Τα Θρησκευτικά στο νέο Λύκειο. Η αναζωπύρωση της έριδας και η υπέρβαση της διελκυστίνδας – του Σταύρου Γιαγκάζογλου

Με αφορμή τη συζήτηση στη Βουλή για το νέο πρόγραμμα του Λυκείου, ήρθε και πάλι στο προσκήνιο της δημοσιότητας το ζήτημα του μαθήματος των Θρησκευτικών. Πρόκειται για μία πεπαλαιωμένη ιδεολογική έριδα μεταξύ «προοδευτικών» και «παραδοσιακών» στη χώρα μας, από την οποία απουσιάζει η σε βάθος προσέγγιση του προβλήματος. Έτσι το μάθημα των Θρησκευτικών συχνά εγκαλείται για δογματικό κατηχητισμό και ως εκ τούτου υποστηρίζεται ότι δεν έχει θέση στο σύγχρονο σχολείο. Μια σειρά άλλων γνωστικών αντικειμένων θα άξιζε στο όνομα του «εκσυγχρονισμού» της εκπαίδευσης να καταλάβουν τις διδακτικές ώρες αυτού του μαθήματος. Η μόνη περίπτωση που το μάθημα αυτό θα ήταν ανεκτό σχετίζεται με την σαφή προαιρετικότητα και την αλλαγή του χαρακτήρα του από ομολογιακό σε θρησκειολογικό. Στον ορίζοντα αυτής της διαμάχης δεν φαίνεται να υπάρχουν άλλα πιο ποιοτικά στοιχεία, ούτε καν η διαχρονική σχέση της ορθόδοξης παράδοσης με τον ελληνικό πολιτισμό, ούτε βέβαια η προσέγγιση και η διαχείριση θεμάτων διαπολιτισμικής αγωγής, θρησκευτικού φονταμενταλισμού, αποδοχής της θρησκευτικής ετερότητας, ηθικής ανάπτυξης και συμπεριφοράς κ.ά.; Έτσι, όμως, η Πολιτεία, εν μέσω κρίσεως, η οποία δεν είναι μονοσήμαντα οικονομική, πιέζεται να απεμπολεί την ευθύνη της για σοβαρή και υπεύθυνη θρησκευτική αγωγή. Πώς όμως θα διαχειριστεί το θρησκευτικό φαινόμενο στην πολυείδεια και πολυπλοκότητά του, όταν οι πολίτες δεν θα γνωρίζουν έγκυρα τις πραγματικές διαστάσεις του, ποια θα είναι η σχέση της ελληνικής κοινωνίας με την παράδοση και τον πολιτισμό της Ορθοδοξίας, όταν από τον δημόσιο χώρο η ορθόδοξη παράδοση συνωθείται βίαια και παραμερίζεται απλώς στην ιδιωτική σφαίρα; Εν τέλει, το σχολείο είναι κοινότητα ολόπλευρης ζωής και γνώσης, εστία κοινωνικοποίησης ή απλώς φροντιστήριο και πεδίο εντατικής προετοιμασίας για την επιχειρηματική και οικονομική ανταγωνιστικότητα; Το σύγχρονο σχολείο δεν χρειάζεται να εμπεριέχει ελεύθερα και μιαν ερμηνευτική αναζήτηση νοήματος του βίου, να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση της φύσης του νοήματος αυτού, στα μορφωτικά αγαθά που πρέπει να διερευνήσουν και να ανακαλύψουν οι μαθητές ως απαραίτητη υποδομή για την ίδια τους τη ζωή;
Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο οι επικριτές όσο και οι υποστηρικτές της υποχρεωτικής διδασκαλίας των Θρησκευτικών συνήθως θεωρούν δεδομένο τον στενά ομολογιακό και κατηχητικό χαρακτήρα του μαθήματος αυτού. Η πραγματικότητα αυτή προκαλεί εντάσεις που αποκαλύπτουν συχνά εκ διαμέτρου αντιτιθέμενες ιδεολογικές θέσεις για τη θρησκευτική εκπαίδευση στο δημόσιο σχολείο. Θεωρούμε, πάντως, ότι είναι καιρός τα Θρησκευτικά στο Νέο Λύκειο να προσλάβουν έναν πιο ανοικτό και πλουραλιστικό χαρακτήρα. Έτσι διατηρώντας και επεκτείνοντας τον γνωσιακό και παιδαγωγικό χαρακτήρα του το μάθημα αυτό μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες μορφωτικές ανάγκες των μαθητών, υπηρετώντας έναν «θρησκευτικό γραμματισμό», ο οποίος με τη σειρά του εντάσσεται σε έναν ευρύτερο πολιτισμικό εγκλιματισμό στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Πρόκειται για μία καίρια διάσταση της θρησκευτικής αγωγής, που συμβάλλει στη δημιουργία θρησκευτικά συνειδητοποιημένων και διαλεγόμενων πολιτών.
