Οι πρώτες στιγμές στη τάξη (πρόταση – δραστηριότητες)

  Παππά Άννα
Δασκάλα-Συγγραφέας

Κανένας μας δε διαθέτει το μαγικό ραβδάκι, ώστε να μπορέσει να κάνει όλα τα παιδιά ξαφνικά συνεργάσιμα, υπεύθυνα και ικανά να μπορούν να εργαστούν ομαδικά και ικανά να μπορούν να εργαστούν ομαδικά, αφήνοντας το «εγώ» στην άκρη. Tο σχέδιο για τη διαμόρφωση ομάδας στην τάξη μου εφαρμόζεται πραγματοποιώντας μέρος των δραστηριοτήτων. Η μετάβαση από τη θεωρητική προσέγγιση στην πρακτική δεν είναι πάντοτε εφικτή και αυτό γιατί η τάξη, δάσκαλος και παιδιά είναι μια ζωντανή, μη μοντελοποιημένη ομάδα.
Τα παιδιά της τάξης μου δεν προέρχονται πάντα από μια τάξη που κατά την προηγούμενη χρονιά ήταν δημοκρατικά οργανωμένη. Αυτός είναι ο λόγος που από την αρχή είναι σίγουρο ότι θα αντιμετωπίσω ερωτήσεις από τα παιδιά μου που θα με αναγκάσουν και θα με οδηγήσουν να δώσω περιττές οδηγίες για την οργάνωσή τους σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Πολλές φορές η συχνότητα και η επιμονή των παιδιών είναι τόσο μεγάλη, ώστε στην αρχή να προκαλείται ανησυχία. Για αυτό οι οδηγίες μου στην αρχή είναι λεπτομερείς και ταυτόχρονα αναλυτικές.
Για να μετατραπούν οι παθητικοί δέκτες σε άτομα που οδηγούνται βαθμιαία σε αξιοποίηση των δυνάμεων τους, φρόντισα οι πρώτες εργασίες να έχουν κάποιο ενδιαφέρον, να είναι ευχάριστες και οι απαιτήσεις τους να είναι μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων τους. Θα πρέπει κάθε φορά να οδηγούνται σε κάτι καινούριο που κτίζεται πάνω στο παλιό, με στόχο να ‘γευτούν’ την επιτυχία και να κερδίσουν τη θέση τους στη δική τους τάξη και αργότερα στη ζωή τους.
Όπλο μου στις δυσκολίες είναι η ενθάρρυνση στο να πάρουν αποφάσεις από την πρώτη κιόλας δραστηριότητα, να αναλάβουν πρωτοβουλίες, ελεύθερα και μέσα από συζήτηση. Με τις δραστηριότητες έχω ως στόχο να πάρουν τις πρώτες αποφάσεις, να προβληματιστούν, να σκεφθούν τι θέλουν και τι δε θέλουν. Εγώ είμαι έτοιμη να δεχθώ τις αποφάσεις τους, αλλά ως συντονίστρια- εμψυχώτρια θα φροντίσω ταυτόχρονα να τους δώσω ερεθίσματα για να ξεφύγουν από την εγκαταστημένη τους εμπειρία, αποτέλεσμα της προηγούμενης καθοδηγημένης και διδασκαλοκεντρικής αντίληψης διδασκαλίας που είχαν δεχθεί. Σε όλη τη διάρκεια θα ζητηθεί άλλωστε να αναφερθούν στα προβλήματα και τα συναισθήματα που τους προκάλεσαν οι δραστηριότητες κυρίως σε επίπεδο ομάδας- τάξης, αλλά και σε επίπεδο ομάδας.
