Γιόγκα

Στον κόσμο της Δύσης και στην χώρα μας η Γιόγκα έγινε της μόδας. Τα διάφορα «κέντρα Γιόγκα» αυξάνουν συνεχώς, και καθώς προβάλλονται ακρίτως από τα μέσα ενημερώσεως δεν είναι λίγοι εκείνοι, ιδίως μάλιστα από τους κύκλους των «κουλτουριάρηδων», που μαζί με τις άλλες «καλλιτεχνικές», όπως ονομάζονται, επιδόσεις τους, κάνουν με σοβαροφάνεια και λίγη γιόγκα.

Η ειρωνεία της σύγχρονης μετανεωτερικής εποχής του βορειοδυτικού κόσμου είναι ότι δίπλα στον ταχύτατο και εκθαμβωτικό ρυθμό της τεχνολογικής εξέλιξης δρουν και λειτουργούν επίσης ως ιδεολογικά υποκατάστατα της New Age και της παγκοσμιοποιημένης τάξης των πραγμάτων και διάφορες καινοφανείς μορφές θρησκευτικού συγκρητισμού και απόκρυφης γνώσης ασιατικού και άλλου μαγικοθρησκευτικού τύπου. Οι αντιλήψεις αυτές βολεύουν ιδιαίτερα τα συστήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης τάξης πραγμάτων, και μάλιστα αυτά της κεφαλαιοκρατίας, γιατί με την εσωτερίκευση και την απορρόφηση των ανθρώπων σε μυστικιστικές και απόκρυφες εμπειρίες οι άνθρωποι κλείνονται στον εαυτό τους, ζουν σε κλειστές ομάδες και γίνονται μεμονωμένα άτομα και μονάδες που δεν συνασπίζονται και δεν διεκδικούν κοινές αξίες και κοινά αγαθά.

Η Γιόγκα στην κλασική της έκφραση είναι μία αξιοπρόσεκτη μέθοδος διαλογισμού, ένας δρόμος για την αναζήτηση της σωτηρίας, φτιαγμένος όμως ειδικά για τους Ινδούς και προσαρμοσμένος στον ινδικό τρόπο σκέψης. Σκοπό έχει να καλλιεργήσει τον άνθρωπο και να τον βοηθήσει να απαλλαγεί από τον κόσμο της φθοράς, ο οποίος, κατά την ινδοϊστική αντίληψη, καταδικάζει το πνεύμα στην οδυνηρή αλυσίδα των μετενσαρκώσεων και των ανακυκλήσεων του κόσμου. Γι’ αυτό στην κλασική της έκφραση η Γιόγκα είναι μια μέθοδος «θανάτου», μια ριζική με άλλα λόγια άρνηση του κόσμου και των υλικών πραγμάτων, τα οποία αποτελούν την ρίζα των πικρών αναγεννήσεων, που φυλακίζουν το ανθρώπινο πνεύμα, και ένας τρόπος επίτευξης της μεταφυσικής γνώσης, η οποία ελευθερώνει το πνεύμα από τα δεσμά της ύλης και το οδηγεί σε μια μεταφυσική κατάσταση υπερπροσωπικής ενότητας με την έσχατη αλήθεια του παντός. Αυτές είναι οι υγιείς μορφές της Γιόγκα.

Δίπλα όμως στην αυστηρά οργανωμένη και αξιοπρόσεκτη κλασική Γιόγκα υπάρχουν και πολλές άλλες μέθοδοι και ασκήσεις γιόγκα όχι μόνο παράδοξες και παράλογες, με πολλά ευτελή και ανάξια στοιχεία, αλλά και εξευτελιστικές για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Υπερβολές, που γίνονται στο όνομα μιας σωτηριολογικής διδασκαλίας, ανοίγουν το δρόμο σε κατώτερες αντιλήψεις, ενώ διδασκαλίες που αποθεώνουν τον Γκουρού (τον δάσκαλο της γιόγκα) και τον ανυψώνουν στην βαθμίδα του «τελείου ανθρώπου», ο οποίος υπέρκειται των εννοιών του καλού και του κακού, εκτρέφουν αρχηγίσκους, επικίνδυνους για κάθε ανθρώπινη κοινωνία.

