Το άναμα των κεριών και των καντηλιών στην θρησκευτική μας παράδοση

Κάθε εὐλαβής Χριστιανός, ἀπό πολύ μικρή ἡλικία, μαθαίνει νά ἀνάβει κεριά στήν ἐκκλησία, ὡς ἀναπόσπαστο κομμάτι τῆς συμμετοχῆς του στά μυστήρια τῆς θρησκείας μας. Παρά τό γεγονός, ὅμως, ὅτι τό ἄναμμα τῶν κεριῶν ἀποτελεῖ καθιερωμένη θρησκευτική πρακτική, οἱ περισσότεροι πιστοί δέν γνωρίζουν ποιά εἶναι ἡ ἀκριβής σημειολογία αὐτῆς τῆς ἐνέργειας.
Οἱ πρῶτες ἀναφορές γιά τή χρήση φωτιᾶς στό θρησκευτικό τελετουργικό εἶναι πολύ παλιές, ἐνῶ στήν Παλαιά Διαθήκη ἀναφέρεται, γιά πρώτη φορά, ὅτι πρό τοῦ θυσιαστηρίου ἔκαιε ἡ «ἑπτάφωτος» λυχνία. Τόσο τά κεριά, ὅσο και τά καντήλια, ἀρχικά ἐξυπηρετοῦσαν πρακτικές ἀνάγκες, ἀφοῦ μετρίαζαν το σκοτάδι στή διάρκεια τῶν προσευχῶν πού γίνονταν τή νύχτα, ἐνῶ ἀργότερα, περισσότερο κατά τά χρόνια τῶν διωγμῶν, προσέλαβαν διάφορους συμβολισμούς.

Πολλές εἶναι οἱ βιβλικές ρήσεις πού ἀναφέρονται στό ἄναμμά τους, ὅπως: «Ἐκεῖνος (ὁ Βαπτιστής) ἦν ὁ λύχνος ὁ καιόμενος καί φαίνων» (Ἰωάν. ε, 35), ἐνῶ ὁ φωτισμός τῶν ἱερῶν τόπων τῆς λατρείας τῶν Χριστιανῶν συμβόλιζε τήν προτύπωση τήν φωτεινῆς ζωῆς πού ὄφειλαν νά ζοῦν. Ἀπό ἀνασκαφές σέ κατακόμβες ἤ ἄλλους λατρευτικούς χώρους, ἔχουν βρεθεῖ λυχνίες καί κανδῆλες διαφόρων μεγεθῶν καί σχημάτων, οἱ ὁποῖες φέρουν ἐπιγραφές ὅπως: «Φῶς ἐκ φωτός» καί «Ἐγώ εἰμί ἡ Ἀνάστασις». Ἀναφέρεται, ἀκόμη, ὅτι ὁ Μωυσῆς διέταξε τούς Ἰσραηλίτες νά τροφοδοτοῦν μέ λάδι «ἄτρυγον καθαρόν» τή λυχνία τῆς Σκηνῆς τοῦ Μαρτυρίου.

 
Τό καντήλι στό σπίτι
Σέ κάθε χριστιανικό σπίτι οἱ πιστοί διαθέτουν ἕνα χῶρο μέ εἰκονίσματα, πού βρίσκεται σέ ἐμφανές σημεῖο τοῦ σπιτιοῦ ὥστε νά εἶναι εὔκολα ὁρατός καί προσεγγίσιμος, ἐνῶ μπροστά τους πρέπει νά καίει ἕνα καντήλι. To καντήλι μπορεῖ νά εἶναι διαφόρων μεγεθῶν ἤ τύπων καί εἶναι προτιμότερο νά διαθέτει κάλυμμα, ὥστε νά ἀποτραπεῖ ὁ κίνδυνος νά πεταχτεῖ θρυαλλίδα καί νά προκληθεῖ πυρκαγιά. Ἐπίσης, ἐπειδή ὅ,τι ἀφιερώνουμε στό Θεό πρέπει νά εἶναι ἄριστο, ὀφείλουμε νά τοποθετοῦμε στό καντήλι πολύ καλῆς ποιότητας λάδι καί μάλιστα ἐλαιόλαδο καί ὄχι σπορέλαιο, ἀφοῦ τό καθαρό λάδι συμβολίζει καί τήν καθαρότητα τῶν προθέσεών μας.
Τό φυτίλι παλαιότερα ἀποτελοῦνταν ἀπό βαμβακερή κλωστή συγκεκριμένου πάχους, πού βυθίζονταν στό λάδι μέ εἰδικό μηχανισμό, ἀπορροφώντας το, ὥστε νά τροφοδοτήσει τήν καιόμενη ἄκρη του. Σήμερα τά περισσότερα φυτίλια εἶναι συνθετικά καί τοποθετοῦνται σέ εἰδική καντηλήθρα ἀπό φελλό.
Τά χρησιμοποιημένα φυτίλια δέν πρέπει νά πετάγονται στά σκουπίδια, ἀλλά νά φυλάσσονται σέ ἕνα κουτάκι καί νά ἀφήνονται εἴτε σέ κάποια γλάστρα, εἴτε στόν κῆπο. 