Πιστεύω ότι όταν θα  κληθούν να παράγουν προφορικό  και γραπτό λόγο με σύνθεση σε επίπεδο ομάδας, θα υπάρξει  θόρυβος. Ο χτύπος του ταμπουρίνου θα βοηθήσει, αλλά εκείνο που θα βοηθήσει να μετατραπεί ο θόρυβος σε δημιουργικό θόρυβο είναι τα απόλυτα χρονικά όρια της δραστηριότητας. Πολύ γρήγορα θα αντιληφθούν ότι για να τελειώσουν την εργασία τους και να την παρουσιάσουν, θα πρέπει να οργανωθούν, να δουλέψουν συστηματικά όλοι αναλαμβάνοντας ο καθένας ένα μέρος τις εργασίας και κυρίως χωρίς να χάνουν χρόνο μιλώντας. Είμαι πάντα αυστηρή με τον κανόνα «όποια ομάδα δεν προλαβαίνει να τελειώσει στο χρόνο που συναποφασίσαμε δεν παρουσιάζει».
Στην αρχή επίσης, κάποια παιδιά ίσως να αρνηθούν να καθίσουν στον κύκλο.  Δε θα τους πιέσω, ούτε θα τους εξαναγκάσω να καθίσουν μαζί μας. Από όποιο σημείο επιλέξουν να μας ακούσουν ή να μας παρατηρήσουν, τους δώσω την ευκαιρία να συμμετέχουν. Θα τους δώσω κάποιο ρόλο, όπως του βοηθού, του ειδικού βιντεοσκόπησης κλπ. Όλοι ανήκουν στην ίδια ομάδα. Θα είναι επιτυχία αν  στο τέλος της ημέρας  καθίσουν  όλα τα παιδιά στον κύκλο.
Και είναι σίγουρο ότι για να αντιμετωπιστούν όλα τα προβλήματα και για να δημιουργηθεί κλίμα δημιουργίας στην τάξη, θα πρέπει να αφιερώσω όχι μία ημέρα, αλλά τουλάχιστον μία εβδομάδα σε δραστηριότητες που θα έχουν ως στόχο την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών μου. Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να διδαχθεί και η καλλιέργεια της είναι αυτή που θα αποτελέσει τον μοχλό για την εκτίναξη των δεξιοτήτων, μαθησιακών συμπεριφορών, όλων των παιδιών, μέσα από το δημιουργικό άνεμο της δημοκρατικής τάξης. Για αυτό και σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς μέσα από δραστηριότητες γίνεται συνεχής επανατροφοδότηση συναισθημάτων. Δεν αρκεί η πρώτη έκρηξη συναισθημάτων. Εκεί επάνω θα ‘κτίσω’ το συνεργατικό και δημιουργικό πνεύμα της τάξης μου.
Δραστηριότητα 1^η

Καθόμαστε  σε κύκλο. O κύκλος έχει το χαρακτηριστικό να δίνει τη δυνατότητα στα μέλη της ομάδας να ανταλλάξουν απόψεις και να γνωριστούν. Όλοι είναι ισότιμα μέλη και οι δυνάμεις, που είναι οι ακτίνες του κύκλου, στο τέλος ενώνονται στο κέντρο του. Όλες οι ακτίνες του κύκλου είναι ίσες. Για να εξομαλυνθούν οι διαφορές καθόμαστε σε κύκλο. Στη μέση του κύκλου υπάρχουν δύο χρωματιστά κουτιά. Στο ένα κουτί είναι τοποθετημένος στη βάση του ένας καθρέφτης. Στο άλλο κουτί υπάρχουν χρωματιστά χαρτάκια. Στον κύκλο κάθομαι και εγώ. Με το κούνημα ενός χρωματιστού μαντηλιού δίνω το σύνθημα της αρχής. Δίνω σαφείς οδηγίες. Ανοίγω το πρώτο κουτί και αντικρίζω τον εαυτό μου, στη συνέχεια ανοίγω το επόμενο και παίρνω ένα χρωματιστό χαρτάκι. Κάθομαι στον κύκλο λέω το όνομά μου και δίνω μερικά στοιχεία για τον εαυτό μου, καθώς και για τα συναισθήματα που με κατακλύζουν εκείνη τη στιγμή.  Το χρωματιστό μαντήλι είναι αυτό που γυρίζει στον κύκλο και δίνει το δικαίωμα συμμετοχής. Το παιχνίδι τελειώνει όταν μιλήσουν όλα τα παιδιά για τον εαυτό τους και τα συναισθήματά τους.