Θρησκευτικές προϋποθέσεις της γιόγκα

Υπάρχει ασφαλώς πολλή άγνοια και πολλές πλάνες γύρω από την Γιόγκα. Δημοσίως η Γιόγκα προβάλλεται από τα διάφορα «κέντρα» της ως μέθοδος αυτοπειθαρχίας, γυμναστικής, υγιεινής και επίτευξης καταπληκτικών επιτευγμάτων και εντυπώσεων. Τονίζουν μάλιστα, ότι η Γιόγκα δεν είναι θρησκεία, αλλά «γυμναστική».

Και είναι βέβαια ορθό, ότι η Γιόγκα δεν είναι θρησκεία. Ωστόσο δεν παύει να είναι ένα κομμάτι της ινδοϊστικής θρησκευτικής ζωής, και μάλιστα από τα πιο σημαντικά. Γιατί, όπως ο χριστιανικός μοναχισμός δεν είναι θρησκεία, αλλά ούτε και διάφορος της θρησκείας είναι, όμως αποτελεί ένα βασικό και σπουδαίο δρόμο της χριστιανικής ζωής και κάθε άσκησή του δεν είναι παρά θρησκευτική, έτσι και η Γιόγκα δεν είναι παρά μια μέθοδος, και μάλιστα στην κλασική της μορφή από τις πιο σπουδαίες της ινδοϊστικής θρησκευτικής ζωής, η οποία βοηθά τους ασκητές και στοχαστές του Ινδοϊσμού ν’ αποκτήσουν θρησκευτικές εμπειρίες, να τελειωθούν και να ελευθερώσουν το πνεύμα τους από τα δεσμά του κατ’ αίσθηση κόσμου. Συνεπώς η υιοθέτηση των ασκήσεων της Γιόγκα σημαίνει και την υιοθέτηση των βασικών εκείνων θρησκευτικών διδασκαλιών του Ινδοϊσμού, που έχουν σχέση με τις περί Θεού, κόσμου και ανθρώπου αντιλήψεις, και μάλιστα με τις αντιλήψεις περί ανακυκλήσεως του κόσμου.

Πράγματι, το κύριο γνώρισμα της ινδικής σκέψης είναι η πίστη στην ανακύκληση των πάντων, η δυσπιστία προς τον κόσμο της παροδικότητας και ο πόθος της απολυτρώσεως του πνεύματος από κάθε φθαρτό και αλλοιωτό. Όλα τα ινδοϊστικά συστήματα παραδέχονται πως ο κόσμος υπόκειται σε μία άναρχη και ατελεύτητη πορεία συνεχών γεννήσεων και θανάτων, σε μία αιώνια ανακύκληση. Η συνεχής αυτή γέννηση, ο θάνατος και η επαναγέννηση των όντων και του κόσμου ονομάζεται σαμσάρα. Ο κόσμος μοιάζει με έναν τροχό που γυρίζει συνεχώς και η ιστορία του, καθώς και η ιστορία των όντων, επαναλαμβάνεται αδιάκοπα. Το δράμα του άνθρωπου βρίσκεται στο δράμα του κόσμου, που γεννιέται και πεθαίνει συνεχώς.

Αιτία της αιώνιας αυτής ανακυκλήσεως είναι για τους ινδοϊστές οι προσωπικές πράξεις των όντων, τα ίδια τους τα έργα που ονομάζονται κάρμαν. Τα αποτελέσματα των έργων συνιστούν έναν αιτιώδη και αδυσώπητο ηθικό νόμο ανταποδόσεως των πράξεων, από τον οποίο ανακύπτει αναγκαστικά και ένας φυσικός νόμος γενέσεως και φθοράς. Ολόκληρος ο κόσμος με όλες τις ανθρώπινες πράξεις και με όλη την ιστορία του, ακόμη και ο κόσμος των θεών, δεν είναι κάτι το μοναδικό και ανεπανάληπτο, όπως στην διδασκαλία της χριστιανικής Αποκαλύψεως, αλλά το αποτέλεσμα των προηγουμένων συσσωρευμένων πράξεων, που τον αναγκάζουν να περιφέρεται συνεχώς σε ατέρμονες κύκλους, δημιουργίας και καταστροφής και καταδικάζουν τον άνθρωπο σε αναρίθμητες μετενσαρκώσεις. Αλλά πως συμβαίνει αυτό;

