Ο οικουμενικός Γκάντι

Όταν φέρνουμε στον νου μας την εικόνα του Μαχάτμα Γκάντι ντυμένο λυτά με το λευκό ντότι να γέρνει πάνω στο μπαστούνι του, νομίζουμε ότι βλέπουμε μια αντιπροσωπευτική φιγούρα της σύγχρονης Ινδικής κοινωνίας. Στην Πραγματικότητα όμως, ο Γκάντι δεν ανήκει σε καμία ινδική παράδοση. Είναι δημιουργός της δικής του παράδοσης που διαπλάστηκε τόσο από την ινδική όσο και από την παγκόσμια σκέψη.

Ο οικουμενική αντίληψη του Γκάντι διακρίνεται από την θρησκεία του. Ο Ράμα, γι’ αυτόν, δεν ήταν απλά ο πρίγκιπας του ποιητή Βαλμίκι αλλά ο Θεός σε μια  γενικότερη  έννοια. Η δράση χωρίς προσκόλληση, που διδάσκει η  Μπαγκαβάτ Γκίτα, αναμφίβολα αποτελεί την  κύρια πηγή  πνευματικής του έμπνευσης όπως ομολογεί και ο ίδιος στην Αυτοβιογραφία του. Ταυτόχρονα όμως έχει επηρεαστεί έντονα και από την μικρή θρησκεία του  Τζαϊνισμού, ιδιαίτερα στην υιοθέτηση των δογμάτων της μη-βίας (ahimsa) και της σχετικότητας των απόψεων (anekavanda). Η μη-βία δεν είναι μόνο πολιτική αλλά και σεβασμός κάθε μορφής ζωής στην σκέψη και την πράξη. Παράλληλα, η αποδοχή της σχετικότητας των απόψεων τον βοηθά να κατανοήσει τους αντιπάλους του που θεωρούν το δίκιο με το μέρος τους, βλέποντας το ίδιο πρόβλημα από διαφορετική σκοπιά.

Η «Απολογία του Σωκράτη» του ενέπνευσε την αυτοθυσία για έναν ανώτερο σκοπό και υπήρξε ένα βιβλίο που μετάφρασε στην μητρική του γλώσσα 'Γκουτζαράτι' με τίτλο "Η ιστορία ενός πολεμιστή της Αλήθειας', το έργο δημοσιεύθηκε το 1908, σε 6 συνέχειες στο περιοδικό Indian Opinion που εξέδιδε ο Γκάντι στη Νότιο Αφρική. Η επιρροή του από το Χριστιανισμό και το Ισλάμ είναι επίσης μεγάλη καθώς την αναγνωρίζει και ο ίδιος ιδιαίτερα στα θέματα που αφορούν την αγάπη για τον πλησίον και την υπηρεσία των φτωχών. Αν και επίσημα υπήρξε Ινδουιστής, έκανε αυστηρή κριτική στους ιερείς και στο καστικό σύστημα που αποτέλεσε βάση εκμετάλλευσης του ανθρώπου από άνθρωπο για χιλιάδες χρόνια. Η θέση του κατά του καστικού συστήματος και της προστασίας των ανέγγιχτων που τους μετονόμασε σε «Χαριζάνς» (παιδιά του θεού) τον βρίσκει σε αντίθεση με το βραχμανικό κατεστημένο.

Στον Γκάντι βλέπουμε από νωρίς έναν αντιμαχόμενο δικηγόρο να παλεύει για την εγκαθίδρυση της αλήθειας και της δικαιοσύνης παρά έναν προπαγανδιστή μιας θρησκείας. Αλλάζοντας την έμφαση στο ρητό «Ο Θεός είναι Αλήθεια» με το «Η Αλήθεια είναι Θεός» εξέφρασε την ιδιόρρυθμη θέση του με την οποία έγινε γνωστός στο  φιλοσοφικό χώρο της σύγχρονης Ινδίας.

Μποϋκοτάρισε το Βρετανικό  αποικιοκρατικό σύστημα αλλά  ταυτόχρονα υπήρξε ένας καινοτόμος διεθνιστής. Σπούδασε στην Αγγλία και έζησε πολλά χρόνια στην Νότια Αφρική και  καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του είχε στενές και φιλικές σχέσεις με Δυτικούς. Όπως ο ίδιος ομολογεί στην αυτοβιογραφία του επηρεάστηκε από ορισμένους μεγάλους αν και περιθωριακούς διανοούμενους της Δύσης.

