Πέτρος Παναγιωτόπουλος
Ορισμός. Λέγοντας Βλαστοκύτταρα (βλαστικά κύτταρα, stem cells) εννοούμε τα αρχέγονα αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να αυτοανανεώνονται και να διαμορφώνονται σε διάφορους ειδικούς τύπους κυττάρων, όπως σε κύτταρα του αίματος, των μυών, και σε νευρικά κύτταρα. Γι’ αυτό και είναι τα θεμελιώδη κύτταρα για κάθε όργανο, ιστό και κύτταρο μέσα στο σώμα. Μολονότι δεν επιτελούν (ακόμη) κάποια συγκεκριμένη λειτουργία, υπό κατάλληλες συνθήκες μπορούν να εξελιχθούν σε ειδικευμένους ιστούς και όργανα. Επιπλέον, είναι αυτοσυντηρούμενα, και μπορούν να αντιγράφουν πιστά τους εαυτούς τους για μεγάλες χρονικές περιόδους.
Πηγή:www.geneticliteracyproject.org/
Κατηγορίες. Γύρω στις 3 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου, το αρχικό (ζυγωτό) κύτταρο έχει διαιρεθεί σε 8 κύτταρα που ονομάζονται βλαστομερή. Αυτά αυτοπολλαπλασιάζονται και δημιουργούν όλους τους τύπους των κυττάρων που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του οργανισμού. Καθώς αυτά μπορούν να διαφοροποιηθούν σε όλους τους τύπους κυττάρων που έχει ένα ενήλικο άτομο, χαρακτηρίζονται ως ολοδύναμα.
Εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα. Γύρω στις 5-6 μέρες μετά τη σύλληψη ενός ανθρώπου, σχηματίζεται μια σφαίρα με 100-150 κύτταρα, που αποκαλείται βλαστοκύστη και περιλαμβάνει δυο τύπους κυττάρων, την τροφοβλάστη και την εσωτερική κυτταρική μάζα. Από τα κύτταρα της τροφοβλάστης θα προέλθει ένα μέρος του πλακούντα, ενώ από τα κύτταρα που συνθέτουν την εσωτερική κυτταρική μάζα προέρχονται τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα. Τα τελευταία διατηρούν τις ιδιότητες του αυτοπολλαπλασιασμού και της διαφοροποίησης σε άλλους τύπους κυττάρων, και χαρακτηρίζονται ως πολυδύναμα, καθώς δεν είναι σε θέση να δώσουν όλα τα είδη κυττάρων.
Ανάπτυξη. Καθώς αναπτύσσεται ο οργανισμός, τα βλαστοκύτταρα χάνουν σταδιακά τη δυναμική της διαφοροποίησης. Ωστόσο, αφού συμπληρωθεί η ανάπτυξη του οργανισμού, εξακολουθούν να υφίστανται κύτταρα που μπορούν να δώσουν ορισμένους τύπους κυττάρων.
Στους ενήλικες. Σε πολύ μικρές ποσότητες τα βλαστικά κύτταρα μπορούν επίσης να βρεθούν στο σώμα ενός ενήλικα, μέσα στους περισσότερους ιστούς και συστήματα οργάνων, όπως ο μυελός των οστών, το δέρμα, και το έντερο. Πιστεύεται ότι υπάρχουν γύρω στα 20 είδη βλαστοκυττάρων στον οργανισμό ενός ενήλικα. Αυτά τα βλαστικά κύτταρα είναι υπεύθυνα για την ανανέωση και την αποκατάσταση εξειδικευμένων κυττάρων του σώματος. Τα βλαστικά κύτταρα που βρίσκονται π.χ. μέσα στο μυελό των οστών και συντελούν στην ανάπτυξη όλων των εξειδικευμένων αιμοποιητικών κυττάρων. Τα βλαστοκύτταρα ενός ενήλικα οργανισμού διατηρούν ένα μέρος από την πολυδυναμία τους, επειδή κάτω από κατάλληλες συνθήκες μπορούν να δώσουν είδη κυττάρων που δεν θα έδιναν σε φυσιολογικές συνθήκες.
Δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί βλαστικά κύτταρα σε όλα τα ζωτικά όργανα ενός ενήλικα. Σε κάποιους ιστούς (όπως π.χ. στον εγκέφαλο), αν και τα βλαστικά κύτταρα υπάρχουν, δεν είναι ιδιαίτερα ενεργά και γι’ αυτό δεν ανταποκρίνονται άμεσα σε κακώσεις κυττάρων ή άλλες ζημιές. Σήμερα υπάρχουν εντατικές έρευνες για να βρεθούν τρόποι που θα παρακινήσουν τα ήδη παρόντα βλαστικά κύτταρα να αναπτυχθούν και να δημιουργήσουν τον κατάλληλο τύπο κυττάρων, τα οποία με τη σειρά τους θα αντικαταστήσουν τα αντίστοιχα κατεστραμμένα.
Πηγές βλαστοκυττάρων. Τα βλαστικά κύτταρα μπορούν επίσης να αποκτηθούν από τον ομφάλιο λώρο ενός νεογέννητου μωρού. Αυτή είναι μια προτιμότερη πηγή βλαστικών κυττάρων, σε σύγκριση με τους ιστούς ενηλίκων, όπως ο εγκέφαλος και ο μυελός των οστών. Τα κύτταρα αυτά μπορούν να αναπτυχθούν εργαστηριακά, αλλά μόνο για περιορισμένο χρόνο. Πρόσφατα, ανακαλύφθηκε επίσης η ύπαρξη βλαστικών κυττάρων στα δόντια μωρού και στο αμνιακό – υγρό που περιβάλλει το αγέννητο μωρό – το οποίο μπορεί επίσης να έχει τη δυνατότητα να σχηματίζει πολλαπλούς τύπους κυττάρων. Η έρευνα σε αυτό το επίπεδο είναι πολλά υποσχόμενη, αλλά βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο.
Ακόμη, υπάρχει η δυνατότητα να ληφθούν αρχέγονα γεννητικά κύτταρα εμβρύων από πτωματικούς ιστούς που προέρχονται από άμβλωση, τα οποία στη συνέχεια «προγραμματίζονται» σε πολυδύναμα βλαστοκύτταρα.
Χρήσεις. Τα περισσότερα από τα εξειδικευμένα κύτταρα του σώματος δεν μπορούν να αντικατασταθούν με φυσικές διαδικασίες αν τραυματιστούν σοβαρά ή ασθενήσουν. Τα βλαστικά κύτταρα, όμως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να παράγουν υγιή λειτουργικά εξειδικευμένα κύτταρα, τα οποία έπειτα μπορούν να αντικαταστήσουν ασθενή ή δυσλειτουργικά κύτταρα. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται κυτταροθεραπεία, και είναι αντίστοιχη με τη μεταμόσχευση, καθώς αντί για όργανα μετεμφυτεύονται κύτταρα. Επειδή όμως στην περίπτωση των μεταμοσχεύσεων υπάρχει έλλειψη δωρητών, τα βλαστικά κύτταρα μπορούν εναλλακτικά να προσφέρουν τα απαραίτητα εξειδικευμένα κύτταρα. Τα μοναδικά χαρακτηριστικά που διαθέτουν τα βλαστικά κύτταρα, λοιπόν, δημιουργούν βάσιμες ελπίδες για την αντιμετώπιση ασθενειών, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, ο καρκίνος, η νόσος του Πάρκινσον, ο διαβήτης τύπου 1, η κάκωση νωτιαίου μυελού, εγκεφαλικά επεισόδια, εγκαύματα, καρδιακές ασθένειες, η οστεοαρθρίτιδα, και η ρευματοειδής αρθρίτιδα.
Πιστεύουμε, ακόμη, ότι με τη βοήθεια των βλαστοκυττάρων θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς τόσο της εμβρυϊκής ανάπτυξης (ποια γονίδια ενεργοποιούνται σε κάθε περίπτωση) όσο και των ανωμαλιών του πολλαπλασιασμού των κυττάρων που εκδηλώνονται σε καρκινικές νόσους. Ελπίζεται, επίσης, ότι στα βλαστικά κύτταρα θα μπορεί να δοκιμάζεται αρχικά η δράση νέων φαρμάκων, ώστε να μπορούν στη συνέχεια να προχωρήσουν στην εφαρμογή τους σε πειραματόζωα ή στον άνθρωπο.
