3. Η ηθική συνείδηση

• Η λέξη συνείδηση προέρχεται από το ρήμα συνοίδα (συν=μαζί, οίδα=γνωρίζω), πυ σημαίνει γνωρίζω, συναισθάνομαι κάτι.

• Ψυχολογική συνείδηση ονομάζεται η ικανότητα του ανθρώπου να έχει επίγνωση της ύπαρξής του, αλλά και του κόσμου που τον περιβάλλει.

• Ηθική συνείδηση καλείται η δυνατότητα του ανθρώπουνα διακρίνει το καλό από το κακό και να κρίνει τις πράξεις και τις προθέσεις του.

• Τύψεις ονομάζουμε τον έλεγχο που ασκεί η ηθική συνείδηση στις πράξεις του

• Η συνείδηση μπορεί να επηρεαστεί από τον πολιτισμό, το κοινωνικό περιβάλλον και, μέσω της αυτογνωσίας του από τον ίδιο τον άνθρωπο.

• Την διελκυνστίδα ανάμεσα στην ηθική συνείδηση και το κοινωνικό περιβάλλον αποδίδει με εύστοχο τρόπο το εξής παράδειγμα: Ο στρατιώτης της ναζιστικής Γερμανίας όταν συλλαμβάνει το πεινασμένο παιδί να κλέβει ένα καρβέλι ψωμί, πράξη παράνομη ομολογουμένως, έχει το δικαίωμα να σπάσει το χέρι του μικρού παιδιού χρησιμοποιώντας ως υπομόχλιο το γόνατό του; 

• Οι Πατέρες της Εκκλησίας τόνισαν την ανάγκη του ανθρώπου  να γνωρίσει τον εσωτερικό του κόσμο (μέσα από το μυστήριο της Εξομολόγησης) και να μεταβάλει τον τρόπο σκέψης και ζωής του, δηλαδή να μετανοήσει.

ΘΕΜΑΤΤΑ  ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ:

1. Κατά τη γνώμη σας, υπάρχουν άνθρωποι που δε διαθέτουν  συνείδηση ή πρόκειται για ανθρώπους που την έχουν καταπνίξει; Συζητήστε το περιστατικό με το Γερμανό στρατιώτη. Συμβουλευτείτε και το κείμενο του αβά Δωρόθεου που ακολουθεί

Κατά συνείδηση - Αββά Δωροθέου

Ας φροντίσουμε, αδελφοί μου, να φυλάμε τη συνείδησή μας, όσο ακόμα βρισκόμαστε σ’ αυτόν τον κόσμο, χωρίς να την προκαλούμε να μας ελέγξει για κάποιο πράγμα, χωρίς να την καταπατούμε σε τίποτα απολύτως ούτε και στο ελάχιστο. Γιατί ξέρετε καλά ότι από τα μικρά αυτά και ασήμαντα, όπως λένε, φτάνουμε να καταφρονούμε και τα μεγάλα. Γιατί όταν αρχίσει κανείς να λέει: «Τι σημασία έχει, αν πω αυτό το λόγο; Τι σημασία έχει αν φάω λιγάκι; Τι σημασία έχει αν δώσω προσοχή σ’ αυτό εδώ το πράγμα;», από το «τι σημασία έχει αυτό και τι σημασία έχει εκείνο», αποκτάει κανείς κακή και διεστραμμένη διάθεση και αρχίζει να καταφρονεί και τα μεγάλα και βαρύτερα, και να καταπατεί την ίδια τη συνείδησή του. Και έτσι προχωρώντας σιγά-σιγά κινδυνεύει να πέσει και σε τέλεια αναισθησία... Ας φροντίσουμε τα ελαφρά, όσο ακόμη είναι ελαφρά, για να μη γίνουν βαριά...

Η προσπάθειά μας για να φυλάξουμε τη συνείδησή μας άγρυπνη και να συμμορφωνόμαστε με τις υποδείξεις της, παίρνει πολλές και ποικίλες μορφές. Γιατί πρέπει να ενεργεί κανείς «κατά συνείδηση» και προς το Θεό και προς τον πλησίον και προς τα πράγματα...

Προς μεν το Θεό, για να μην καταφρονεί τις εντολές Του, και όταν δεν τον βλέπει άνθρωπος και όταν κανείς δεν απαιτεί τίποτα απ’ αυτόν...

Η τήρηση της συνειδήσεως προς τον πλησίον είναι να μην κάνει τίποτα απολύτως που καταλαβαίνει ότι θλίβει ή πληγώνει τον πλησίον, είτε με έργο, είτε με λόγο, είτε με κάποια κίνηση είτε μ’ ένα βλέμμα...

Να ενεργεί κανείς «κατά συνείδηση» προς τα υλικά πράγματα σημαίνει να μην κάνει κατάχρηση κανενός πράγματος, να μην αφήνει κάτι να καταστραφεί ή να πεταχτεί. Αλλά και αν ακόμα δει κάτι πεταμένο, να μην το αγνοήσεις έστω και αν είναι ασήμαντο, αλλά να το μαζέψει και να το βάλει στη θέση του.

Αββά Δωροθέου, Έργα Ασκητικά, εκδ. «Ετοιμασία», Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου, Καρέας 1986

==> Η ηθική συνείδηση υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους ως κάτι έμφυτο στον άνθρωπο. Όμως το κοινωνικό περιβάλλον είναι αυτό που μπορεί να τη βοηθήσει να αναπτυχθεί ή να την αφανίσει! Αν ο άνθρωπος δεν αγωνιστεί για να την αναπτύξει κινδυνεύει να φτάσει σε "τέλεια αναισθησία" όπως λέει ο Αββάς Δωρόθεος. Εκεί έφτασε ο γερμανός στρατιώτης. Φυσικά και άλλοι Γερμανοί είχαν υποστεί τη ναζιστική προπαγάνδα , αλλά αντέδρασαν διαφορετικά. Αυτό δείχνει πως όταν ο άνθρωπος καλλιεργεί την αυτογνωσία του, αναπτύσσει την ηθική του συνείδηση.

2. Γιατί ο Αββάς Δωρόθεος επιμένει πολύ στα "μικρά" και στα "ασήμαντα"; Έχουν οι επισημάνσεις του καμια εφαρμογή στην καθημερινή σας ζωή;

==>Απο τα "μικρά" και τα "ασήμαντα" ξεκινάμε και μετά καταπατάμε και καταφρονούμε και τα "σπουδαία". Όταν στη ζωή μας κάνουμε μικρές υποχωρήσεις σε διάφορα θέματα (διαπροσωπικές σχέσεις, εργασία) εύκολα μπορεί να οδηγηθούμε ακόμη και σε αλλαγή πορείας.

3. Μπορείτε να συνδέσετε τις αναζητήσεις λύσης στο σύγχρονο πρόβλημα με όσα λέει ο Δωρόθεος για "κατα συνείδηση" αντιμετώπιση των υλικών πραγμάτων;

==> Εκφράζεται η ορθόδοξη αντίληψη για σωστή χρήση και όχι κατάχρηση της φύσης.Η άρνηση του καταναλωτισμού που οδηγεί στην κατάχρηση της κτίσης , άρα και στην καταστροφή της , είναι ο δρόμος για τη σωτηρία του φυσικού περιβάλλοντος.