονα ενάντια σε μονοφυσιτικές και νεστοριανικές αποκλίσεις, http://el.orthodoxwiki.org/%CE%94%CE%84_%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A3%CF%8D%CE%BD%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%82
[vii] Η τοπικότητα στην Μεσοποταμία του κατακλυσμού επί Νώε θεωρείται πια σήμερα ως η μόνη ορθή: http://www.oodegr.com/oode/genesis/katak1.htm
[viii] Το θαύμα της διαβάσεως της Ερυθράς Θαλάσσης και η μινωική έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, Αθαν. Ι. Δεληκωστοπούλου Καθηγητού Πανεπιστημίου,
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ" ΣΕΠΤ.2007,
http://www.egolpio.com/SCIENCE&FAITH/santorini_redsea.htm
[ix] α) Ψαλ. 113,3: «Η θάλασσα είδε και έφυγεν, ο Ιορδάνης εστράφη εις τα Οπίσω», δηλαδή «Η Ερυθρά Θαλασσα είδε τον ισραηλιτικό λαό και υποχώρησε, αφού σχίστηκε στα δυο. Ο Ιορδάνης ποταμός ανέκοψε το ρεύμα του και εστράφη εις τα οπίσω - για να δώσει δίοδο στους Ισραηλίτες επί Ιησού του Ναυή.)
β) Ψαλ. 113,5: «Τί σοί έστι, θάλασσα, ότι έφυγες, και σύ, Ιορδάνη, ότι εστράφης εις τα Οπίσω;», δηλ. «Τι σου συνέβη, ω (ερυθρά) θάλασσα, που σχίστηκες στα δύο και υποχώρησες, και συ, Ιορδάνη, που ανέκοψες τη ροή σου προς τη θάλασσα, και γύρισες προς τα πίσω;).
[x] Προτυπώσεις της Βάπτισης του Χριστού και φυσικά του Ορθοδόξου Βαπτίσματος:
«Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα, και δια ξηράς οικείους έλκει, εν αυτώ κατακαλύψας αντιπάλους, ο κραταιός, εν πολέμοις Κύριος. Ότι δεδόξασται.» (Ωδή ά, ο ειρμός, Καταβασίες των Φώτων, προτυπώσεις της του Χριστού Βαπτίσεως). Επίσης:
«Στίβει θαλάσσης, κυματούμενον σάλον, Ήπειρον αύθις, Ισραήλ δεδειγμένον. Μέλας δε πόντος, τριστάτας Αιγυπτίων, Έκρυψεν άρδην, υδατόστρωτος τάφος, Ρώμη κραταιά, δεξιάς του Δεσπότου» (Κανόνας Ιαμβικός, Ωδή ά, ο ειρμός, Καταβασίες των Φώτων).
[xi] Ελληνικό παράδειγμα ο Πήγασος, που «… ήταν το φτερωτό άλογο της Ελληνικής Μυθολογίας, για τον οποίο, αν και ο Όμηρος δεν τον αναφέρει, υπάρχουν οι ακόλουθες παραδόσεις: …
4. Η συσχέτιση του Πήγασου με τις Μούσες οφείλεται στη ακόλουθη παράδοση: Όταν οι Μούσες διαγωνίζονταν κάποτε στο τραγούδι με τις κόρες του Πιέρου, στον ποταμό Ελικώνα, μόλις άρχισαν το τραγούδι οι Πιέριες κόρες όλα είχαν σκοτεινιάσει. Αμέσως μετά, όταν ήλθε η σειρά των Μουσών, όλα φαίνονταν σαν να σταμάτησαν, ο Ουρανός, η Θάλασσα, τα ποτάμια, για να ακούσουν τους εξαίσιους ύμνους, ο δε Ελικώνας άρχιζε να υψώνει τη κορυφή του προς τον ουρανό από χαρα και υπερηφάνεια μέχρι που τον σταμάτησε ο φτερωτός Πήγασος, με διαταγή του Ποσειδώνα, λακτίζοντάς τον με τις οπλές του. Από το λάκτισμα αυτό γεννήθηκε η πηγή του Ελικώνα, της οποιας τα νερά ενέπνεαν τις Μούσες, η καλούμενη και Ιποκρήνη.… Γενικά ο Πήγασος συμβολίζει αλληγορικά το θαλάσσιο νέφος (θαλάσσιοι υδρατμοί - γιος του Ποσειδώνα), που μεταφέρει τους κεραυνούς (του Δία) και που γίνονται αντιληπτοί στις καταιγίδες.
