Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί

Από το:http://www.educartoon.gr

Χρυσάνθη Σολομωνίδου

Φιλόλογος, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος

Διδακτικές ώρες: 1

Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας προσεγγίζεται το θέμα του ρατσισμού. Η ενότητα 3 του σχολικού βιβλίου φέρει τον τίτλο «Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί.» και μέσα από τα επιλεγμένα κείμενα προσεγγίζεται η έννοια του κοινωνικού ρατσισμού, καθώς ως θύματα ρατσιστικής συμπεριφοράς φωτογραφίζονται οι γυναίκες και τα άτομα με αναπηρίες, και του εθνικού ρατσισμού με την αναφορά, μεταξύ άλλων, στην τύχη των Εβραίων στα χρόνια του Ναζισμού.

Η θεματική αυτής της ενότητας προσφέρεται για αρκετό διάλογο μέσα στην τάξη (οι μαθητές καλούνται να μιλήσουν ελεύθερα για όσα οι ίδιοι ενδεχομένως βιώνουν, για όσα βλέπουν να γίνονται γύρω τους,για γεγονότα της επικαιρότητας), αλλά και για περαιτέρω δραστηριότητες που θα βοηθήσουν τους μαθητές να προσεγγίσουν βιωματικά το θέμα και να διαμορφώσουν την προσωπική τους άποψη.

Ενδεικτικά οι βασικοί άξονες εξακτίνωσης του θέματος για βαθύτερη και πολύπλευρη επεξεργασία είναι:
-κοινωνικός ρατσισμός εις βάρος των γυναικών και των ευπαθών κοινωνικών ομάδων (π.χ. μειονότητες, πρώην φυλακισμένοι, πρώην ναρκομανείς, ομοφυλόφιλοι)
-κοινωνικός ρατσισμός/διακρίσεις εις βάρος των ατόμων με ειδικές ανάγκες
-θρησκευτικός ρατσισμός/διακρίσεις εις βάρος των αλλόθρησκων
-ρατσιστική συμπεριφορά απέναντι σε αλλοδαπούς, πρόσφυγες και μετανάστες.

Στην παρουσίαση αυτή θα περιοριστούμε στην προσέγγιση των εννοιών «πρόσφυγας-μετανάστης» και όσα αυτές συνεπάγονται αξιοποιώντας σκίτσα του Μιχάλη Κουντούρη.

Για την ολοκλήρωση αυτής της προσέγγισης προτείνονται 3 διδακτικές ώρες.

1η διδακτική ώρα

Στόχος:

-Να είναι σε θέση οι μαθητές να κατανοήσουν τη διαφορά των όρων «πρόσφυγας»-«μετανάστης».

-Να είναι σε θέση οι μαθητές να διατυπώνουν τις απόψεις τους αναφορικά με τις αιτίες που ωθούν συνανθρώπους μας στο δρόμο της ξενιτιάς.

Μέθοδος: Επικοινωνιακή προσέγγιση

Μορφή: Κατευθυνόμενος διάλογος

Φάσεις:
Ως αφόρμηση χρησιμοποιούμε το ακόλουθο σκίτσο και ζητούμε από τους μαθητές να το περιγράψουν και να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που τους προκαλεί.
Στη συνέχεια εστιάζουμε στην αλληγορική χρήση του χεριού και δίνουμε το έναυσμα για να εκθέσουν οι μαθητές τις απόψεις τους αναφορικά με τα αίτια που οδηγούν ορισμένους ανθρώπους στην ακούσια ή εκούσια απομάκρυνσή τους από την πατρίδα τους.



Τα βασικά αίτια που αναμένεται να απαριθμήσουν οι μαθητές είναι τα εξής:

* Εμπόλεμη κατάσταση στην πατρίδα τους
* Διαφορές με το καθεστώς της χώρας
* Οικονομικοί λόγοι

Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε επαγωγικά τους όρους «μετανάστης» και «πρόσφυγας». Ζητούμε από τους μαθητές, με βάση τις κεκτημένες γνώσεις τους, να προσδιορίσουν τα κριτήρια με βάση τα οποία θα χαρακτήριζαν κάποιον «μετανάστη» ή «πρόσφυγα». Ολοκληρώνοντας αυτό το στάδιο παραθέτουμε τον ορισμό του όρου «πρόσφυγας», όπως αυτός διατυπώθηκε στις 28 Ιουλίου 1951 και αποτυπώθηκε στη συνθήκη που έκτοτε έγινε γνωστή ως Σύμβαση της Γενεύης «Περί του καθεστώτος των Προσφύγων» (η σύμβαση τροποποιήθηκε με το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης της 31ης Ιουλίου 1967 και από τότε ισχύει αναλλοίωτη).