Όλα σχεδόν τα ινδοϊστικά συστήματα πιστεύουν στην ύπαρξη μιας από ύπαρξη σε ύπαρξη περιπλανώμενης ψυχοσωματικής οντότητας, που ονομάζεται Τζίβα(ν) η Τζιβάτμα. Αν μεταφράσουμε την λέξη με τον όρο «ζώσα ψυχή», πρέπει να έχουμε υπόψη ότι αυτή δεν είναι μια καθαρώς πνευματική υπόσταση, αλλά μια σωματική οντότητα με λεπτή ύλη. Καθαρώς πνευματική αρχή στον άνθρωπο είναι μόνο το άτμαν, η «ατομική (και συγχρόνως καθολική του παντός) συνείδηση», η οποία συνδέεται με την Τζίβα όσο ο άνθρωπος παραμένει στην παρούσα κυκλική ζωή των γεννήσεων. Συνεπώς ο άνθρωπος κατά την ινδική σκέψη είναι τριμερής. Αποτελείται από σώμα (ρούπα), από «ζώσα ψυχή» (τζίβα) και από αθάνατο πνεύμα (άτμαν). Η «ζώσα ψυχή» (τζίβα) έχει μεταξύ των άλλων προσόντων της και ένα από λεπτή ύλη σύνολο οργάνων αντιλήψεως, το λεγόμενο «εσωτερικό όργανο» (ανταχκαράνα), το οποίο εναποθηκεύει όλες τις συνειδητές και ασυνείδητες εμπειρίες και εντυπώσεις του όντος, τόσο εκείνες που προέρχονται από την επαφή του με τον κατ’ αίσθηση κόσμο, όσο και εκείνες που προκύπτουν από τις πράξεις του, δηλαδή από το κάρμαν του.

Ο,τι λοιπόν, λένε οι Ινδοί, παραμένει μετά την απελευθέρωση της «ψυχής» από το σώμα, είναι ένας απεριόριστος αριθμός από πράξεις, που αποτελούν τις «πρώτες αι­τίες», οι οποίες παράγουν αποτέλεσμα, το οποίο με την σειρά του γίνεται αίτία για νέο αποτέλεσμα κ.ο.κ. Έτσι δημιουργείται ένας αιτιώδης νόμος, μια αλυσίδα από αιτίες και αποτελέσματα, τα οποία πρέπει να ανταποδοθούν σε μια νέα ζωή. Γι’ αυτό η ψυχή μετά από έναν ευτυχισμένο η άθλιο βίο σ’ έναν προσωρινό ουρανό η σε μια προσωρινή κόλαση (ανάλογα με το ποιόν των έργων της), είναι αναγκασμένη να μετενσαρκωθεί και να συνεχίσει το οδυνηρό παιχνίδι της ζωής στον θλιβερό τροχό της παρούσας ύπαρξης.

Το ύψιστο θρησκευτικό και φιλοσοφικό ιδεώδες όλης εν γένει της ινδικής σκέψης, τόσο του Ινδοϊσμού όσο και του Βουδισμού και του Τζαϊνισμού, είναι η Μόκσα, η «απελευθέρωση» του ανθρώπου από τα δεσμά του αιωνίου κύκλου των μετενσαρκώσεων (σαμσάρα), από το εναλλασσόμενο, με άλλα λόγια, παιχνίδι των συνεχών γεννήσεων και των θανάτων. Η ζωή αλυσοδεμένη στον κόσμο της πλάνης (μάγια) και των συνεχών περιδινήσεων δεν έχει αξία, είναι πηγή θλίψεων. Γι’ αυτό ο μόνος σκοπός του σοφού είναι η αναζήτηση των μέσων απελευθέρωσης από την φθαρτή ύλη.

Υπάρχουν πολλοί δρόμοι που οδηγούν στην μεταφυσική γνώση και την απολύτρωση τρεις όμως είναι οι βασικοί. Ο «δρόμος της πράξης» (Κάρμα-μάργα), που με θυσίες, προσευχές και αγαθοεργίες εξασφαλίζει καλύτερο κάρμα, καλύτερη επαναγέννηση και τελικά λύτρωση, ο «δρόμος της γνώσης» (Τζνι­άνα-μάργα), προορισμένος για τα ανώτατα στοχαστικά πνεύματα, με τον οποίο επι­τυγχάνεται η «τέλεια μεταφυσική γνώση», η θεωρία του πραγματικού, και ο «δρόμος της αφοσίωσης και αγάπης στον προσωπικό θεό» (Μπάκτι-μάργα).