Δραστηριότητα 2^η
Σε κύκλο πάλι. Στο κέντρο υπάρχει  σε χαρτί του μέτρου ένα λουλούδι. Στα χαρτάκια που πήραν τα παιδιά γράφουν θετικά συναισθήματα. Σε κάθε πέταλο θα μπουν τα ομοιόχρωμα χαρτάκια και με αυτό τον τρόπο θα κάνουμε την πρώτη ομαδική  εργασία. Θα αναρτηθεί στο τέλος ‘το λουλούδι των συναισθημάτων’, αφού πρώτα ζωγραφίσουμε με το χέρι μας ένας – ένας τον ‘ήλιο της αγάπης’ που θα μας δίνει ζωή. Εγώ θα φτιάξω ένα ποτιστήρι για να συμβολίσω την ‘τροφή’ που μπορώ να δώσω στα θετικά συναισθήματα των παιδιών της τάξης. Όλοι δουλεύουμε τα χρώματα με το χέρι, το χέρι αναπτύσσει τη σκέψη και η σκέψη με τη σειρά της τη δεξιότητα.
Δραστηριότητα 3^η
Κολλώ χρωματιστές βούλες στην πλάτη των παιδιών, χωρίς να βλέπουν αυτά τι χρώμα έχει η βούλα. Τους εξηγώ ότι δεν πρέπει να μιλούν, μπορούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον να βρει την ομάδα του κάνοντας νοήματα ή δείχνοντας με τα χέρια και το πρόσωπό τους. Η επιτυχία της άσκησης εξαρτάται από τη συνεργασία. Για λίγα λεπτά και χωρίς θόρυβο η κάθε ομάδα δίνει ένα όνομα και αποφασίζει για την ‘κραυγή’ της ομάδας. Αφού παρουσιάζουν το όνομα και την κραυγή, το κάθε μέλος της ομάδας λέει πώς ένιωσε. Στη συνέχεια ζητήθηκε από κάθε ομάδα να φτιάξει το ‘συμβόλαιο της ομάδας’, το οποίο ανακοινώνεται στην ολομέλεια.
Δραστηριότητα 4^η
Σε κύκλο και πάλι και ζητώ να μιλήσουμε όλοι για τα συναισθήματα που γεννήθηκαν μέσα μας καθώς δουλέψαμε σε ομάδα- τάξης και ομάδα – παιχνιδιού και ομάδα – εργασίας.
Μοιράζω κάρτες – ζευγάρια στην τύχη και ζητώ από τα παιδιά να βρούνε τον συνεργάτη τους. Ζητώ από τα παιδιά να σταθούν ο ένας απέναντι στον άλλο – ο ένας είναι ο Α και ο άλλος είναι ο Β. Ο Α κάνει κάποιες κινήσεις και ο Β παριστάνει τον καθρέφτη του.
Δραστηριότητα 5^η
Όπως είμαστε ζευγάρια παίζουμε το παιχνίδι εμπιστοσύνης ‘οδηγώ τον τυφλό φίλο μου’. Ο Α αναλαμβάνει να οδηγήσει τον φίλο του, που φορά μαντίλι στα μάτια του, χωρίς να συγκρουστεί με άλλον και χωρίς να σκοντάψει πάνω σε αντικείμενα της αίθουσας. Αυτό γίνεται για δυο λεπτά και αλλάζουν θέση. Στο τέλος μιλούν για το πώς ένιωσαν. Στη συνέχεια και όπως είναι ζευγάρια αγγίζονται σε δύο σημεία και με μουσική υπόκρουση στην αρχή αργή και όσο περνά η ώρα γίνεται πιο γρήγορη, καλούνται να κινηθούν μέσα στην αίθουσα χρίς να σκοντάψουν ή να πλησιάσουν άλλο ζευγάρι.
Δραστηριότητα 6^η
Βρίσκουν ένα άλλο ζευγάρι και γίνονται τετράδα που φτιάχνει μια ρόδα ποδηλάτου, τα χέρια τους ενωμένα στο κέντρο γίνονται οι ακτίνες της. Όπως είναι ρόδα ‘κυλούν’ στην αίθουσα, πάλι με τους ίδιους περιορισμούς.