«Πρόσφυγας είναι κάθε πρόσωπο, το οποίο, επειδή έχει δικαιολογημένο φόβο διωγμού λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικής προέλευσης, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα, βρίσκεται έξω από τη χώρα της υπηκοότητάς του και δεν μπορεί, ή εξαιτίας αυτού του φόβου, δεν θέλει να προσφύγει στην προστασία της χώρας αυτής»

Προς εμπέδωση αυτής της διαφοράς μπορούμε να αναθέσουμε σε ορισμένους μαθητές να διαβάσουν μαρτυρίες ανθρώπων που αναγκάστηκαν να περάσουν τα σύνορα της χώρας τους (τα κείμενα μπορεί να είναι αυθεντικά ή ακόμα και γραμμένα για το σκοπό αυτό) και να ζητήσουμε να κρίνουν αν είναι μετανάστες ή πρόσφυγες.

[Για τον ίδιο σκοπό προτείνεται, αν υπάρχει δυνατότητα προβολής της οθόνης του υπολογιστή στον πίνακα, και μια ενότητα από το ηλεκτρονικό διαδραστικό παιχνίδι με τίτλο «Ταξίδι φυγής» που επιμελήθηκε μέσα στο πλαίσιο εκστρατείας για την ευαισθητοποίηση και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης των νέων η Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες-UNHCR].
Ολοκληρώνοντας την 1η διδακτική ώρα θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ανακεφαλαίωση το ακόλουθο κείμενο του Μπρέχτ.

«Λαθεμένο μου φαινόταν πάντα το όνομα που μας δίναν:

«Μετανάστες»

Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους.

Εμείς, ωστόσο, δε φύγαμε γιατί το θέλαμε λεύτερα

να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε

και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε

να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.

Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνηγήσαν, μας προγράψανε.

Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα ‘ναι, μα εξορία.

Εμείς απομένουμε ‘δω πέρα, ασύχαστοι,

όσο μπορούμε πιο κοντά στα σύνορα,

προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό

σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ’ ερωτήσεις

κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα ν’ απαρνιόμαστε,

χωρίς να συχωράμε τίποτα απ’ όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε.

Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ’ εδώ

τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν από τα στρατόπεδά τους.

Εμείς οι ίδιοι μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε

τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας,

περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,

μαρτυράει την ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.

Όμως κανένας μας δε θα μείνει εδώ.

Η τελευταία λέξη δεν ειπώθηκε ακόμα.»

Μπέρτολτ Μπρέχτ

Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης

2η διδακτική ώρα

Στόχος:

Να είναι σε θέση οι μαθητές να καλλιεργούν την ενσυναίσθηση και να διαμορφώνουν μια εικόνα για τα συναισθήματα που βιώνουν αυτοί οι άνθρωποι, καθώς και για τις συναισθηματικές μεταβολές.

Μέθοδος: Επικοινωνιακή προσέγγιση

Μορφή: Κατευθυνόμενος διάλογος

Φάσεις:
Ως αφόρμηση χρησιμοποιούμε το ακόλουθο σκίτσο και ζητούμε από τους μαθητές να μας το περιγράψουν και να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις που τους δημιουργεί.
Εστιάζουμε την προσοχή μας στις φωτογραφίες της βαλίτσας και ζητούμε από τους μαθητές να μπουν στη θέση αυτού του ανθρώπου και να σκεφτούν τι αφήνει πίσω του και πώς μπορεί να νιώθει.

* Οι αναμενόμενες απαντήσεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν όπως φαίνεται παρακάτω, ανάλογα με το «πρόσημό» τους, θετικό ή αρνητικό

(οι απαντήσεις είναι ενδεικτικές)
+ -
Τι αφήνουν πίσω… φτώχεια οικογένεια
πόλεμος φίλοι
διώξεις πατρίδα
βασανιστήρια εργασία
περιουσία

Πώς νιώθουν… ελπίδα θλίψη
ανακούφιση πόνος
πείσμα άγχος
υπευθυνότητα ανασφάλεια
αισιοδοξία φόβος
αμφιβολία
σωματική κόπωση
μοναξιά
ματαίωση-απογοήτευση
νοσταλγία


(ο πίνακας με τα συναισθήματα μπορεί να συμπληρωθεί και με όσα θα προκύψουν με την ολοκλήρωση και της 3ηςδιδακτικής ώρας)

