Γυναίκα και Εκκλησία

κ. βαφειάδης

Η κοινότητα των δρώντων υποκειμένων που διαχειρίζεται την έννοια Χριστός αυτό-προσδιορίζεται ως χριστιανική. Η ομάδα δηλαδή των ανθρώπων που διαμορφώνουν την ζωή τους βασισμένοι στην ερμηνεία της ζωής και του Λόγου του Ιησού προσπαθούν να σχηματοποιήσουν μια κοινή δράση επι τω αυτώ. Η νέα ταυτότητα που δημιουργούν βασίζεται στην ερμηνευτική τους προσέγγιση πάνω σε αυτά που θεωρούν σημαντικά, αξιομνημόνευτα και τελικά αληθινά. Όταν οι προσεγγίσεις διαφοροποιούνται έχουμε αποσχίσεις σε επιμέρους ομάδες που αυτό-προσδιορίζονται άλλοι ως Ορθόδοξοι, άλλοι σε Καθολικούς και Προτεστάντες κι άλλοι με πιο εξειδικευμένες ονομασίες, όλες διευκρινιστικές της νέας τους θρησκευτικής ιδιοπροσωπίας.

Αξίζει νομίζω να δούμε πώς αυτές οι κοινωνικές κατασκευές , οι χριστιανικές κοινότητες, προσέγγισαν, ερμήνευσαν  και χρησιμοποίησαν  τη  θέση της γυναίκας στη νέα τους ταυτότητα.

Πώς από τη ρήση του Χριστού που μας άφησε ο Παύλος στην προς Γαλάτες επιστολή, κεφ.3,28-29 : «Δεν υπάρχει πια Iουδαίος ούτε Έλληνας, δεν υπάρχει δούλος ούτε ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα, γιατί όλοι εσείς είστε ένας χάρη στον Iησού Xριστό. Kι αφού εσείς είστε του Xριστού, άρα είστε απόγονοι του Aβραάμ κι επομένως κληρονόμοι του, σύμφωνα με την υπόσχεση»  βρέθηκαν να κληρονομούν τη Βασιλεία του Θεού μόνο τα μισά μέλη της κοινότητας, δηλαδή οι άνδρες;

Πώς από την πρακτική του Ιησού που καταδείκνυε στον ανδροκρατούμενο κόσμο της εποχής του έναν άλλο δρόμο σχέσης των δυο φύλων,  μια σχέση συμπόρευσης κι όχι καταδυνάστευσης φτάσαμε στο σημερινό παραγκωνισμό της γυναίκας  από τη χριστιανική κοινότητα;

Ενώ ο Εμμανουήλ (:ο Θεός μαζί μας)  τίμησε τη γυναίκα, σε γυναίκα έδωσε το προνόμιο να μιλήσει στους κατοίκους της Ιερουσαλήμ για τον ενσαρκωμένο Θεό οκτώ μέρες μετά την  γέννηση από την Μαρία (Λκ. 2,36-38), με γυναίκες συναναστράφηκε, με γυναίκες, Εβραίες, Σαμαρείτισες κι Εθνικές θεολόγησε, μια πράξη αδιανόητη και προσβλητική για τα ανδρώα δεδομένα εκείνης της εποχής. Τις υπερασπίστηκε και τις προστάτευσε από τον σωβινισμό και τη σεξουαλική εκμετάλλευση των ανδρών. Δεν τις δέσμευσε στα  πολιτισμικά στερεότυπα της εποχής. Τις μακάρισε που κάθονταν και τον άκουαν αντί να τρέχουν και να περιορίζονται στην κουζίνα. Σ’ εκείνες έδωσε τη χάρη να γίνουν όχι μόνο οι πρώτοι άνθρωποι που τον είδαν αναστημένο αλλά και οι πρώτοι κήρυκες του αναστάσιμου μηνύματος.

