Ανιστορήσεις αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων σε τοιχογραφίες Ιερών Ναών της Ορθοδόξου Εκκλησίας

.

Δημήτριος Τσιρόγλου, συγγραφέας-αγιογράφος

.

.
Εν σχέση με την δεσποτική εορτή της Χριστού Γεννήσεως, της ενσαρκώσεως του Λόγου, ουκ ολίγες είναι οι προφητείες εκείνες οι αναφερόμενες στην ένσαρκο οικονομία του Χριστού. Δεν θα αναφερθώ σε εκείνες του προφητάνακτος ή των άλλων προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά σ΄ αυτές των μεγάλων Ελλήνων σοφών, που ως άστρα εξακολουθούν ακόμη να λάμπουν διά της  ες αεί κρυσταλλίνου και αδαμαντίου σκέψης των.

Αναφέρονται, λοιπόν, στην Ένσαρκο Οικονομία αποδιδόμενες στους Αρχαίους Έλληνες σοφούς, όπως αναγιγνώσκονται στα ειλητάριά κατά την αγιογραφική απεικόνιση των μεγάλων αυτών μορφών του αρχαιοελληνικού πνεύματος, σε νάρθηκες (προνάους) πολλών ιστορικών μονών, είτε στην Ελλάδα, είτε στο εξωτερικό. Οι τοιχογραφίες του είδους βρίσκονται στις περισσότερες μονές του Αγίου Όρους (Ι. Μ. Βατοπεδίου, Ι.Μ. Ιβήρων κ.ά.), στην Μονή των Φιλανθρωπινών στο νησί της Παμβώτιδος λίμνης στα Ιωάννινα, σε μονές της Μακεδονίας, στο Μεγάλο Μετέωρο κ.α. Πρόκειται κυρίως για τοιχογραφίες της Παλαιολόγιας περιόδου και εντεύθεν, χωρίς να λείπουν και σύγχρονες δημιουργίες σε νεώτερους ναούς.

Εικόνα 1. Ο Χίλων (και Χείλων) ο Λακεδαιμόνιος στον νάρθηκα της του παρεκκλησίου της Πορταϊτίσσης στην Ι. Μ. Ιβήρων, Άγιον Όρος. © Δημ. Τσιρόγλου, λήψη 2004.
Χαρακτηρίζονται από δύο κυρίως ιδιομορφίες. Οι παραστάσεις αφ’ ενός δημιουργούνται άνευ φωτοστεφάνου, αφού πρόκειται για ‘’προ Χριστού Χριστιανούς’’, και αφ’ ετέρου αγιογραφούνται αποκλειστικά, όπως ήδη αναφέραμε, στους νάρθηκες των ναών (προνάους) μαζί με παραστάσεις από την Κρίση των νεκρών ή την Δευτέρα Παρουσία. Βλέπουμε δηλαδή ότι υπάρχει απόλυτη τάξη στον αγιογραφικό διάκοσμο των ναών. Υπάρχει, βέβαια, σχετική ελευθερία στην ενδυματολογία των μορφών, που σημαίνει ότι δεν είναι απαραίτητο ο παρατηρητής να βλέπει πάντοτε αρχαιοελληνικούς χιτώνες και μανδύες. Υπάρχει μία σχετική ελευθερία στον ρουχισμό. Οι μορφές όμως εξακολουθούν να είναι οι ίδιες, συνήθως, αυστηρές μορφές της βυζαντινής τεχνοτροπίας, μακεδονικής ή κρητικής τεχνικής.
Έχουμε δει ανά την Ελλάδα σχεδόν όλους τους επιφανείς Έλληνες σοφούς σε παραστάσεις: Τον Σόλωνα, τον Σωκράτη, τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, τον Χείλωνα. Τραγωδούς: Τον Σοφοκλή, τον Αισχύλο. Επίσης τον ιστορικό Θουκυδίδη, τον Απολλώνιο, τον Όμηρο, τον Πυθαγόρα, τον Ιουστίνο και άλλους ων ουκ έστι αριθμός.
Εικόνα 2. Ο σοφός τραγωδός Σοφοκλής στον νάρθηκα του παρεκκλησίου της Πορταϊτίσσης στην Ι. Μ. Ιβήρων, Άγιον Όρος. ‘’Έστι Θεός άναρχος, απλούς τη φύσει’’. © Δημ. Τσιρόγλου, λήψη 2004.
Οι επιγραφές δεν περιορίζονται μόνο στην έλευση του Θεανθρώπου. Καλύπτουν κυρίως βασικές διδαχές των φιλοσόφων, οι οποίες αποτελούν και δόγματα της Ορθοδοξίας: η Τριαδικότητα του Θεού (‘’Εν εν τρεισί’’), η αν-αρχία του Θεού (‘’Έστι Θεός άναρχος’’, ‘’Ο παλαιός νέος και ο νέος αρχαίος’’) κλπ.
Όλα αυτά, τα οποία τονίσαμε, δεν δείχνουν τίποτε άλλο, παρά την γειτνίαση ή ορθότερον την μεγάλη συγγένεια της αρχαίας ελληνικής σκέψης με την Ορθοδοξία. Επίσης δείχνουν ότι, η Εκκλησία, όχι μόνο δεν απεμπόλησε ή πολέμησε, όπως πιστεύουν οι αφελείς, την ελληνική σκέψη, αλλά, αντιθέτως, την τίμησε διά των αγιογραφιών, οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η έκφραση διά της ζωγραφικής, της υψηλής διάνοιας των πατέρων φωστήρων της Εκκλησίας, οι οποίοι ήταν μέτοχοι, συν τοις άλλοις, και της θύραθεν παιδείας.
Εικόνα 3. Ο Αριστοτέλης δεν απουσιάζει από κανέναν νάρθηκα με ανάλογες παραστάσεις. Εδώ παράσταση στον νάρθηκα του παρεκκλησίου της Πορταϊτίσσης στην Ι. Μ. Ιβήρων, Άγιον Όρος. © Δημ. Τσιρόγλου, λήψη 2004.
.
.
Βασική πηγή: Δημήτρης Τσιρόγλου, για το ιστολόγιο : www.e-istoria.com
.
.ΑΑ
.            Αναδημοσίευση:http://eistorias.wordpress.com