Η εναλλακτική αυτή θεώρηση των Θρησκευτικών στο Νέο Λύκειο ασφαλώς θα ξεκινά και θα έχει επίκεντρο τη θρησκευτική παράδοση του τόπου, όπως αυτή σαρκώθηκε στη ζωή και αποτυπώθηκε στα μνημεία του πολιτισμού της Ορθοδοξίας. Ο κάθε μαθητής ή μαθήτρια είναι χρήσιμο και πολύτιμο να γνωρίζει τη θρησκευτική παράδοση του τόπου και συνάμα μπορεί να γνωρίζει και να διαλέγεται με τις χριστιανικές παραδόσεις που υπάρχουν στην Ευρώπη και γενικότερα στον κόσμο, αλλά και με τα μεγάλα θρησκεύματα και ιδίως όσα ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την ελληνική κοινωνία. Η διευρυμένη αυτή θρησκευτική εκπαίδευση θα εξετάζει με ερευνητικό, κριτικό και διαλεκτικό τρόπο τι συνεισέφερε στην ιστορία και στον πολιτισμό η κάθε θρησκευτική παράδοση, αποβλέποντας στον θρησκευτικό γραμματισμό, αλλά και στην ευαισθητοποίηση και στον αναστοχασμό των μαθητών απέναντι στο δικό τους θρησκευτικό και ηθικό προβληματισμό. Το εγχείρημα αυτό δεν είναι θεωρητικό ή νεφελώδες, αλλά ήδη έγινε πραγματικότητα στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, το οποίο από το 2011 είναι σε φάση πιλοτικής εφαρμογής σε ορισμένα σχολεία.
Ένα τέτοιο μάθημα Θρησκευτικών μπορεί να είναι ζήτημα επιλογής; Τι σημαίνει επιλέγω για έναν έφηβο 15-17 ετών σε ένα Λύκειο προθάλαμο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; Ποιο μάθημα θα συζητά τα ηθικά και υπαρξιακά ερωτήματα των μαθητών του Λυκείου ως ερμηνευτική αναζήτηση του νοήματος, ως υποδομή για την ίδια τη ζωή;
Σε ένα σχολείο όπου τα Θρησκευτικά μπορεί και να μη διδάσκονται στο υποχρεωτικό πρόγραμμα πώς θα αντιμετωπιστούν θέματα διαπολιτισμικής αγωγής, θρησκευτικού φονταμενταλισμού, αποδοχής της θρησκευτικής ετερότητας, ηθικής ανάπτυξης και συμπεριφοράς κ.ά.; Η Ελληνική Πολιτεία έχει ευθύνη για μια σύγχρονη, σοβαρή και υπεύθυνη θρησκευτική αγωγή. Για να μπορεί να διαχειριστεί το θρησκευτικό φαινόμενο στην πολυείδεια και πολυπλοκότητά του, είναι ανάγκη οι πολίτες να γνωρίζουν έγκυρα τις πραγματικές διαστάσεις του. Έχουμε σκεφθεί σοβαρά ότι στην ελληνική και ανθρωπιστική μας παιδεία το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως άλλωστε και το επιστητό της θεολογίας, μπορεί να έχει τη δική του σοβαρή και υπεύθυνη θέση, πέρα από επίπλαστες ιδεολογικές αγκυλώσεις;
[Πρώτη δημοσίευση. Ο Σταύρος Γιαγκάζογλου είναι σύμβουλος του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων / Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Το έργο είναι του Αλέκου Κυραρίνη.]


http://frear.gr/?p=1821
Αναδημοσίευση: http://e-theologia.blogspot.gr/2013/09/blog-post_5.html