Η Γιόγκα ως μέθοδος απολυτρώσεως

Η κατ’ εξοχήν «μέθoδος», η οποία βοηθά τον άνθρωπο να βαδίσει τους παραπάνω δρόμους «απελευθέρωσης» από τα δεσμά του κόσμου (ιδίως μάλιστα εκείνον της «γνώσης»), είναι για τους Ινδούς η Γιόγκα. Η λέξη γιόγκα ετυμολογείται από την σανσκριτική ρίζα γιούτζ (yuj) και σημαίνει «ζεύξη», «ένωση», «σύνδεση» (με το Απόλυτο) — από όπου και το ελληνικό ζεύγνυμι, ζεύξις, ζεύγος και ζυγός, το λατινικό jugare-jungere και jugum, το γαλλικό joug κ.λ.π.—. Ως ασκητική μέθοδος και τεχνική η γιόγκα είναι από τα παλαιά χρόνια γνωστή στην Ινδία. Ως συστηματική όμως μέθοδος (δαρσάνα = «γνώση», «θεωρία της γνώσης») η Γιόγκα παρουσιάζεται από τότε που την συστηματοποίησε ο Πατάντζαλι (2ος π.Χ. (;) αι.) στα έργα του Γιόγκα-σούτρα1 και την κατέταξε ανάμεσα στα έξι λεγόμενα «ορθόδοξα φιλοσοφικά συστήματα» (δαρσάνα). Αυτή είναι η κλασική Γιόγκα. Αργότερα αναπτύχθηκαν και πολλά άλλα είδη γιόγκα, ορισμένα από τα οποία έχουν ευτελή λαϊκό και μαγικό χαρακτήρα.

Η κλασική Γιόγκα του Πατάντζαλι είναι μια συστηματική πρακτική οδός απελευθέρωσης από τον κόσμο της φθοράς, μια μέθοδος «θανάτου» εξ όλων των κατ’ αίσθηση οδυνηρών πραγμάτων, ένα σύστημα με συγκεκριμένη φιλοσοφική βάση και μ’ έναν ε­σχατο μεταφυσικό σκοπό: την άρση της μεταφυσικής άγνοιας, που φέρνει πόνους και ταλαιπωρίες στην περιπλανώμενη στον κύκλο της υπάρξεως ανθρώπινη ύπαρξη.

Σκοπός όλων των ι­νδικών φιλοσοφιών και των μαγικοθρησκευτικών και μυστικών μεθόδων και ε­μπειριών είναι η απελευθέρωση του εγώ από τις θλίψεις και τις αθλιότητες του κόσμου. Από το σημείο αυτό αρχίζει η ορθή Γιόγκα. Ο πόνος έχει την αρχή του στην άγνοια της αληθινής φύσης του είναι. Το ον, η απόλυτη αλήθεια του παντός, είναι ενιαίο και ταυτόσημο με το εσώτατο εγώ του ανθρώπου. Περιέχει τα πάντα χωρίς ούτε να ταυτίζεται απολύτως με τα πράγματα ούτε πάλι να μπορεί να χωρισθεί από αυτά. Ο άνθρωπος όμως αγνοεί την βασική ενότητα του όντος και λόγω της άγνοιάς του και των συγχύσεων που του προκαλούν οι ψυχονοητικές του καταστάσεις, τα πιο καθαρά προϊόντα της ύλης , διασπά την ενότητα του όντος, και άρα και την συνοχή της εσωτερικής του προσωπικής φύσης, και αποξενώνεται από το ον καθ’ εαυτό. Γι’ αυτό ακριβώς εμπλέκεται στον αιώνιο κύκλο των μετενσαρκώσεων (σαμσάρα), που του τον επιβάλλουν τα ίδια του τα έργα (κάρμαν). Η έσχατη αιτία του σχηματισμού καρμικής ύλης και της ανελευθερίας του εγώ είναι η άγνοια. Η άγνοια είναι αυτή που μας κάνει να θεωρούμε το μη αιώνιο ως αιώνιο, το ακάθαρτο ως καθαρό, το γεμάτο πάθος και πόνο ως αγαθό και ευχάριστο και το μη εγώ ως εγώ. Ο τρόπος αυτός συλλογισμού πρέπει να καταστραφεί και ο νους να φθάσει στην πλήρη ηρεμία και απάθεια.