Ειδικότερα, από τη παραπάνω 4η μυθολογική παράδοση διαφαίνεται περίτρανα (με τα λακτίσματα του Πήγασου στον Ελικώνα), το τελευταίο στάδιο του κατακλυσμού όπου σταμάτησαν πλέον τα νερά να υποχωρούν και αντίθετα να υψώνονται οι κορυφές των βουνών (με εντολή του Ποσειδώνα) μέσα με πανηγυρισμό και νίκη των τεχνών (Μουσών)…»
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%AE%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%BF%CF%82_(%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1)
[xii] Α΄ Κορινθ., κεφ. ι΄, στιχ. 4. Αναφορά γίνεται και Ψαλμ 104, στιχ 41: «Διέρρηξεν πέτραν, και ερρύησαν ύδατα, επορεύθησαν εν ανύδροις ποταμοί».
[xiii] ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ, Λόγος εις την Αγίαν του Χριστού Ανάστασιν,
http://www.egolpio.com/PATERIKA/epifaniou_logos_sthn_anastash.htm
[xiv] Έξοδος κεφ. ζ΄, 17-21. Όμοια: Ψαλμ/ 104, 29.
[xv] Σάββα Αγουρίδη, Ιστορία της Θρησκείας του Ισραήλ, κεφ. Γ΄, σελ. 71 κ. ε., Ελληνικά Γράμματα, ΑΘΗΝΑ 1995.
[xvi] «… Ο Ιορδάνης επληρούτο καθ’ όλην την κρηπίδα αυτού ωσεί ημέραι θεροισμού. Και έστη τα ύδατα τα καταβαίνοντα άνωθεν, έστη πήγμα έν αφεστηκός μακράν σφόδρα σφοδρώς έως μέρους Καριαθαρίμ, το δε καταβαίνον κατέβη εις την θάλασσαν Άραβα, θάλλασσαν αλός, έως εις το τέλος εξέλιπε. Και ο λαός ειστήκει απέναντι Ιεριχώ» (στιχ. 15-16).
[xvii] Η Χάρις του Πνεύματος Πυρ και Ύδωρ, Α. Ιωάννου Χρυσοστόμου: απόσπασμα από Ομιλία ΛΒ´ στο κατά Ιωάννην (Ιω, δ´ 13-20),
http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/iwannhs_xrysostomos_xaris_pyr_ydwr.htm
[xviii] Κάθε ευαγγελιστής αποτελεί διαφορετικό και ιδιαίτερο υποκείμενο, καταγράφει, εξιστορεί και ερμηνεύει την θεανθρωπότητα του Ιησού, τόσο λόγω της προσωπικής αίσθησης, όσο και της διαφορετικής χωροχρονικής εξελικτικής οπτικής του εκκλησιαστικού σώματος. Η Βάπτιση του Κυρίου και τα Θεοφάνεια στα τέσσερα Ευαγγέλια αναφέρονται: α) Ματθαίος, κεφ. γ´, στιχ. 13-17, β) Μάρκος, κεφ. α´, στιχ. 9-11, γ) Λουκάς, κεφ. γ´, στιχ. 21-22 και δ) Ιωάννης κεφ. α΄, στιχ. 29-34.
[xix] Αρχιμ. Βασιλ. Μπακογιάννη, «ΜΙΚΡΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΓΙΑΣΜΟΣ», σελ. 37-39, γ΄ έκδ., «Θαβώρ» 2004.