Σε κάθε γωνιά της αίθουσας τοποθετείται χαρτί του μέτρου, όπου καλούνται να φτιάξει η κάθε ομάδα τη δική της γιγαντοκούκλα (περίγραμμα παιδιού), ντύνουν, στολίζουν, δίνουν όνομα στην κούκλα και γράφουν ανά ομάδα την ιστορία της κούκλας. Παρουσιάζεται η εργασία ‘φορώντας’ την γιγαντοκούκλα και δημιουργώντας ένα μικρό θεατρικό δρώμενο με τη συμμετοχή όλων των μελών της ομάδας.
Δραστηριότητα 7^η

Και πάλι σε κύκλο. Προβάλλεται η ταινία ‘το ραγισμένο δοχείο’ στο οποίο αναδεικνύεται ότι όλοι έχουν την αξία τους ακόμη και αν αυτή δεν είναι εμφανής. Ένα μεγάλο δέντρο είναι στο κέντρο του κύκλου, όπως επίσης και τα δυο χρωματιστά κουτιά. Το ένα κουτί περιέχει φύλλα και το άλλο άνθη. Δεν μιλούν σε όλη τη δραστηριότητα. Με το κτύπημα του ταμπουρίνου θα πρέπει να σηκωθεί ένας και όλοι θα πρέπει να συνεννοούνται μόνο με τα μάτια, χωρίς να γίνει θόρυβος.  Το κάθε παιδί παίρνει ένα φύλλο και ένα άνθος. Στο φύλλο γράφει ένα ‘μπορώ’ και στο άνθος ένα ‘θέλω’. Στο τέλος έχουμε το ‘δέντρο θέλω και μπορώ’. Στο συνέχεια και ακούγοντας κλασική μουσική, χαλαρώνουμε για λίγα λεπτά κλείνοντας τα μάτια μας και όπως είμαστε σε κύκλο ανακοινώνουμε τα συναισθήματα που αισθανθήκαμε στη διάρκεια των δραστηριοτήτων της πρώτης ημέρας.
Στην πράξη…
Ξεκινώ λοιπόν με τη δραστηριότητα 1.
«Καθόμαστε  σε κύκλο. Στη μέση του κύκλου υπάρχουν δύο χρωματιστά κουτιά. Στο ένα κουτί είναι τοποθετημένος στη βάση του ένας καθρέφτης. Στο άλλο κουτί υπάρχουν χρωματιστά χαρτάκια. Στον κύκλο κάθομαι και εγώ. Με το κούνημα ενός χρωματιστού μαντηλιού δίνω το σύνθημα της αρχής. Δίνω σαφείς οδηγίες. Ανοίγω το πρώτο κουτί και αντικρίζω τον εαυτό μου, στη συνέχεια ανοίγω το επόμενο και παίρνω ένα χρωματιστό χαρτάκι. Κάθομαι στον κύκλο λέω το όνομά μου και δίνω μερικά στοιχεία για τον εαυτό μου, καθώς και για τα συναισθήματα που με κατακλύζουν εκείνη τη στιγμή.  Το χρωματιστό μαντήλι είναι αυτό που γυρίζει στον κύκλο και δίνει το δικαίωμα συμμετοχής. Το παιχνίδι τελειώνει όταν μιλήσουν όλα τα παιδιά για τον εαυτό τους και τα συναισθήματά τους.»
Μπήκα φορώντας το καπέλο του παραμυθά και χαμογελαστή, κρατώντας τα δυο κουτιά. Τα παιδιά με αντιμετώπισαν με χαρά, αλλά η όλη συμπεριφορά μου τους ξεσήκωσε και άρχισαν να μιλούν δυνατά. Έδειξαν έντονη περιέργεια  για το περιεχόμενο των κουτιών. Το πρόβλημα της “φασαρίας” το αντιμετώπισα με ηρεμία και μιλώντας χαμηλόφωνα και έτσι τους ανάγκασα να κάνουν ησυχία για να με ακούσουν. Πραγματικά στον κύκλο δε δέχθηκαν να καθίσουν δύο παιδιά. Στην αρχή έπαιξαν το ρόλο του βοηθού, αλλά στην πορεία της δραστηριότητας μόνα τους κάθισαν στον κύκλο και συμμετείχαν. Τη δραστηριότητα την ξεκίνησα εγώ, είδα τον εαυτό μου στον καθρέφτη και μίλησα για τα συναισθήματα που γεννήθηκαν μέσα μου εκείνη τη στιγμή. Τους μίλησα με ειλικρίνεια, τους εξέφρασα τη χαρά μου, αλλά και τους φόβους και τις επιφυλάξεις μου. Αυτό τους άρεσε πολύ και αμέσως “άνοιξε” ένα παραθυράκι στο βλέμμα τους. Τα συναισθήματα ήταν πολυποίκιλα.