Η καταστολή λοιπόν της αυθόρμητης δραστηριότητας του νου είναι ο σκοπός της κλασικής Γιόγκα. Ο Πατάντζαλι ορίζει την γιόγκα ως «μέθοδο καταστολής των δραστηριοτήτων της συνείδησης». Σκοπός των γιόγκιν είναι η τελική απολύτρωση, δηλαδή η επίτευξη της κατάστασης εκείνης του νου, η οποία βοηθά την ψυχή ν’ αποχωρισθεί τελείως από την ύλη. Με την έννοια αυτή γιόγκα είναι η μέθοδος εκείνη, που οδηγεί τον ασκητή στην υπέρτατη κατάσταση ενότητας του πνεύματος με την απόλυτη αρχή του είναι, η οποία σημαίνει γι’ αυ­τον ένα «λυτρωτικό ­θάνατο». Αυτός ο ορισμός είναι ο πιο συγκεκριμένος και ο αρχαι­ο-
τε­­­ρος.

Συνεπώς, με την αρχική της έννοια γιόγκα είναι «μέθοδος θανάτου και φυγής από τον κόσμο της φθοράς». Αργότερα πήρε και την έννοια «του ήδη από την παρούσα ζωή λυτρωμένου» (Τζιβανμούκτα). Έτσι σήμερα έχει τις δυό αυτές έννοιες: είναι «μέθοδος θανάτου», αλλά και μέθοδος «καταστολής και απονεκρώσεως των διαλογισμών του νου και των επιθυμιών της καρδιάς», έτσι ώστε ο ασκητής (γιόγκιν) να φθάσει σε μια κατάσταση αταραξίας και να πετύχει από τούτη ακόμη την ζωή την απολύτρωση.

Τα οκτώ στάδια της Γιόγκα

Η τεχνική της Γιόγκα περιλαμβάνει πολλά είδη ψυχοσωματικών πράξεων και πνευματικών ασκήσεων, που λέγονται άνγκα («μέλη»). Τα Γιόγκα-σούτρα του Πατάντζαλι απαριθμούν τα εξής οκτώ στάδια η «μέλη», τα οποία πρέπει να περάσει ο γιόγκιν για να φθάσει στον ανώτατο σκοπό, την ελευθερία του πνεύματος:

1. Yama, «αυτοκυριαρχία», που συνίσταται στην τήρηση των εξής πέντε κανόνων ηθικής:

α. ahimsa, δηλαδή μη φονεύσεις, έσω εγκρατής στην βία

β. satya, μη ψεύδεσαι

γ. asteya, μη κλέβεις, έσω εγκρατής στις παρορμήσεις για κλοπή

δ. brahmacarya, έσω μαθητής της ιερής γνώσης και εγκρατής των σαρκικών παθών, ζήσε με αγνότητα

ε. aparigraha, να είσαι εγκρατής της φιλαργυρίας, να μη έχεις ιδιοκτησία.

2. Niyama, «αυτοπειθαρχία», δηλαδή εκπλήρωση των εξής πέντε θετικών εντολών:

α. καθαρότητα

β. αυτάρκεια και γαλήνη

γ. ασκητικότητα (tapas)

δ. μελέτη των ιερών κειμένων και των μεταφυσικών της γιόγκα

ε. αφοσίωση στον θεό (Isvara) κατά τρόπον, που να γίνει «το κίνητρο όλων των δραστηριοτήτων, που συνιστούν τις αυτοπειθαρχίες».

3. Asana, λήψη διαφόρων στάσεων του σώματος για άνετη αυτοσυγκέντρωση. Οι ειδικές γι­ο­γκικές ασκήσεις αρ­­χίζουν με την asana, η οποία αποβλέπει στην εξουδετέρωση των αι­σθήσεων του σώματος και των λογισμών του νου και στην υπέρβαση των ιδιόμορφων όρων της ανθρώπινης κατάστασης, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα την άρνηση του ασκητή να υπακούει στις σωματικές και φυσικές προδιαθέσεις.