Οι κυριότεροι από αυτούς ήταν ο εσωτεριστής ρώσος συγγραφέας  Leo Τolstoy (1828-1910), ο αμερικανός ειρηνιστής και αναρχικός φιλόσοφος Henry David Thoreau (1817-1862) και ο ουτοπικός βρετανός σοσιαλιστής John Ruskin (1819-1900).

Στα πρότυπα του Τολστόι  ίδρυσε το πρώτο του κοινόβιο στην Νότια Αφρική και του  έδωσε το όνομά του. Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας τον ενέπνευσε την φιλελεύθερη θεολογία του χριστιανισμού. Ο  θεός κυριαρχεί στην καρδιά και όχι στο εκκλησιαστικό κατεστημένο. Ο θεός δεν βρισκόταν στους ναούς αλλά ήταν ο σύνδεσμος των ανθρώπων μέσα από την αγάπη.

Από τον Thoreau υιοθέτησε την μέθοδο της ειρηνικής αντίστασης και της μη βίας όπως την διακήρυξε στο βιβλίο του  Civil Disobedience. Το βιβλίο αυτό  ενέπνευσε επίσης  τον Martin Luther King και την νέα αντιπολεμική γενεά του 1970. Ο Martin Luther Kingεπηρεάστηκε και από τις ιδέες του Γκάντι και έκανε συχνά παραπομπές στις διδασκαλίες του. Οι τρεις άνδρες αν και έζησαν σε διαφορετικές εποχές συνδέονται μεταξύ τους με έναν ιδιόρρυθμο πνευματικό δεσμό.

Από τον Ruskin και ιδιαίτερα από το βιβλίο του 'Unto this Last' εμπνεύστηκε την υπηρεσία των φτωχών προκαλώντας τον καπιταλισμό  με την εγκαθίδρυση των πραγματικών αξιών στην ζωή και όχι στον πλούτο. Η πρόοδος που εκφράζεται με όρους του πλούτου δεν είναι πραγματική καθώς οι αξίες της αγάπης, της χαράς και της αναγνώρισης βρίσκονται μέσα στην ίδια την ζωή. Πλούσια είναι εκείνη η χώρα που θρέφει τον μεγαλύτερο αριθμό ευτυχισμένων και χαρούμενων ανθρώπων. Σύμφωνα με τα λόγια του Ruskin "THERE IS NO WEALTH BUT LIFE». Ο Ruskin και ο Γκάντι όπως οι φιλόσοφοι και οι μεγάλες θρησκείες του παρελθόντος είδαν ότι η ηθική ήταν ένας προσωπικός αγώνας που μπορούσε να σταθεί  πέρα από την πολιτική. Η πρόοδος της χώρας θα γινόταν εφικτή μόνο όταν ο κάθε πολίτης θα προσπαθούσε να γίνει καλύτερο άτομο. Η κυβέρνηση της χώρας δεν μπορεί παρά να υπηρετεί αυτόν τον σκοπό.

Οι ιδέες και τα πιστεύω του Γκάντι παρέμειναν περιορισμένα ανάμεσα στους οπαδούς του και δεν έγιναν   ποτέ μέρος της εθνικής πολιτικής. Η Ινδική κοινωνία διέκρινε στο πρόσωπό του ένα ιδανικό που εμπνέει πνευματικές αξίες παρά έναν πολιτικό ή οικονομικό  οραματιστή που θα μπορούσε να επιφέρει λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα της σύγχρονης Ινδίας. Παρ’ όλα αυτά, ο Γκαντισμός εξακολουθεί να διατηρεί την δομή, τα ιδρύματα και τις αρχές του στην Ινδία και το εξωτερικό.

Στον εθνικό χώρο οι  ιδέες  του για την εθελοντική ανακατανομή της γης συνεχίζουν να έχουν απήχηση στην βόρειο-κεντρική πολιτεία του Μπιχάρ, όπου πλούσιοι γαιοκτήμονες προθυμοποιούνται ακόμη να διαθέσουν δωρεάν χωράφια τους στους ακτήμονες γεωργούς. Στον διεθνή χώρο, η αντίσταση χωρίς βία παραμένει ένα ισχυρό προπύργιο του ιδρύματος Γκάντι, όπως φάνηκε από την πρόσφατη δήλωση του εγγονού του Μαχάτμα, Arun Gandhi στην Ραμάλα ότι δηλαδή οι Παλαιστίνιοι χρειάζονται έναν Γκάντι και όχι έναν νέο Arafat.

Ο Γκάντι έχει καταξιωθεί σήμερα από την παγκόσμια ιστορία ως μια μεγάλη ψυχή που δίδαξε την αρμονική συνύπαρξη  και την μη βία.

Πηγή