Ενώ  αργότερα στην ίδρυση κι εξάπλωση της πρώτης Εκκλησίας θα έπαιζαν εξ ίσου πρωταγωνιστικό ρόλο με τους άνδρες και οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες βασίζονται στις γυναίκες όπως μας πληροφορεί για μια από αυτές  ο Απ. Παύλος (Ρωμ. 16, 1-2): «Σας συστήνω τώρα τη Φοίβη, την αδελφή μας, που είναι διακόνισσα της εκκλησίας στις Kεχρεές, ώστε να τη δεχτείτε στο όνομα του Kυρίου, όπως αξίζει στους αγίους, και να της συμπαρασταθείτε πραγματικά σε ό,τι σας χρειαστεί, γιατί κι αυτή έγινε το στήριγμα σε πολλούς και σε μένα τον ίδιο.» Ο Κλήμης Αλεξανδρείας αλλά και ο εθνικός Πλίνιος ο Νεώτερος χαίρονται και μιλούν τιμητικά για το ρόλο των γυναικών στις νέες αυτές κοινότητες και ο Ωριγένης ερμηνεύοντας το  Ρωμ. 16, 1-2, τονίζει ότι «apostolica auctoritate» υπήρχαν «feminae ministrae» «in ministerio ecclesiae»· τις κάνουν διακόνισσες όπως τις αναφέρει τον 3ο αιώνα η «Διδασκαλία των Αποστόλων» και τις συγκαταλέγουν στους τρείς βαθμούς της ειδικής ιεροσύνης: διάκονος, πρεσβύτερος, επίσκοπος.

Κι όμως ο θεσμοποιημένος από τον Μ. Κωνσταντίνο χριστιανισμός χρειάζεται την παρέμβαση των Πατέρων της Εκκλησίας για να αποκαταστήσει την εικόνα του Χριστού στο γυναικείο φύλο. Όταν κάποτε υπήρξε νόμος ο οποίος αδικούσε τις γυναίκες, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος αντέδρασε (ήταν τότε πατριάρχης Κων/πολης) και βγήκε και είπε: «γιατί αδικείται συνεχώς η γυναίκα και «πέφτει» στα μαλακά ο άντρας; Γιατί άνδρες είναι αυτοί που φτιάχνουν τους νόμους γι’ αυτό και είναι η νομοθεσία κατά των γυναικών!» Θέλει να αποδώσει ίσες ευθύνες για την παρακοή και πτώση του ανθρώπου και στα δυο φύλα. Θέλει να αποκαταστήσει την ισότητα των δυο εικόνων του  Θεού που κάποιοι χριστιανοί έχουν αντικαταστήσει με την ανδρική υπεροχή λόγο της χρονικής προτεραιότητας στη  δημιουργία. Θέλει να βγει η εκκλησιαστική πρωτοπορία από το σκοτάδι στο φως. Και μαζί να τραβήξει κι όλο το πλήρωμα της εκκλησίας, την κοινότητα που σιγά σιγά γίνεται καθεστώς μέσα στη βυζαντινή αυτοκρατορία.

Και ο Μάξιμος ο ομολογητής κάνει λόγο για την αγαπητική διάθεση του Ιησού που επιδιώκει την ενότητα της κτιστής δημιουργίας και αποκαθιστά τη διάσπαση σε άρρεν και θήλυ ξεκινώντας τη δημόσια δράση του με το γάμο στην Κανά. Η ολότητα και η ενότητα του σύμπαντος και της ζωής που απορρέουν από το Θεό της αγάπης είναι δηλωτικά συστατικά του τύπου και τόπου Χριστού ως προαπαιτούμενα της ιεροσύνης του ενωμένου ανθρώπου και όχι του διαιρεμένου και άρα κατά την ερμηνευτική των κοινοτήτων, μόνο του άνδρα. Το φύλο κατά τους Πατέρες είναι εξωτερικό βιολογικό γνώρισμα, επιτέχνασμα, της άφυλης και μίας ανθρώπινης φύσης.