4. Pranayama, ρύθμιση της αναπνοής. Πρόκειται για μια από τις πιο σπουδαίες ασκήσεις της γιόγκα, με την οποία επιτυγχάνεται η αναστολή στο ελάχιστο όριο των λειτουργιών των οργάνων του σώματος, η γαλήνη και αταραξία του πνεύματος και η μεγίστη συγκέντρωση σ’ ένα συγκεκριμένο αντικείμενο.

5. Με τον τρόπο αυτό ο ασκητής φθάνει στην Pratya-hara, δηλαδή στην «υποχώρηση» όλων των οργάνων της αισθήσεως και των εξωτερικών αντικειμένων, στην αφαίρεση από τους εξωτερικούς και εσωτερικούς ερεθισμούς, στην τέλεια ενδοσκόπηση και στον βαθύ διαλογισμό. Η αυτονομία του πνεύματος, που αποκτά ο γιόγκιν με τις παραπάνω βαθμίδες, του επιτρέπουν να εισχωρήσει στις τρεις «εσώτερες βαθμίδες» η «μέλη» της γιόγκα.

Δηλαδή

6. στο Dharana, την «περισυλλογή και προσήλωση του νου σ’ ένα ορισμένο αντικείμενο», σ’ ένα σημείο του σώματος (την κορυφή της μύτης η τον ομφαλό), σε μια αφηρημένη μεταφυσική έννοια η τον θεό.

Έτσι, επιτυγχάνεται

7. η Dhyana, η «αδιάκοπη περισυλλογή και ο γιογκικός διαλογισμός». Στην κατάσταση αυτή ευρισκόμενος ο στοχαζόμενος ενώνεται απολύτως και γίνεται ένα με το αντικείμενο των διαλογισμών του.

8. Τότε φθάνει στο ανώτατο στάδιο, στο Samadhi, την ανώτατη έκσταση, τον πλήρη αυτοβυθισμό και την τέλεια αυτοσυγκέντρωση, που είναι το τελικό αποτέλεσμα και το στεφάνωμα όλων των ασκητικών και πνευματικών του αγώνων. Ο όρος έχει κατ’ αρχάς γνωσιολογική σημασία. Πρόκειται για κατάσταση βαθιάς περισυλλογής και θεωρίας, κατά την διάρκεια της οποίας όλη η συνείδηση του μύστη γεμίζει από το αντικείμενο, προς το οποίο στρέφει το νου του.

Ο μύστης βρίσκεται πια σε μια υπερανθρώπινη κατάσταση, η κανονική ανθρώπινη φύση του έχει υψωθεί σε μια ανώτερη βαθμίδα υπάρξεως και έχει φθάσει στην κατοχή ιδιαιτέρων ικανοτήτων (siddis)2. Στην κατάσταση αυτή ευρισκόμενος αποκτά την «παγκόσμια συνείδηση» και ταυτίζεται με ολόκληρη την ζωή. Αυτή είναι η υψίστη απομόνωση του πνεύματος (καϊβάλια), η ένωση με τον θεό3 και την αλήθεια του παντός, μια εμπειρία κατά την οποία η φύση του γιόγκιν ευρύνεται αμέτρητα, η προσωπικότητά του ελευθερώνεται και ο μύστης συνειδητοποιεί την πλήρη απλότητα και το ενιαίο της προσωπικής του υπάρξεως4. Η κατάσταση αυτή του φωτισμού δεν περιγράφεται, ο μύστης βρίσκεται πέρα από την ανθρώπινη φύση του, δεν εξαρτάται πια από καμιά ανάγκη και ζει την ενότητα του παντός.

Δεν τελειώνει όμως εδώ η άσκηση. Ο μύστης πρέπει να υπερβεί και την κατάσταση της «παγκόσμιας συνείδησης» και να φθάσει σε μια κατάσταση πέρα από «συνείδηση» και «μη συνείδηση». Αυτός είναι ο μυστικός «θάνατος», η απόλυτη γνώση, η αληθινή μακαριότητα. Ο γιόγκιν είναι πια ένας «νεκρός άνθρωπος», δεν έχει πραγματική σχέση με την ζωή, είναι ένας τζιβανμούκτα, ένας «ελευθερωμένος ήδη από τούτη την ζωή». Δεν ζει πια εν χρόνω και υπό την κυριαρχία του χρόνου, αλλά σ’ ένα αιώνιο παρόν.