Ἡ Ἀκοίμητη Κανδήλα
Στό Ἅγιο Βῆμα, μπροστά στό Ἅγιο Ἀρτοφόριο ὅπου φυλάσσεται τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ἀνάβει ἡ Ἀκοίμητη Κανδήλα. Ἐπίσης, πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα, κατά τή διάρκεια τῆς Ἱερᾶς Ἀκολουθίας, βρίσκονται ἀναμμένες συνήθως δύο κανδῆλες, ἀργυρές ἤ ἐπίχρυσες. Μπροστά ἀπό τίς ἱερές εἰκόνες τοῦ τέμπλου, ἀκόμη, καῖνε κρεμαστές κανδῆλες μέ καθαρό λάδι, τοῦ ὁποίου ἡ εὐωδία ἀναμειγνύεται μέ τό ἄρωμα τοῦ καθαροῦ κεριοῦ καί τοῦ λιβανιοῦ, ἐνισχύοντας τήν ἀτμόσφαιρα κατάνυξης πού συναντοῦμε στίς ἐκκλησίες μας.
Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ἡ ἀντικατάσταση τῆς Ἀκοίμητης Κανδήλας μέ ἠλεκτρικά λαμπιόνια, σύμφωνα μέ πολλούς ἁγίους της ἐκκλησίας μας, δέν θά πρέπει νά γίνεται σέ καμία περίπτωση. Πρέπει, ἀκόμη, νά τονισθεῖ ὅτι τό ἄναμμα τοῦ καντηλιοῦ δέν γίνεται ἐπειδή τό ἔχει ἀνάγκη ὁ Θεός, ἀλλά ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος ἐπιθυμεῖ νά Τοῦ δείξει τήν εὐλάβειά του. 

Ὁ συμβολισμός τῶν καντηλιῶν
Τό καντήλι πρέπει νά ἀνάβει μέ εὐλάβεια κάθε πρωΐ, ἐνῶ ἡ φλόγα του μπορεῖ νά διαρκέσει μέχρι τό βράδυ. Ὑπάρχουν πολλοί λόγοι γιά τούς ὁποίους πρέπει οἱ Ὀρθόδοξοι νά ἀνάβουμε τό καντήλι, ὅπως γιά νά μᾶς θυμίζει τήν ἀνάγκη γιά προσευχή, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι τό μόνο ἀληθινό Φῶς καί ἡ πίστη σέ Αὐτόν εἶναι Φῶς, ὅτι ἡ ζωή μας πρέπει νά εἶναι φωτεινή, ὅτι, ὅπως τό καντήλι ἀπαιτεῖ τό δικό μας χέρι γιά νά ἀνάψει, ἔτσι καί ἡ ψυχή ἀπαιτεῖ τό χέρι τοῦ Θεοῦ, τή Χάρη Του δηλαδή, ἀλλά καί ὅτι πρέπει τό θέλημά μας νά καεῖ καί νά θυσιαστεῖ γιά τήν ἀγάπη πρός τό Θεό.
Ὁ πιστός κατά τή διάρκεια τοῦ ἀνάμματος σιγοψιθυρίζει τό «Δόξα σοι τῷ δείξαντι τό φῶς» καί κάτω ἀπό τό καντήλι πραγματοποιεῖ συνήθως τήν καθημερινή του προσευχή. Τό ἄναμμα τοῦ καντηλιοῦ ἀποτελοῦσε ἀνέκαθεν μία πολύ διαδεδομένη θρησκευτική συνήθεια, ἀφοῦ δέν ὑπῆρχε χριστιανικό σπίτι πού νά μήν τό φώτιζε τό ζωοδόχο φῶς του. Ὑπάρχουν, ἐπίσης, τά προσκυνητάρια τῶν δρόμων, ὅπου οἱ πιστοί ἀνάβουν καντήλια γιά νά εὐχαριστήσουν τό Θεό πού τούς βοήθησε νά γλιτώσουν τή ζωή τους μετά ἀπό κάποιο δυστύχημα. Πρέπει νά τονιστεῖ, ἀκόμη, ὅτι τό λάδι πού καίει στά καντήλια μας, συμβολίζει τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ πού φανερώθηκε ὅταν ἡ περιστερά τοῦ Νῶε ἐπέστρεψε στήν Κιβωτό γιά νά σημάνει τήν παύση τοῦ κατακλυσμοῦ, ἔχοντας στό ράμφος της κλάδο ἐλαίας, ἤ ὅταν ὁ Ἰησοῦς, καθώς προσευχόταν ἐκτενῶς, ἐπότιζε μέ τούς θρόμβους τοῦ ἱδρῶτος Του τήν ἐλιά, κάτω ἀπό τά κλαδιά τῆς ὁποίας γονάτισε τήν μαρτυρική ἐκείνη νύχτα, στό Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν.
Ὅσον ἀφορᾶ τόν εἰδικότερο συμβολισμό του, τό ἄναμμα τοῦ καντηλιοῦ συμβολίζει τό φῶς τοῦ Χριστοῦ πού φωτίζει κάθε ἄνθρωπο, τή ρήση τοῦ Κυρίου μας ὅτι πρέπει νά εἴμαστε οἱ χριστιανοί τά φῶτα τοῦ κόσμου, ἀλλά καί τό γεγονός ὅτι προσφέρεται ὡς θυσία σεβασμοῦ καί τιμῆς πρός τό Θεό καί τούς ἁγίους Του. 