Το θέμα της προσφυγιάς έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς μουσικούς, οι οποίοι μέσα από τους στίχους και τις νότες προσπαθούν να προσεγγίσουν γλαφυρά το θέμα. Στο πλαίσιο αυτής της διδακτικής ενότητας μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα ακόλουθα τραγούδια, τα οποία εστιάζουν στα συναισθήματα των μεταναστών και των προσφύγων.
«Μετανάστης», στίχοι: Βαγγέλης Γκούφας, ερμηνεία: Μελίνα Μερκούρη. http://www.youtube.com/watch?v=NJ7oV0GujSE
«Μου ‘πες φεύγω μετανάστης», στίχοι: Μάνος Ελευθερίου, μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος, ερμηνεία: Άλκηστις Πρωτοψάλτη. http://www.youtube.com/watch?v=lDdAQOGesso
«Σαν το μετανάστη», στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος, μουσική: Zulfi Livaneli, ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη.http://www.youtube.com/watch?v=5ydtlZ3zH3g

Δηλωτικοί του θέματος κρίνουμε πως είναι οι ακόλουθοι στίχοι:

«…μέρα-νύχτα λύνεις δένεις την πληγή

κι όλα γύρω ξένα κι όλα πετρωμένα

και δεν ξημερώνει να ‘ρθει η χαραυγή…»

3η διδακτική ώρα

Στόχος:

Να είναι σε θέση οι μαθητές να αναπτύσσουν λόγο για τα προβλήματα που προκύπτουν στη νέα πραγματικότητα που περιμένει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες.

Μέθοδος: Επικοινωνιακή προσέγγιση

Μορφή: Κατευθυνόμενος διάλογος

Φάσεις:
Ως αφόρμηση αξιοποιούμε το ακόλουθο σκίτσο. Ζητούμε από τους μαθητές να το περιγράψουν και να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που αυτό τους προκαλεί.

Αίσθηση προκαλεί το αγκαθωτό σωσίβιο. Αυτή η λεπτομέρεια του σκίτσου θα αποτελέσει το συνδετικό κρίκο για να συζητήσουμε τα προβλήματα, τις απειλές που καλούνται να υπερπηδήσουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες στη νέα τους ζωή.

* Ενδεικτικά σημειώνουμε στο σημείο αυτό τα προβλήματα που αναμένεται να απαριθμήσουν οι μαθητές.



ρατσισμός δυσκολίες προσαρμογής στο νέο τόπο και στις συνήθειές του
ξενοφοβία ψυχολογικά προβλήματα
ανεργία ελλιπής ή και ανύπαρκτη ιατρο-φαρμακευτική κάλυψη
οικονομική ανέχεια-πείνα εκμετάλλευση από εργοδότες
δυσκολία εύρεσης στέγης εκμετάλλευση από οργανωμένα κυκλώματα (π.χ.trafficking)
καταπάτηση δικαιωμάτωνστέρηση ελευθεριών προβλήματα στην επικοινωνία, καθώς δε γνωρίζουν τη γλώσσα της χώρας υποδοχής
συλλήψεις-απελάσεις

Το θέμα αυτό ενδείκνυται για μακροσκελή συζήτηση, καθώς οι μαθητές γίνονται καθημερινά μάρτυρες τέτοιων περιστατικών. Ακόμα, σε περίπτωση που μέσα στην τάξη υπάρχουν κρούσματα περιθωριοποίησης των αλλοδαπών συμμαθητών, θα μπορούσε να δοθεί βήμα σε αυτούς, ώστε να μοιραστούν την εμπειρία της οικογένειάς τους στη «νέα πατρίδα». Αυτό θα δώσει την ευκαιρία στο σύνολο της τάξης να δει τον αλλοδαπό συμμαθητή με συμπάθεια, να τον γνωρίσει και να τον αποδεχθεί.
Κλείνοντας την ενότητα αυτή μπορεί να ακουστεί το τραγούδι του Σωκράτη Μάλαμα με τίτλο «Στην Αμερική», σε στίχους και μουσική του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Στο τραγούδι γίνεται λόγος για τις ταλαιπωρίες που υφίστανται οι πρόσφυγες και οι μετανάστες μέχρι να φτάσουν στη δική τους «Γη της Επαγγελίας», αλλά και για τις δυσκολίες προσαρμογής στο νέο τόπο. Οι εικόνες του βίντεο παραπέμπουν σε άλλες δεκαετίες, αλλά η ουσία (οι δυσκολίες, η υπομονή και η ζωγραφισμένη στο πρόσωπο ελπίδα) δεν αλλάζει.http://www.youtube.com/watch?v=a8uxqzokc0w

Ακόμη μπορούν να διαβαστούν στην τάξη μαρτυρίες, εν είδει ποιημάτων δηλωτικών γι’ αυτές τις καταστάσεις,αλλοδαπών μαθητών.