Γιόγκα και χριστιανική άσκηση

Για να ανακεφαλαιώσουμε, η μέθοδος που συνιστά η κλασική μορφή της Γιόγκα, περιλαμβάνει έναν αριθμό επίπονων ασκήσεων, που βαθμιαίως αποσπούν τον γιόγκιν από την κανονική πορεία της ζωής και τους κανόνες της κοινωνικής συμπεριφοράς. Ο εγκόσμιος άνθρωπος ζει στην κοινωνία, παντρεύεται, κάνει οικογένεια, αποκτά πλούτη κ.λ.π. Η Γιόγκα αντιθέτως συνιστά την φυγή από τον κόσμο, τον μονήρη και πλάνητα βίο, την αγνότητα και την ακτημοσύνη.

Αντίθετα επίσης προς τον κοσμικό θόρυβο, την συνεχή κίνηση και την αγωνιώδη ζωή, ο γιόγκιν επιδιώκει την γαλήνη και αταραξία του πνεύματος. Με την ρυθμική αναπνοή, την περισυλλογή και την ανάβαση από αναβαθμό σε αναβαθμό, επιδιώκει να ανακόψει την χαοτική ροή της ψυχονοητικής ζωής και να αντιδράσει εναντίον των κανονικών κοσμικών και ανθρωπίνων διαθέσεων. Το αποτέλεσμα είναι ένας πομπώδης και παράδοξος τρόπος υπάρξεως. Το έσχατο τέλος είναι μια μετακοσμική μακαριότητα. Για τις περισσότερες παρατάξεις το τέλος αυτό είναι η ένωση με τον θεό. Κατά την ένωση αυτή πρέπει να ταυτισθεί το ανθρώπινο εγώ με το εγώ του παντός.

Τι μένει από το πρόσωπο μετά την ταύτιση αυτή, είναι δύσκολο να το προσδιορίσει κανείς. Συνήθως ο άνθρωπος μοιάζει με την σταγόνα της βροχής που πέφτει στον παγκόσμιο «ωκεανό της γνώσης» δεν εκμηδενίζεται βέβαια, αλλά παύει να υπάρχει προσωπικώς. Για αυτοτέλεια του προσώπου, όπως στον Χριστιανισμό, δεν μπορεί να γίνει λόγος, γιατί το πρόσωπο είναι από τα σχήματα της πλάνης του κόσμου τούτου, που δένουν το ον στον οδυνηρό κύκλο των μετενσαρκώσεων. Το ατομικό εγώ πρέπει να χαθεί μέσα στο απόλυτο υπερπροσωπικό και να υπάρχει αιωνίως στην μακαριότητά του. Αυτός είναι ο ακοσμικός «Spiritualismus» της κλασικής Γιόγκα, που σημαίνει έναν «λυτρωτικό θάνατο».

Αντιλαμβάνεται τώρα ο καλόπιστος αναγνώστης, ότι η Γιόγκα δεν είναι ούτε γυμναστική, ούτε υγιεινή του σώματος, ούτε τίποτε άλλο απ’ αυτά που την παρουσιάζουν στην Δύση. Αλλά ένας δρόμος καταστολής των παθών και των λογισμών και μια μέθοδος «θανάτου» και φυγής από τον κόσμο της φθοράς.