Τά κεριά στήν ἐκκλησία
Ὁ ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης, πού ἔχει ἑρμηνεύσει πολλά σημεῖα τῆς θρησκευτικῆς μας λατρείας, ἀναφέρει ὅτι τό ἄναμμα τῶν κεριῶν στήν ἐκκλησία ἔχει 6 συμβολισμούς, δηλαδή συμβολίζει:
α) τήν καθαρότητα τῆς ψυχῆς μας, διότι παρασκευάζεται ἀπό ἁγνό κερί μέλισσας,
β) τή Θεία Χάρη, ἐπειδή τό κερί προέρχεται ἀπό εὐωδιαστά ἄνθη,
γ) τό φῶς τοῦ Χριστοῦ, πού λάμπει καί φωτίζει στό σκοτάδι,
δ) τή θέωση, στήν ὁποία πρέπει νά φτάσει ὁ πιστός, ἐπειδή τό κερί ἀνακατεύεται μέ τή φωτιά καί τῆς δίνει τροφή,
ε) τήν πλαστικότητα τῆς ψυχῆς μας, ἀφοῦ πάνω στό κερί μποροῦμε εὔκολα νά χαράξουμε ὅ,τι θελήσουμε,
στ) τήν ἀγάπη καί τήν εἰρήνη πού πρέπει νά ἀποτελοῦν βασικά χαρακτηριστικά κάθε πιστοῦ, ἐπειδή τό κερί καίγεται ὅταν φωτίζει, ἀλλά καί παρηγορεῖ τόν ἄνθρωπο χαρίζοντάς του φῶς στό σκοτάδι τῆς ζωῆς του. 

Ἕνας ἄλλος ἅγιος της ἐκκλησίας μας, ὁ Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ἀναφέρει στά γραπτά του τίς 6 δικές του ἐκδοχές γιά τίς ὁποίες ἀνάβουμε κεριά στήν ἐκκλησία (Ἑορτοδρόμιον, σ. 433).
α) Γιά τή δόξα τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι τό ἀληθινό καί μοναδικό φῶς πού φωτίζει τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου,
β) Γιά νά δείξει ὁ πιστός ὅτι ἔχει χαρά στήν ψυχή του,
γ) Γιά νά τιμήσουμε τούς ἁγίους καί τούς μάρτυρες τῆς πίστης, ὅπως οἱ πρῶτοι Χριστιανοί,
δ) Γιά τή διάλυση τοῦ σκοταδιοῦ τῆς νύχτας καί τήν παρηγοριά τῶν ἀνθρώπων ἀπό τό φόβο τοῦ σκότους,
ε) Γιά νά συγχωρεθοῦν οἱ ἁμαρτίες ὅσων ἀνάβουν τό κερί, ἀλλά καί ἐκείνων ὑπέρ τῶν ὁποίων τό ἀνάβουν,
στ) Γιά νά συμβολισθοῦν τά καλά μας ἔργα, ὅπως εἶπε ὁ Κύριος: «οὕτω λαμψάτω τό φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τά καλά ἔργα καί δοξάσωσι τόν Πατέρα ὑμῶν τόν ἐν τοῖς οὐρανοῖς». 