Κι όμως το 1988 στη Ρόδο, το Διορθόδοξο Συνέδριο που συγκλήθηκε εξ αφορμής της ιεροσύνης γυναικών στις Προτεσταντικές Εκκλησίες διακήρυξε πριν την έναρξη των εργασιών του, προκαταβάλλοντας τις προτάσεις των συνέδρων: «σκοπός μας δεν είναι να αναθεωρήσωμεν την Παράδοσιν και την διδασκαλίαν της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αλλά τουναντίον να επιβεβαιώσωμεν το αδύνατον της χειροτονίας των γυναικών εις την ιεροσύνην…» Ακολούθησε έτσι η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία την Καθολική που ήδη από το 1977 είχε απορρίψει το αίτημα χειροτονίας γυναικών με απόφαση της Επιτροπής Δόγματος και Πίστεως δημοσιεύοντας τη : «Declaration on the Question of the Admission of Women of  the ministerial Priesthood» με την υπογραφή του Πάπα Ιωάννη -  Παύλου Β΄. Μάλιστα, το 1994 κλείνει ο ίδιος Πάπας το θέμα της χειροτονίας των γυναικών ακόμα και ως θέμα διαλόγου με τους Παλαιοκαθολικούς που ήδη έχουν προχωρήσει σε χειροτονίες γυναικών και το 2002 με «monitum» της παραπάνω επιτροπής  και υπογραφή του Cardinal Josheph Ratzinger  προειδοποιούνται επτά γυναίκες, που έχουν χειροτονηθεί στην Αυστρία λόγω λειψανδρίας  διακόνισσες, με αφορισμό.

Σε αντίδραση αυτών των τακτικών έχει δημιουργηθεί από το 1977 ένα κίνημα στις ΗΠΑ το : Women’s Ordination  Conference στην  Washington, DC με έντονη δράση που προκάλεσε την Καθολική Εκκλησία και οδήγησε σε διάλογο τις δύο πλευρές.

Από το 1966 γίνεται διάλογος μεταξύ Αγγλικανικής και καθολικής Εκκλησίας με σκοπό την αλληλοκατανόηση. Ένας από τους σημαντικούς άξονες είναι και η χειροτονία των γυναικών. Το 1975 ο Αρχιεπίσκοπος του Canterbury Donald Cogan έστειλε επιστολή στον Πάπα Παύλο Στ΄ με την οποία τον πληροφορούσε ότι δεν έβρισκαν κωλύματα στη χειροτονία γυναικών σε όλους τους βαθμούς της ιεροσύνης. Η απάντηση του Πάπα έδειξε την εμμονή στις θέσεις της, ακόμα κα με αντίτιμο τη δυσχέρεια συνέχισης του διαλόγου.

Στις Προτεσταντικές Ομολογίες που δημιουργήθηκαν κυρίως στις ΗΠΑ, η αντίληψη της γενικής ιεροσύνης ως καθήκον κάθε μέλους της εκκλησιαστικής κοινότητας οδήγησε σε χειροτονίες γυναικών από το 1853 με την Antoinette Brown  στην Congregationalist Church και συμπεριλαμβάνει μέχρι σήμερα πολλές χειροτονίες αλλά και πολλαπλές αντιδράσεις επί του θέματος μέσα στα πλαίσια του σύγχρονου Προτεσταντισμού.

Εάν δεν θέλουμε να συνεχίζει να επιβεβαιώνεται η Simone De Beauvoir που στο Δεύτερο Φύλο λέει: «Η χριστιανική ιδεολογία συνέβαλε αρκετά στην καταπίεση της γυναίκας»  θα πρέπει να προχωρήσουμε σε νέες αναγνώσεις της βιβλικής και εκκλησιαστικής παράδοσης πιο κοντά στο πνεύμα γυναικών όπως η M. Daly που παρά την αντιφεμινιστική παράδοση της Εκκλησίας βρίσκει στο ευαγγέλιο μηνύματα ελπίδας και για τα δυο φύλα και της Peggy Ann Way που εστιάζει στον εσχατολογικό προορισμό της Εκκλησίας και όχι στον πεπερασμένο ανδροκρατούμενο χαρακτήρα της.

Εάν θέλουμε μια χριστιανική κοινότητα πραγματικά κοντά στον ιδρυτή της θα πρέπει να αναλογιστούμε τον Harvey Cox: «Η χριστιανοσύνη όχι μόνο δεν έχει ακόμα επωμιστεί το χρέος που της αναλογεί , να εξορκίσει το δαίμονα των σεξιστικών προκαταλήψεων, αλλά έχει παραμείνει πίσω σε σχέση με τον κόσμο». O πολιτισμικός εξορκισμός είναι η προϋπόθεση για έναν κοινοτικό Χριστιανισμό στην πρωτοπορία της κοινωνικής μεταλλαγής ως την καταλλαγή του άφυλου προσώπου.

Γ.Δ.Καπετανάκης

PhD ΕΚΠΑ

Θεολόγος

(Λέξεις 1212, χρόνος ανάγνωσης: 9 λεπτά)