Για παράδειγμα (παρατίθενται αναρτημένα στο Διαδίκτυο ποιήματα μαθητών ΣΤ’ Δημοτικού, αποτέλεσμα πολιτιστικού προγράμματος):

[…] Τα χαρτιά της διαδρομής

κι από πάνω η αστυνομία

χωρίς άδεια παραμονής

η ελπίδα μόνο μία

και καμία φιλοξενία

Φωτεινή Θανάση

Ένα μετανάστης έχει όνειρα κι ελπίδες.

Ένας μετανάστης κάνει μεγάλο ταξίδι.

Ένας μετανάστης θα λύσει τα προβλήματά του σε ξένη χώρα.

Ένας μετανάστης θα είναι φιλοξενούμενος

Η αλήθεια είναι:

Ένας μετανάστης ζει σε καταυλισμό.

Ένας μετανάστης θα υποστεί ρατσισμό.

Ένας μετανάστης θα κρύβεται από τις αρχές.

Ένας μετανάστης θα ζει στη φτώχια και στην ξενιτιά.

Ένας μετανάστης θα προσπαθεί να βγάλει άδεια.

Αν όμως όλοι κάνουν κάτι γι’ αυτούς,

οι οικογένειές τους θα ζήσουν ευτυχισμένες.

Άρης Σινάτκα

Το θέμα «μετανάστευση-προσφυγιά» μπορεί να αποτελέσει το ερέθισμα για μια διαθεματική εργασία τύπου project. Πρόκειται για ένα μεγάλο project, καθώς η διάρκειά του θα κυμαίνεται από μία εβδομάδα έως ένα μήνα. Οι μαθητές θα δουλέψουν ομαδικά και θα κληθούν να προσεγγίσουν το θέμα από την οπτική διαφόρων γνωστικών αντικειμένων. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής:

-Λογοτεχνία: οι μαθητές μπορούν να αναζητήσουν ποιήματα ή πεζά κείμενα σχετικά με το θέμα. Οι αλλοδαποί μαθητές θα μπορούσαν να βρουν αντίστοιχο υλικό από τη λογοτεχνική παραγωγή της χώρας τους. Με τον τρόπο αυτό θα φανεί η κοινή μοίρα των λαών, ότι όλοι οι λαοί βιώνουν με τον ίδιο τρόπο τη μετανάστευση-προσφυγιά και εκφράζουν τα συναισθήματά τους μέσα από τη γραφή. Εναλλακτικά θα μπορούσαν και οι ίδιοι οι μαθητές να συνθέσουν ποιήματα ή ιστορίες δίνοντας το δικό τους στίγμα και περνώντας τα δικά τους μηνύματα.

-Μουσική: οι μαθητές μπορούν να αναζητήσουν τραγούδια συναφή με το θέμα ή, όσοι έχουν τη δυνατότητα, να συνθέσουν δικούς τους στίχους.

-Τέχνη/Εικαστικά-Φωτογραφία: το θέμα ενδεχομένως να έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες. Οι μαθητές καλούνται να αναζητήσουν δείγματα καλλιτεχνικής δραστηριότητας ή να δημιουργήσουν το δικό τους υλικό.

-Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή: το μάθημα αυτό προσφέρεται για μια ενδελεχή μελέτη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατά πόσο αυτά γίνονται σεβαστά στην περίπτωση των προσφύγων και των μεταναστών. Στο πλαίσιο αυτό κρίνεται σκόπιμη και η συνεργασία με διάφορους φορείς, όπως η Διεθνής Αμνηστία.

-Γλώσσα: σε συνεργασία με τον υπεύθυνο του μαθήματος οι μαθητές μπορούν να διενεργήσουν έρευνα στη γειτονιά τους, χρησιμοποιώντας ως ερευνητικό εργαλείο τη συνέντευξη και το ερωτηματολόγιο. Στόχος θα είναι να αντλήσουν πληροφορίες για την προσωπική ιστορία φίλων, συγγενών, γειτόνων που βίωσαν τέτοιες καταστάσεις.

-Ιστορία: στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος οι μαθητές μπορούν να αναζητήσουν σταθμούς της ελληνικής ιστορίας, οι οποίοι συνδέθηκαν με κύματα Ελλήνων μεταναστών και προσφύγων.

-Γεωγραφία: το μάθημα αυτό θα μπορούσε να συνδεθεί με την Ιστορία και τη Γλώσσα. Οι μαθητές αυτής της ομάδας σε συνεργασία με τις προαναφερθείσες ομάδες θα κληθούν να φτιάξουν τους «δρόμους της προσφυγιάς και της ξενιτιάς», τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος.

Το αποτέλεσμα της εργασίας των ομάδων στο τέλος θα παρουσιαστεί στην ολομέλεια της τάξης ή ακόμα και σ’ ολόκληρο το σχολείο.