Ὁ συμβολισμός τῶν κεριῶν
Ὁ εὐσεβής Χριστιανός, ἀνάβοντας κερί στήν ἐκκλησία, θυμᾶται ὅτι πρέπει νά ζεῖ μέσα στό φῶς πού πῆρε ἀπό τή βάπτισή του, πού ὀνομάζεται καί Φώτισμα. Γιά τό λόγο αὐτό, κατά τή διάρκεια τοῦ μυστηρίου τῆς βάπτισης κρατᾶμε ἀναμμένες λαμπάδες, πού ἀποτελοῦν τό «πῦρ τῆς Πεντηκοστῆς», τό φῶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖο ἀνανεώνεται κάθε φορά πού συμμετέχουμε στή Θεία Λειτουργία. Ἔτσι, ἐπειδή κάθε φορά πού κοινωνοῦμε καί προσευχόμαστε ἀναζωπυρώνουμε τή φωτιά πού καίει στήν ψυχή μας, ψάλλουμε στό τέλος της: «Εἴδομεν τό φῶς τό ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὔρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες».
Οἱ ἅγιοι τῆς χριστιανοσύνης, παραδεχόμενοι ὅτι βρίσκονται στό σκοτάδι τῆς ἄγνοιας καί τῆς ἁμαρτίας, ἀναζητοῦν τή λύτρωση μέσα ἀπό τή λαμπρότητα τοῦ θεϊκοῦ φωτός. Ἐπίσης, τό κερί, καθώς καίγεται, φωτίζει τό περιβάλλον του. Ἔτσι καί ὁ συνειδητός χριστιανός, ὅταν θυσιάζεται γιά τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, φωτίζει τούς συνανθρώπους του καί τούς δείχνει τόν δρόμο τῆς σωτηρίας. 

Μία παλιά θρησκευτική παράδοση 

Τό ἄναμμα τοῦ κεριοῦ ἀποτελεῖ ἐδῶ καί αἰῶνες ἀναπόσπαστο κομμάτι τόσο τῶν θρησκευτικῶν μας παραδόσεων, ὅσο καί τῆς εὐλάβειας τῶν πιστῶν, ἀποτελώντας ἔκφραση τῆς πίστης τους στόν Τριαδικό Θεό καί στήν ἀναζήτηση τῆς ἐνίσχυσής Του στόν καθημερινό πνευματικό τους ἀγώνα. Ὅταν ὁ πιστός εἰσέρχεται στόν ναό, πρέπει νά ἀνάβει στό μανουάλι ἕνα κερί γιά τούς ζῶντες κι ἕνα κερί γιά τούς τεθνεῶτες συγγενεῖς καί προσφιλεῖς του συνανθρώπους. Τό ἄναμμα τοῦ κεριοῦ πρέπει πάντοτε νά συνοδεύεται μέ λόγια προσευχῆς. Γιά τούς ζῶντες ὁ πιστός ζητᾶ εὐλαβικά τό ἔλεος καί τήν προστασία τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ γιά τούς τεθνεῶτες τή θεία εὐσπλαχνία καί τήν αἰώνια σωτηρία τους.
Σέ μία παλαιότερη ὁμιλία του, ὁ πατριάρχης Βαρθολομαῖος, τονίζοντας τήν ἀνάγκη γιά ἐπιστροφή στή λειτουργική παράδοση τῆς ἐκκλησίας μας, εἶχε προτείνει: «Κατάργηση, σύν τῷ χρόνῳ, καί ὅπου τοῦτο ἐγχωρεῖ, τῶν ἠλεκτρικῶν κανδηλίων καί ἠλεκτρικῶν κηρίων, τοῦ διακοσμητικοῦ τούτου ψεύδους, τό ὁποῖον ἀλλοιώνει τό εὐχαριστιακόν γεγονός εἰς θρησκευτικόν “θέαμα”. Τό λάδι καί τό κερί “προσφέρονται” καί αὐτά κατά τινά τρόπον ὡς βοηθητικά στοιχεῖα τῆς κατ’ ἐξοχήν προσφορᾶς τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ». 

Μία ἐσωτερική ἀνάγκη
Τό ἄναμμα τοῦ καντηλιοῦ ἤ τοῦ κεριοῦ ἀπό μόνο του δέν ἀποτελεῖ ἄλλοθι γιά τήν ἐκπλήρωση τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων τοῦ κάθε πιστοῦ, ἀλλά ἀντίθετα, γιά νά διατηρήσει τόν πολυποίκιλο συμβολισμό του, θά πρέπει νά συνοδεύεται ἀπό μία ἐνάρετη χριστιανική ζωή. Μόνον μέ αὐτόν τόν τρόπο ὁ καλός χριστιανός θά μπορέσει νά ἐκφράσει ἀπερίσπαστος τήν ἐσωτερική του εὐλάβεια καί θρησκευτικότητα, ἀλλά καί νά ἀντλήσει τή μέγιστη πνευματική ὠφέλεια πού ἀπορρέει ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ.

πηγή: http://www.imks.gr/artman2/uploads/1/Per_Mart__April_2010_internet.pdf www.zoiforos.gr
του Ιωάννη Στεφανογιάννη
Συγγραφέα - Αρθρογράφου
από το περιοδικό «Χριστός και Κόσμος»,
τεύχος 26, Μάρτιος - Απρίλιος 2010
πηγη: http://orthodoxigynaika.blogspot.com

Αναδημοσίευση