Προχώρησα στην 2η δραστηριότητα.
«Σε κύκλο πάλι. Στο κέντρο υπάρχει  σε χαρτί του μέτρου ένα λουλούδι. Στα χαρτάκια που πήραν τα παιδιά γράφουν θετικά συναισθήματα. Σε κάθε πέταλο θα μπουν τα ομοιόχρωμα χαρτάκια και με αυτό τον τρόπο θα κάνουμε την πρώτη ομαδική  εργασία. Θα αναρτηθεί στο τέλος ‘το λουλούδι των συναισθημάτων’, αφού πρώτα ζωγραφίσουμε με το χέρι μας ένας – ένας τον ‘ήλιο της αγάπης’ που θα μας δίνει ζωή. Εγώ θα φτιάξω ένα ποτιστήρι για να συμβολίσω την ‘τροφή’ που μπορώ να δώσω στα θετικά συναισθήματα των παιδιών της τάξης. Όλοι δουλεύουμε τα χρώματα με το χέρι, το χέρι αναπτύσσει τη σκέψη και η σκέψη με τη σειρά της τη δεξιότητα.»
Η δεύτερη δραστηριότητα τους άρεσε πολύ και ιδιαίτερα με τις δακτυλομπογιές. Δημιουργήθηκε μία αναστάτωση με τα λερωμένα χέρια, αλλά όταν τους έδειξα πόσο εύκολα καθαρίζονται, η δραστηριότητα συνεχίστηκε χωρίς θόρυβο.
Χωρίς να μειωθεί το ενδιαφέρον τους προχώρησα στην 3η δραστηριότητα, αλλά αλλάξαμε χώρo και μεταφερθήκαμε στο χώρο του γυμναστηρίου για να έχουμε περισσότερο χώρο. Μαζί μας πήραμε μόνο ένα μολύβι.
«Κολλώ χρωματιστές βούλες στην πλάτη των παιδιών, χωρίς να βλέπουν αυτά τι χρώμα έχει η βούλα. Τους εξηγώ ότι δεν πρέπει να μιλούν, μπορούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον να βρει την ομάδα του κάνοντας νοήματα ή δείχνοντας με τα χέρια και το πρόσωπό τους. Η επιτυχία της άσκησης εξαρτάται από τη συνεργασία. Για λίγα λεπτά και χωρίς θόρυβο η κάθε ομάδα δίνει ένα όνομα και αποφασίζει για την ‘κραυγή’ της ομάδας. Αφού παρουσιάζουν το όνομα και την κραυγή, το κάθε μέλος της ομάδας λέει πώς ένιωσε. Στη συνέχεια ζητήθηκε από κάθε ομάδα να φτιάξει το ‘συμβόλαιο της ομάδας’, το οποίο ανακοινώνεται στην ολομέλεια. Σε κύκλο και πάλι αποφασίζουμε όλοι μαζί το ‘συμβόλαιο ομάδας’ το οποίο θα κληθούμε να το υπογράψουμε όλοι μας.»
Τους άρεσε πολύ το “αμίλητο παιχνίδι”, τα ίδια μου είπαν ότι τους θύμισε ένα δικό τους παιχνίδι “το σκοτεινό δωμάτιο”. Στον τυχαίο χωρισμό με τις χρωματιστές βούλες δεν υπήρξε πρόβλημα, εκτός από μία άρνηση. Δώσανε το όνομα και έκαναν το ομαδικό συμβόλαιο στην αρχή σε επίπεδο ομάδας και μετά σε επίπεδο ομάδας- τάξης.