Μπορεί κανείς ευλόγως να αμφιβάλλει, αν η ινδική Γιόγκα έχει να προσφέρει κάτι το ουσιώδες, που λείπει από την ζωντανή παράδοση της χριστιανικής Εκκλησίας και από την ασκητική ζωή και την μυστική θεολογία της Ορθοδοξίας. Μια «Γιόγκα για χριστιανούς» είναι σίγουρα για τον άνθρωπο της Δύσης περισσότερο μια υπόθεση μόδας, μια προτίμηση για το άγνωστο και εξωτικό, παρά κάτι το ουσιώδες. Στην Ινδία αντίθετα, τα πράγματα έχουν αλλιώς,·εδώ η Γιόγκα δεν είναι εισαγόμενο «εμπόρευμα», αλλά προϊόν της ινδικής σκέψης και ίσως ένα καλό σύστημα για θρησκευτική καλλιέργεια. Το ερώτημα για μια «χριστιανική γιόγκα» στην Ινδία έχει νόημα, όταν όμως ο έσχατος σκοπός της κλασικής Γιόγκα συνδυασθεί με το βαθύ νόημα της χριστιανικής θεολογίας, της οποίας σκοπός είναι η αυτοτέλεια και σωτηρία του προσώπου: Δηλαδή η ηθική και οντολογική τελείωση του όλου ανθρώπου, η ανάστασή του και η αιώνια προσωπική κοινωνία με τον Θεό, και όχι ο χαμός του στον ωκεανό της άπειρης, ακοσμικής θεότητας. Η μελέτη βέβαια του θανάτου και η νέκρωση των παθών για την μεταμόρφωση και τελείωση του ανθρώπου είναι από τα κατεξοχήν ιδεώδη και της χριστιανικής μυστικής θεολογίας και ζωής. Ο χριστιανός όμως πεθαίνει για κάθε τι το εγκόσμιο, το οποίο φέρει την ροπή της αμαρτίας και οδηγεί στον ουσιαστικό θάνατο, τον χωρισμό του ανθρώπου από τον Θεό, για να επιτύχει την προσωπική κοινωνία του με Αυτόν. Για τον ινδοϊστή όμως ο χωρισμός από την αιώνια πραγματικότητα γίνεται με την σύνδεση της ψυχής με την ύλη. Ο ινδοϊστής αρνείται γενικά όλη την ύλη, η οποία καταδικάζει το πνεύμα στον οδυνηρό κύκλο των μετενσαρκώσεων. Γι’ αυτό ποθεί μια για πάντα τον θάνατο, που είναι η ελευθερία του πνεύματος στην ενότητα του όντος. Ο χριστιανός μελετά τον θάνατο, για να απαλλαγεί από αυτόν. Στόχος του είναι η ανάσταση του όλου ανθρώπου, «ψυχή τε και σώματι», η αναγεννημένη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Για τον ινδοϊστή η ανάσταση θα εσήμαινε φυλάκιση του άνθρωπου σε μια νέα ύπαρξη, που υπόκειται στον δεινό κύκλο των μετενσαρκώσεων. Αυτοτέλεια λοιπόν, ολοκλήρωση και οντολογική ανακαίνιση του όλου προσώπου και αιώνια κοινωνία με τον Θεό Πατέρα δια της συμμετοχής στην ένδοξη φύση του Θεανθρώπου Χριστού, είναι ο πόθος, ο σκοπός του χριστιανού. Χαμός στην μακαριότητα της άπειρης ακοσμικής θεότητας είναι το ιδεώδες του ινδοϊστή5.

Σημειώσεις:

1. Τα βιβλία αυτά μαζί με το υπόμνημα του Vyasa, Yogabhashya η Yogasutra-bhashya, και τα σχόλια του Vacaspatimis ra, Tattvavaisˆardi, μεταφράστηκαν στα αγγλικά από τον James Haughton Woods με τον τίτλο The Yoga System of Patanjali, Harvard Oriental Series, τομ. 17, (3η εκδ., Delhi 1966), και από τον Rama Prasada με τον τίτλο Patanjali’s Yoga Sutras, Allahabad 1910. Κατάλογο και εκδόσεις άλλων υπομνημάτων βλ. στην σελ. 372 του έργου του Mircea Eliade, Υoga: Immortality and Freedom, (2η εκδ., Princeton 1969). Για βιβλιογραφία βλ. στις σελ. του ίδιου έργου 372, 437-480 και 533-555.

2. Οι siddis, οι «θαυμαστές δυνάμεις», που αποκτά ο γιόγκιν, περιγράφονται στο 3ο βιβλίο των Γιόγκα-σούτρα (σούτρα 16 κ. εξ.)

3. Για τα σχετικά με την ένωση με τον θεό (Ίσβαρα) βλ. Γιόγκα-σούτρα 1,2 και 2,45.

4. Στην κατάσταση αυτή ευρισκόμενος ο γιόγκιν κατορθώνει να γνωρίσει τις «προηγούμενες υπάρξεις» του (Γιόγκα -σούτρα 3,105) και τις νοητικές καταστάσεις των άλλων όντων (Γιόγκα-σούτρα 3,19).

5. Για μια πιο εκτενή ανάπτυξη του θέματος βλ. το άρθρο, Γρηγορίου Ζιάκα, «Γιόγκα, αλήθεια και πλάνες», Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής, Τμήμα Θεολογίας τομ. 1, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 271-283.

Πηγή/Αναδημοσίευση:http://www.pemptousia.gr