Ορισμός. Λέγοντας Βλαστοκύτταρα (βλαστικά κύτταρα, stem cells) εννοούμε τα αρχέγονα αδιαφοροποίητα κύτταρα που έχουν την ικανότητα να αυτοανανεώνονται και να διαμορφώνονται σε διάφορους ειδικούς τύπους κυττάρων, όπως σε κύτταρα του αίματος, των μυών, και σε νευρικά κύτταρα. Γι’ αυτό και είναι τα θεμελιώδη κύτταρα για κάθε όργανο, ιστό και κύτταρο μέσα στο σώμα. Μολονότι δεν επιτελούν (ακόμη) κάποια συγκεκριμένη λειτουργία, υπό κατάλληλες συνθήκες μπορούν να εξελιχθούν σε ειδικευμένους ιστούς και όργανα. Επιπλέον, είναι αυτοσυντηρούμενα, και μπορούν να αντιγράφουν πιστά τους εαυτούς τους για μεγάλες χρονικές περιόδους.
Πηγή:www.geneticliteracyproject.org/
Κατηγορίες. Γύρω στις 3 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου, το αρχικό (ζυγωτό) κύτταρο έχει διαιρεθεί σε 8 κύτταρα που ονομάζονται βλαστομερή. Αυτά αυτοπολλαπλασιάζονται και δημιουργούν όλους τους τύπους των κυττάρων που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του οργανισμού. Καθώς αυτά μπορούν να διαφοροποιηθούν σε όλους τους τύπους κυττάρων που έχει ένα ενήλικο άτομο, χαρακτηρίζονται ως ολοδύναμα.
Εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα. Γύρω στις 5-6 μέρες μετά τη σύλληψη ενός ανθρώπου, σχηματίζεται μια σφαίρα με 100-150 κύτταρα, που αποκαλείται βλαστοκύστη και περιλαμβάνει δυο τύπους κυττάρων, την τροφοβλάστη και την εσωτερική κυτταρική μάζα. Από τα κύτταρα της τροφοβλάστης θα προέλθει ένα μέρος του πλακούντα, ενώ από τα κύτταρα που συνθέτουν την εσωτερική κυτταρική μάζα προέρχονται τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα. Τα τελευταία διατηρούν τις ιδιότητες του αυτοπολλαπλασιασμού και της διαφοροποίησης σε άλλους τύπους κυττάρων, και χαρακτηρίζονται ως πολυδύναμα, καθώς δεν είναι σε θέση να δώσουν όλα τα είδη κυττάρων.
Ανάπτυξη. Καθώς αναπτύσσεται ο οργανισμός, τα βλαστοκύτταρα χάνουν σταδιακά τη δυναμική της διαφοροποίησης. Ωστόσο, αφού συμπληρωθεί η ανάπτυξη του οργανισμού, εξακολουθούν να υφίστανται κύτταρα που μπορούν να δώσουν ορισμένους τύπους κυττάρων.
Στους ενήλικες. Σε πολύ μικρές ποσότητες τα βλαστικά κύτταρα μπορούν επίσης να βρεθούν στο σώμα ενός ενήλικα, μέσα στους περισσότερους ιστούς και συστήματα οργάνων, όπως ο μυελός των οστών, το δέρμα, και το έντερο. Πιστεύεται ότι υπάρχουν γύρω στα 20 είδη βλαστοκυττάρων στον οργανισμό ενός ενήλικα. Αυτά τα βλαστικά κύτταρα είναι υπεύθυνα για την ανανέωση και την αποκατάσταση εξειδικευμένων κυττάρων του σώματος. Τα βλαστικά κύτταρα που βρίσκονται π.χ. μέσα στο μυελό των οστών και συντελούν στην ανάπτυξη όλων των εξειδικευμένων αιμοποιητικών κυττάρων. Τα βλαστοκύτταρα ενός ενήλικα οργανισμού διατηρούν ένα μέρος από την πολυδυναμία τους, επειδή κάτω από κατάλληλες συνθήκες μπορούν να δώσουν είδη κυττάρων που δεν θα έδιναν σε φυσιολογικές συνθήκες.
Δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί βλαστικά κύτταρα σε όλα τα ζωτικά όργανα ενός ενήλικα. Σε κάποιους ιστούς (όπως π.χ. στον εγκέφαλο), αν και τα βλαστικά κύτταρα υπάρχουν, δεν είναι ιδιαίτερα ενεργά και γι’ αυτό δεν ανταποκρίνονται άμεσα σε κακώσεις κυττάρων ή άλλες ζημιές. Σήμερα υπάρχουν εντατικές έρευνες για να βρεθούν τρόποι που θα παρακινήσουν τα ήδη παρόντα βλαστικά κύτταρα να αναπτυχθούν και να δημιουργήσουν τον κατάλληλο τύπο κυττάρων, τα οποία με τη σειρά τους θα αντικαταστήσουν τα αντίστοιχα κατεστραμμένα.
Πηγές βλαστοκυττάρων. Τα βλαστικά κύτταρα μπορούν επίσης να αποκτηθούν από τον ομφάλιο λώρο ενός νεογέννητου μωρού. Αυτή είναι μια προτιμότερη πηγή βλαστικών κυττάρων, σε σύγκριση με τους ιστούς ενηλίκων, όπως ο εγκέφαλος και ο μυελός των οστών. Τα κύτταρα αυτά μπορούν να αναπτυχθούν εργαστηριακά, αλλά μόνο για περιορισμένο χρόνο. Πρόσφατα, ανακαλύφθηκε επίσης η ύπαρξη βλαστικών κυττάρων στα δόντια μωρού και στο αμνιακό – υγρό που περιβάλλει το αγέννητο μωρό – το οποίο μπορεί επίσης να έχει τη δυνατότητα να σχηματίζει πολλαπλούς τύπους κυττάρων. Η έρευνα σε αυτό το επίπεδο είναι πολλά υποσχόμενη, αλλά βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο.
Ακόμη, υπάρχει η δυνατότητα να ληφθούν αρχέγονα γεννητικά κύτταρα εμβρύων από πτωματικούς ιστούς που προέρχονται από άμβλωση, τα οποία στη συνέχεια «προγραμματίζονται» σε πολυδύναμα βλαστοκύτταρα.
Χρήσεις. Τα περισσότερα από τα εξειδικευμένα κύτταρα του σώματος δεν μπορούν να αντικατασταθούν με φυσικές διαδικασίες αν τραυματιστούν σοβαρά ή ασθενήσουν. Τα βλαστικά κύτταρα, όμως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να παράγουν υγιή λειτουργικά εξειδικευμένα κύτταρα, τα οποία έπειτα μπορούν να αντικαταστήσουν ασθενή ή δυσλειτουργικά κύτταρα. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται κυτταροθεραπεία, και είναι αντίστοιχη με τη μεταμόσχευση, καθώς αντί για όργανα μετεμφυτεύονται κύτταρα. Επειδή όμως στην περίπτωση των μεταμοσχεύσεων υπάρχει έλλειψη δωρητών, τα βλαστικά κύτταρα μπορούν εναλλακτικά να προσφέρουν τα απαραίτητα εξειδικευμένα κύτταρα. Τα μοναδικά χαρακτηριστικά που διαθέτουν τα βλαστικά κύτταρα, λοιπόν, δημιουργούν βάσιμες ελπίδες για την αντιμετώπιση ασθενειών, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, ο καρκίνος, η νόσος του Πάρκινσον, ο διαβήτης τύπου 1, η κάκωση νωτιαίου μυελού, εγκεφαλικά επεισόδια, εγκαύματα, καρδιακές ασθένειες, η οστεοαρθρίτιδα, και η ρευματοειδής αρθρίτιδα.
Πιστεύουμε, ακόμη, ότι με τη βοήθεια των βλαστοκυττάρων θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς τόσο της εμβρυϊκής ανάπτυξης (ποια γονίδια ενεργοποιούνται σε κάθε περίπτωση) όσο και των ανωμαλιών του πολλαπλασιασμού των κυττάρων που εκδηλώνονται σε καρκινικές νόσους. Ελπίζεται, επίσης, ότι στα βλαστικά κύτταρα θα μπορεί να δοκιμάζεται αρχικά η δράση νέων φαρμάκων, ώστε να μπορούν στη συνέχεια να προχωρήσουν στην εφαρμογή τους σε πειραματόζωα ή στον άνθρωπο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.