Τα ονόματα: “Η λαμπερή ομάδα”, “Οι τσατισμένοι”,”Τα σούπερ παιδιά”, “Οι φανταστικοί”.
Το συμβόλαιο της ομάδας:

•  Να ακούμε τη γνώμη των άλλων
•  Να μην αντιγράφουμε η μία ομάδα την άλλη
•  Μιλάμε όμορφα στους άλλους και όχι άσχημα
•  Δε σχολιάζουμε τα λόγια του άλλου
•  Δεν κοροϊδεύουμε και δεν αντιμιλάμε
•  Δεν είμαστε εγωιστές και δεν κάνουμε τους έξυπνους

Μετά το Συμβόλαιο προχωρήσαμε στην 4η δραστηριότητα.
«Σε κύκλο και πάλι και ζητώ να μιλήσουμε όλοι για τα συναισθήματα που γεννήθηκαν μέσα μας καθώς δουλέψαμε σε ομάδα- τάξης και ομάδα – παιχνιδιού και ομάδα – εργασίας.
Μοιράζω κάρτες – ζευγάρια στην τύχη και ζητώ από τα παιδιά να βρούνε τον συνεργάτη τους. Ζητώ από τα παιδιά να σταθούν ο ένας απέναντι στον άλλο – ο ένας είναι ο Α και ο άλλος είναι ο Β. Ο Α κάνει κάποιες κινήσεις και ο Β παριστάνει τον καθρέφτη του. Ο Α μιλά για τον εαυτό του και ο Β ακούει προσεκτικά. Στη συνέχεια αλλάζουν οι ρόλοι.»
Δραστηριότητα που πραγματικά μας εξέπληξε όλους. Οι κάρτες που μοιράστηκαν τυχαία, δημιούργησαν ζευγάρια απίθανα. Για πολύ ώρα μίλησαν, ίσως για πρώτη φορά για τον εαυτό τους σε ένα συμμαθητή τους. Μου δόθηκε η εντύπωση ότι ίσως ήταν η πρώτη φορά που τους δόθηκε η ευκαιρία. Στο βλέμμα τους υπήρχε απορία, έκπληξη, χαρά, συγκίνηση. Ήταν η δραστηριότητα που ζήτησαν να επαναληφθεί και άλλη ημέρα. Ήταν η δραστηριότητα που ζήτησαν παράταση χρόνου.
Και στη δραστηριότητα αυτή υπήρξε πρόβλημα με έναν από τους δύο μαθητές που δεν είχαν δεχθεί να συμμετέχουν στον κύκλο, αλλά τελικά αποδείχθηκε ότι δεν ήθελε να συμμετέχει γιατί ήδη είχε απορριφθεί από την ομάδα, λόγω της υπερκινητικότητας του. Η ομάδα δεν τον ήθελε γιατί ενοχλούσε.
Αυτός ήταν ο λόγος που δεν έγινε η 5η δραστηριότητα, παρόλο που πίστευα ότι θα ήταν αυτή που θα τους ενδιέφερε περισσότερο. Έτσι προχώρησα άμεσα σε παραλλαγή της 6ης δραστηριότητας. Δε ζήτησα από τα παιδιά να γράψουν στα φύλλα και τα άνθη τα “θέλω” και “μπορώ”, αλλά “τα θέλω” στα άνθη και τα “δε θέλω” στα φύλλα.
Μερικά “Θέλω” και “Δε θέλω”.

•  Θέλω να με ακούν.
•  Δε θέλω να με βρίζουν.
•  Θέλω να με αγαπούν.
•  Δε θέλω να μου τραβούν τα μαλλιά και να με κλωτσούν.
•  Θέλω να με παίζουν.
•  Δε θέλω να με διατάζουν.

Το δέντρο των “Θέλω και δε θέλω” ήταν και η τελευταία δραστηριότητα. Ακολούθησαν και άλλες δραστηριότητες τις επόμενες ημέρες για ενίσχυση της ομάδας.

Πηγή/Αναδημοσίευση: https://pappanna.wordpress.com