[xx] Α΄ Επιστολή Ιωάννου, κεφ. Ε΄, στ. 5-6.
[xxi] ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ, Του Αρχιμ. Παύλου Σταματά,
http://www.imverias.gr/dev/index.php?option=com_content&view=article&id=78:oim&catid=39:71&Itemid=33
[xxii] Το διαστημόπλοιο Planck της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος που εκτοξεύτηκε το Μάιο του 2009, έλαβε τις πρώτες εικόνες του λυκόφωτος του big bang, αποκαλύπτοντας την με μια πρωτοφανή λεπτομέρεια. Πάντως, ο πρώτος συνολικός χάρτης του ουρανού αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί σε περίπου έξι μήνες. Μέχρι τώρα έχει παρατηρηθεί στη μικροκυματική περιοχή του φάσματος ένα μικρό τμήμα του ουρανού σαν πολύχρωμη ταινία από το Planck. Στην παραπάνω εικόνα η ταινία βρίσκεται επάνω σε μια εικόνα του δίσκου του Γαλαξία μας
Το διαστημόπλοιο πέταξε στο διάστημα στις 14 Μαΐου. Πρόκειται να παρατηρήσει την λάμψη του θερμού αερίου κάπου 380.000 χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, που σήμερα την ονομάζουμε Κοσμικό Υπόβαθρο Μικροκυμάτων….
http://www.physics4u.gr/blog/?p=884
[xxiii] «Ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω, θεασάμενος το πυρ της θεότητος σωματικώς κατερχόμενον και εισερχόμενον επ’ αυτόν... Εν τω Ιορδάνη βυθίσαντα, και βάπτισμα σωτηρίας τω κόσμω δωρησάμενον…» ( Ευχή ακολουθίας του Μεγάλου αγιασμού των Θεοφανείων.)
[xxiv] Γρηγορίου του Θεολόγου: «Το απρόσληπτον και αθεράπευτον, ό δε ήνωται Θεώ τούτο και σώζεται», Επιστολή 101 PG 37, 181 C-184A.
[xxv] Τονίζει ο Αγ. Αθανάσιος (λόγος εις το Άγιο Πάσχα): «… Εν τούτοις εβαπτίσθης τοις αγαθοίς, νεοφώτιστε ... Εμιμήσω τη καταδύσει του Δεσπότου τον τάφον, αλλά ανέδυς πάλιν εκείθεν, τα της αναστάσεως έργα προ των έργων θεώμενος… Υπηρετεί προς την χρείαν το ύδωρ, δημιουργεί δε την αναγέννησιν η χάρις, ως εν μήτρα τη κολυμβήθρα το εμβαλλόμενον αναπλάττει. Ως εν χωνευτηρίω τω ύδατι τον κατιόντα αναχαλκεύει…», http://www.orthros.org/Greek/Keimena/K_PeriOrthisEpitAgVapt.htm
[xxvi] Alexander Scmemann 1974, «Εξ ύδατος και Πνεύματος», εκδ. ΔΟΜΟΣ 1984, σελ. 59: «Όπως ακριβώς «το ύδωρ τούτο» αντικαθιστά και αντιπροσωπεύει όλο τον κόσμο, έτσι ολόκληρη η Εκκλησία δέχεται το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος και υπεισέρχεται σ’ αυτή την πράξη αναδημιουργίας και λύτρωσης». Και στη σελ. 60: «… Το Βάπτισμα δεν είναι μια μαγική πράξη που προσθέτει μερικές υπερφυσικές δυνάμεις στις φυσικές μας ιδιότητες. Είναι η αρχή αυτής της αιώνιας ζωής, που μας ενώνει εδώ, σ’ αυτόν τον «παρόντα» κόσμο και μας κάνει από τώρα μετόχους της Βασιλείας του Θεού…».
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.